Electr xa'm magnetizm lat

asa o’tkizgishler dep ataladı. Elektr tog’ına qarsılıq birden jog’alatug’ın temperaturanı 
arqalı 
belgileymiz ha’m onı asa o’tkizgishlik halına o’tiw temperaturası yamasa kritikalıq 
temperatura dep ataydı. Asa o’tkizgishtin’ kritikalıq temperaturadan joqarı temperaturalardag’ı 
halın normal hal, al to’mengi temperaturalardag’ı halın asa o’tkizgishlik halı dep ataymız.
41-su’wretten 
temperaturada a’dettegi haldan asa o’tkizgishlik halg’a o’tiw fazalıq o’tiw 
bolatug’ınlıg’ı ko’rinip tur («Molekulalıq fizika» kursındag’ı I ha’m II a’wlad fazalıq o’tiwlerin 
eske tu’siremiz). Asa o’tkizgishlik halg’a o’tiw (sırtta magnit maydanı bolmag’an jag’dayda) II 
a’wlad fazalıq o’tiwi bolıp tabıladı ha’m jıllılıqtın’ jutılıwı yamasa bo’lip shag’arılıwı orın 
almaydı. Bunday fazalıq o’tiwde metaldın’ halı u’zliksiz tu’rde o’zgeredi, atomlıq-kristallıq 
qurılısı o’zgermeydi, al erkin elektronlar arasında jan’a baylanıslar payda boladı (asa 
o’tkizgishlerdegi qarsılıqsız qozg’alatug’ın ha’m asa o’tkizgishlik toqların payda etiwshi Kuper 
juplarının’ payda bolıwı haqqında fizikanın’ basqa bo’limlerinde ga’p etiledi).
1986-jılı joqarı temperaturalı asa o’tkizgishlik qubılısı ashıldı (joqarı temperaturalı asa 
o’tkizgishlik dep a’dette azottın’ qaynaw temperaturası bolg’an 
195,8 ℃ shamasına jaqın 
temperaturalarda asa o’tkizgishlik halına o’tiw qubılısın aytadı). Joqarı temperaturalı asa 
o’tkizgishlik halına metallar emes, al tiykarınan yarım o’tkizgishler o’tetug’ınlıg’ın anıqlandı. 
Asa o’tkizgishlerdin’ qa’siyetleri, olardıg’ı toqtı tasıwshılardın’ ta’biyatı fizikanın’ basqa 
kurslarında aytıladı.
1914-jılı asa o’tkizgishlik haldın’ magnit maydanının’ ta’sirnide jog’alatug’ınlıg’ın anıqladı. 
Magnit induktsiyasının’ ma’nisi berilgen asa o’tkizgish ushın anıq ma’niske iye kritikalıq shama 
dep atalatug’ın ma’niske jetkende asa o’tkizgishlik halı normal halga o’tedi. İnduktsiyanın’ 
kritikalıq ma’nisi asa o’tkizgishtin’ materialına ha’m temperaturag’a baylanıslı. 

---

64 
1933-jılı bolsa Meyssner ha’m Oksenfeldler o’zlerinin’ izertlewlerinin’ barısında asa 
o’tkizgishlerdin’ ishinde magnit maydanının’ bolmaytugınlıg’ın o’tkerilgen eksperimentlerinde 
taptı (o’tkizgishlerdin’ ishinde elektr maydanının’ bolmaytug’ınlıg’ın eske tu’siremiz). Eger 
to’mengi temperaturalarda asa o’tkizgishlik halına o’tetug’ın deneni magnit maydanında 
jaylastırıp salqınlatsaq, onda asa o’tkizgishlik halına o’tiw barısında (
temperaturada) denenin’ 
ishindegi magnit maydanı tolıg’ı menen asa o’tkizgish denenin’ ko’leminen tolıq qısıp 
shıg’arıladı. Bul effekti Meyssner effekti dep ataymız. Bul effekt tek asa o’tkizgishlerde g’ana 
baqlanadı ha’m bul qa’siyeti boyınsha olardın’ ideal diamagnetiklerdin’ ornın iyeleytug’ınlıg’ın 
ko’rsetedi. Biraq asa o’tkizgishllerdin’ diamagentikler emes ekenligin atap o’temiz. Sebebi asa 
o’tkizgishlerdin’ ishindegi magnitlengenlik nolge ten’.
Meyssner effekti menen elektr tog’ına qarsılıqtın’ joqlıg’ı asa o’tkizgishlerdin’ en’ tiykarg’ı 
qa’siyetlerinin’ biri bolıp tabıladı. 
O’tkizgishtin’ ishinde magnit maydanının’ bolmawı magnit maydanlarının’ ulıwmalıq nızamları 
tiykarında (bul nızamlar keyinirek u’yreniledi) to’mendegidey a’hmiyetli juwmaq shıg’arıwg’a 
mu’mkinshilik beredi: asa o’tkizgishler arqalı tek betlik toqlar g’ana o’tedi (bunday toqlar asa 
o’tkizgishtin’ betindegi ju’da’ juqa qatlam arqalı o’tedi). 
Keyinirek asa o’tkizgishlerdin’ I ha’m II a’wladlarının’ bar ekenligi ashıldı. Asa o’tkizgishlik 
baqlanatug’ın taza zatlardın’ sanı ko’p emes. Asa o’tkizgishlik qa’siyet quymalarda ko’birek 
gezlesedi. Taza zatlarda tolıq Meyssner effekti orın aladı. Al quymalarda bolsa magnit 
maydanının’ ko’lemnen tolıq qısıp shıg’arılıwı baqlanbaydı (Meyssnerdin’ tolıq emes effekti). 
Meyssner effekti tolıq baqlanatug’ın zatlardı birinshi a’wlad asa o’tkizgishler, al tolıq emes 
baqlanatug’ın zatlar ekinshi a’wlad asa o’tkizgishler dep ataydı. 
Asa o’tkizgishlikti tolıq tu’sindiriw fizikanın’ basqa bo’limlerinde a’melge asırıladı.