Electr xa'm magnetizm lat

qozg’awshı ku’shlerdi ta’replik elektr qozg’awshı ku’shleri dep ataydı
6
. 
Ta’replik elektr qozg’awshı ku’shi dara jag’dayda meхaikalıq yamasa elektr ku’shi bolıwı 
mu’mkin, biraq elektrostatikalıq ku’shtin’ bolıwı mu’mkin emes. Mısal retinde Faradeydin’ 
elektromagnitlik induktsiya nızamı boyınsha payda bolatug’ın elektr maydanında zaryadqa ta’sir 
etetug’ın ku’shti keltiriwge boladı. Ta’replik elektr qozg’awshı ku’shlerin payda etiwshi turaqlı 
toq dereginin’ en’ ko’p tarqalg’an tu’ri galvanikalıq elementler ha’m akkumulyatorlar bolıp 
tabıladı. 
Elektr tog’ı 1791-jılı L.Galvani (1737-1798) ta’repinen ashıldı. Biraq ol o’tkergen 
ta’jiriybelerinin’ na’tiyjelerin durıs tallay almadı. Bunı 1792-jılı A.Volta (1745-1827) durıs 
tu’sindirdi. Endigiden bılay ga’p etileyin dep atırg’an turaqlı toq elementleri Galvanidin’ atı 
menen ataladı. 
A’dette ha’r qıylı ta’biyatqa iye denelerdi bir birine tiygizgende (eki dene kontaktqa keltirilgende 
degen so’z) olar arasında potentsiallar ayırması payda boladı (bir qattı deneni ekinshi qattı dene 
menen, qattı deneni suyıqlıq penen ha’m tag’ı basqalar). Payda bolg’an bunday potentsiallar 
ayırmasın kontaktliq potentsiallar ayırması dep ataymız. Biz ha’zir qattı deneler menen 
suyıqlıqlar arasındag’ı kontaktlıq potentsiallar ayırması haqqında ga’p etemiz. 
46-su’wret. 
Qattı dene (
) menen suyıqlıq (
eritpesi) 
arasında potentsiallar ayırmasının’ payda 
bolıwı. 
Qattı denelerdi suyıqlıqlarg’a (kislotalardın’, duzlardın’, siltilerdin’ eritpelerine) batırg’anda 
хimiyalıq reaktsiyalardın’ ju’riwi mu’mkin. Mısalı eger tsink plastinkasın ku’kirt kislotası 
tin’ eritpesine tu’sirsek tsink 
eriydi (46-su’wret). Biraq eritpege tsinktin’ neytral 
atomları emes, al onın’ eki valentli on’ ionları (
) ketedi. Usının’ na’tiyjesinde eritpe on’ 
zaryadlanadı, al tsink plastinkası teris zaryad penen zaryadlanadı. Usının’ saldarınan eritpe 
menen tsink plastinkası arasında potentsiallar ayırması payda boladı. Metaldın’ eritpege 
salıstırg’andag’ı potentsialı bazı bir ma’iske jetkende (potentsialdın’ bul ma’nisin