Electr xa'm magnetizm lat

7-§. Turaqlı elektr tog’ı 
Elektr tog’ının’ хarakteristikaları. O’tkizgishlik elektr tog’ı. Qarsılıq ha’m onın’ temperaturag’a 
g’a’rezliligi. Om nızamının’ differentsial ko’rinisi. Tuyıq shınjır ushın Om nızamı. Kirхgof 
qag’ıydaları. 
Elektr zaryadlarının’ qa’legen tu’rdegi qozg’alısın biz elektr tog’ı dep ataymız. Biraq ko’pshilik 
jag’daylarda elektr tog’ı dep zaryadlang’an bolekshelerdin’ bag’ıtlang’an qozg’alısına aytadı. 
Metallarda tek elektronlar erkin tu’rde qozg’ala aladı (orınların o’zgerte aladı). Sonlıqtan 
metallardag’ı elektr tog’ı dep o’tkizgishlik elektronlardın’ qozg’alısına aytadı. Biz to’mende 
elektr tog’ın o’tkiziwshi eritpelerde (elektrolitlerde) erkin elektronlardın’ joq ekenligin ko’remiz. 
Bunday o’tkizgishlerde ionlar erkin qozg’alıwshı bo’leksheler bolıp tabıladı. Gazlerde bolsa 
erkin halda ionlar ha’m elektronlar toqtı tasıwg’a qatnasa aladı (toqtı o’tkiziwge qatnasatug’ın 
zaryadlang’an bo’lekshelerdi endigiden bılay toq tasıwshılar dep te ataymız).

---

41 
Toqtın’ bag’ıtı retinde on’ zaryadlang’an bo’lekshelerdin’ qozg’alıs bag’ıtı qabıl etilgen. 
Sonlıqtan metallardag’ı toqtın’ bag’ıtı elektronlardın’ qozg’alıs bag’ıtına qarama-qarsı. 
Toq tasıwshı zaryadlang’an bo’leksheler a’dette bazı bir sızıqlar (traektoriyalar) boyınsha 
qozg’aladı. Bunday sızıqlardı toq sızıqları dep ataydı. Sızıqlardın’ bag’ıtı sıpatında on’ 
zaryadlang’an bo’lekshelerdin’ qozg’alısının’ bag’ıtı alınadı. Toq sızıqlarının’ su’wretlerin salıw 
arqalı biz toqtı payda etiwshi elektronlardın’, ionlardın’ qozg’alısı haqqında ayqın tu’sinik ala 
alamız. 
Eger toq o’tip turg’na o’tkizgishtin’ ishinde qaptal beti toq sızıqlarınan turatug’ın trubkanı 
oyımızda ayırıp alsaq, onda zaryadlang’an bo’leksheler qozg’alısının’ barısında qaptal bet arqalı 
sırttan trubkanın’ ishine kire almaydı, al trubkanın’ ishindegi zaryadlang’an bo’leksheler qaptal 
bet arqalı trubkanın’ ishinen trubkanın’ sırtına shıg’a almaydı (yag’nıy zaryadlang’an 
bo’leksheler usınday trubkanın’ qaptal betin kesip o’te almaydı). Bunday trubkanın’ toq trubkası 
dep ataymız (29-a su’wret). İzolyator ishindegi metall sımnın’ beti toq trubkasına mısal bola 
aladı. 
29-su’wret. 
Toq trubkası (a) ha’m toqtın’ tıg’ızlıg’ın anıqlaw ushın du’zilgen sхema (b). 
Elektr tog’ının’ sanlıq хarakteristikası sıpatında toqtın’ tıg’ızlıg’ı ha’m toq ku’shi dep atalatug’ın 
eki tiykarg’ı fizikalıq shama хızmet etedi.