Elektirik usullar va asboblar Потенсиометрик ўзгарткичлар

а) датчик ёки унинг чиқиш жойларидаги ҳар хил металлар орасидаги термо электр потенсиаллар таъсирини бартараф этилиши;
б) зарурат бўлганда ўзгармасс токдаги кучланишдан кўра камроқ сарф билан яҳшироқ стабилликни таъминлайдиган ўзгарувчан токда куч ишлаши имкони.

10-расм.

Реостатли ўзгарткичнинг асосий тавсифлари:

- ўзгаришнинг статистик тавсифи. р_х=ф (х): чизиқли датчиклар учун, р_х=С_х: бу ерда С – датчик сезгирлиги, х – сирпанғич силжиши.
- Р_кир кириш қаршилигининг сирпанғич силжишига боғлиқлиги Р_кир=ф(х); қисқа туташган кириш қисқичларида;
- Умумий ҳолда сезгирлик ифода билан белгиланади.


2. Реостатли ўзгарткичнинг асосий тавсифлари

Реостатли датчик силжишининг материали сифатида манганин, нихром, константан ва бошқа қотишмалар ишлатилади. Қотишма (ўрам материали)га бўлган асосий талаблар унинг юқори солиштирма қаршиликка ва катта чидамлиликка эга бўлиши кераклигидан иборат.

Ўрам сими ёнидаги ўрамларни қисқа туташувдан сақлаш учун ёки эмал ёки оксидли плёнка қатлами билан изолатсия қилинган бўлиши керак. Реостатли датчик ўрамларидаги симининг контакт юзаси полировка (силлиқланган) қилинади. Реостатли датчикларнинг индуктив ҳамда сиғимли қаршилиги жуда ҳам кам;
Ўзгарткичнинг реактив қаршилиги, ўлчаш занжирига бўлган аниқ талабларга боғлиқ ҳолда, чамаси бир неча ўнлаб минг гертс (Гц) частотагача эътиборга олинмаслиги мумкин. Сирпанғичнинг силжишида занжирдаги токни ўзгартирувчи оддий реостат ўлчаш техникасида деярли қўлланмади. Асосан реостатнинг потенсиометр схемаси (10- расм) бўйича уланиши кўпроқ қўлланилади.
Бу ҳолда датчик тавсифи потенсиометр иш режимининг тўғри танланиши билан чизиқли қилиниши керак.
Юкланган реостатли датчикларда (масалан, ўлчаш асбоби ёки кейинги ўзгарткичнинг кириш қаршилиги нагрузка бўлиши мумкин). “Схемали ночизиқлилик” мавжуд ва мослашув ҳатолиги юзага келади.
Бир текисдаги ўрамда участка Р қаршилиги катталигининг қиймати Х силжишига пропорсианал яъни р_х=С_х.
Р_Ҳ нагрузкадаги И_Ҳ то эквивалент генератор тўғрисидаги теорема бўйича топилиши мумкин.
(3)
бу ерда: . бу катталикларни теоремага қўйиб қуйидагини оламиз.
(4)


р+р_х=Р=cонст бўлганлиги сабабли Р_чиқ ўзгармаслигига И_Ҳ ток қиймати чизиққа кўра Х силжиши катталигига боғлиқ бўлар эди. Бироқ аслини олганда Р_чиқ катталик Х га боғлиқ ва чизиқлилик фақат нагрузка қаршилигининг р потенсиометрнинг Р_чиқ чиқиш қаршилигидан анча катта бўлгандагина мумкин. Демак формулада Р_Ҳ га нисбатан Р_чиқ катталикни эътиборсиз қолдириш мумкун.
Бу ҳолда реостатли датчик тавсифи пунктлари тўғри чизиқ билан ифодаланади (10-расм). Р_Ҳ катталиги бўйича Р_чиқ билан солиштирилиши мумкун бўлган умумий ҳолдаги тавсиф тури (10-расм) яҳлит эгри чизиқ билан кўрсатилган. Реостатли датчик билан ишлаганда ё ночизиқли тавсиф сабабли юзага келадиган мослашув ҳатолигини баҳолаш, ёки датчикнинг ишчи участкасини жуда оз ночизиқлиликка эга тавсиф интервали билан чегаралашда бу мулоҳазаларни доим ҳисобга олиш керак.
Бундан ташқари, агар датчик кучланиш манбаидан эмас, ток манбаидан таъминланса, мослашув ҳатолиги чизиққа кўра Х га боғлиқ бўлиши ва уни осон ҳисобга олиш мумкинлигини ёдда тутиш керак.