Elektr qurilmаlаridаn yongʼin chiqish sаbаblаri vа uning oldini olish chorаlаri
Download 54.71 Kb. Pdf ko'rish
|
ELEKTR QURILMАLАRIDАN YONGʼIN CHIQISH SАBАBLАRI VА UNING OLDINI OLISH CHORАLАRI © O`zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi Akademiyasi - 2021 ELEKTR QURILMАLАRIDАN YONGʼIN CHIQISH SАBАBLАRI VА UNING OLDINI OLISH CHORАLАRI
Hozirgi vaqtda ishlab chiqarish, qishloq xoʼjaligi va boshqa bir qancha sohalar (Neft-gaz, mashinasozlik, paxtani qayta ishlash, kimyo, gʼallani qayta ishlash, yengil-sanoat, metallurgiya elektrotexnika va h.k.) ni elektr energiyasiz tasavvur etib boʼlmaydi.
Elektr energiyasining boshqa energiyalarga nisbatan bir qancha afzalliklari mavjud boʼlib, jumladan, uni hosil qilish, uzatish, boshqarish, taqsimlash, boshqa energiyaga oʼzgartirish atrof muhitga zararsizligi kabilardir. Shunga qaramasdan elektr energiyasi ham kamchiliklardan holi emasligini unutmasligimiz kerak, yaʼni inson va jonivorlarni tok urish xavfi va yongʼinlarni kelib chiqishiga asosiy manba boʼlishi shular jumlasidandir. Statistik maʼlumotlarga koʼra yongʼinlarning sabablari (olovdan ehtiyotsizlik, elektr uskunalari, isitish pechlari, bolalar shoʼxligi, qasddan oʼt qoʼyish, texnologik uskunalar va boshqalar) boʼyicha deyarli 30% aynan elektr uskunalaridan sodir boʼlmoqda. Elektr qurilmalaridan yongʼin chiqishining asosiy sabablari quyidagilardir: - Elektr simlarida, mashina choʼlgʼamlarida va apparatlarda qisqa tutashuv (QT) hodisasi; - Elektr oʼtkazgichlarda, mashinlarda va apparatlarda ortiqcha yuklanish hodisasi; - Ulash (kontakt) joylarida katta oʼtish qarshiligi, uchqun va elektr yoyi hisoblanadi. Bulardan tashqari, yongʼinga qarshi qoidalarni va tartiblarni buzilishi hisoblanadi. Qisqa tutashuv deb - normal ish xolatidagi xar qanday koʼzda tutilmagan kichik qarshilik orqali fazalar orasidagi tutashuvga aytilib, yerga yotqazilgan neytral tizimda esa - bir yoki bir nechta fazalarni tutashuvining yerga oʼtishidir (yoki nol simga). Elektr tormogʼidagi qisqa tutashuv tormoqdagi umumiy qarshilikning tez kamayishiga olib keladi (kamayishi darajasi tarmoqdagi qisqa tutashuv nuqtasining oʼrniga bogʼliq), bu esa normal holatdagi tokga nisbatan tarmoq toklarini oshib ketishiga olib keladi. Bu oʼz navbatida tarmoqdagi kuchlanishni kamayishiga olib kelib, bu ayniqsa qisqa tutashuv oʼrnida baland boʼladi. Qisqa tutashuvning oddiy uslubi boʼlib, uch fazali qisqa tutashuv, yaʼni bir vaqtning oʼzida hamma uchta fazani bir nuqtada tutashuviga aytiladi. Bu simmetrik boʼlib hisoblanib, hamma fazalar bir xil boʼlmagan qisqa tutashuvga quyidagilar kiradi: ikki fazali; bir fazali yerga ulanish; ikki-fazali yerga ulanish. Qisqa tutashuvlarning qaysi birlari xavf ehtimoli yuqori ekanligini aniqlash qiyin. Qisqa tutashuvdagi tokning qiymati koʼp faktorlardan kelib chiqadi, misol uchun, qisqa tutashuvdagi zanjir elementlarining parametrlari, manba va isteʼmolchilarning quvvati hamda kuchlanishi, qisqa tutashuvning taʼsir etish vaqti va h.k. Qisqa tutashuvning asosiy sabablari boʼlib ochiq izolyatsiyalanmagan elektr simlarida shamol taʼsirida va har xil predmetlar orqali fazalar va faza bilan neytral simning ulanib qolishi, elektr simlarida, kabel, mashina va apparatlarda himoya qatlamining (izolyatsiya) atrof muhit taʼsirida buzilishi, himoya qatlamini eskirishi, kuchlanishning yuksalishi, yashinni toʼgʼridan-toʼgʼri tushishi, elektr moslamalariga qarovsizlik va mexanik jarohatlanishi sababli hosil boʼladi. Qisqa tutashuvning - ajralib turadigan sabablariga simlarni va tok oʼtkazuvchi qismlarni erishi kiradi. Bunday simlarni erishi koʼp hollarda metall sharsimon erigan koʼrinishida boʼladi. Qisqa tutashuvdan muhofazalanish ikki yoʼnalishda olib borilishi kerak: - birinchidan qisqa tutashuvga hosil boʼlishiga yoʼl quymaslik kerak; - ikkinchidan xavfli toklar taʼsir vaqtini cheklash, yaʼni himoya apparatlarini (saqlagich, avtomat) qoʼllash. Bundan tashqari qisqa tutashuvning oldini olish amallariga elektr qurilmalarining montaj qilish, ularni toʼgʼri tanlab, ekspluatatsiya qilish kiradi. Taqsimlov shitlari, mashinalar, apparatlar, qurilmalar, sim va kabellar atrof muhit, elektr tokining qiymati va turi, kuchlanish, yuklanish quvvatiga mos kelishi kerak. Qisqa tutashuv xavfi. Zamonaviy elektr tizimida qisqa tutashuv toklari oʼn ming amperga yetadi. Bunday toklar qisqa vaqt ichida katta hajmdagi issiqlik ajratib chiqaradi va haroratni yuqori darajaga yetkazib yonadigan himoya qatlamini alangalantiradi, metall oʼtkazgichlarni eritib atrof muhitga quvvati katta boʼlgan uchqunlarni tarqatadi, bu esa yengil alangalanuvchilarni oʼt olishga va portlashga olib keladi. Issiqlik taʼsiridan tashqari, qisqa tutashuv, katta mexanik taʼsirga ega. Oʼtkazgichlarni mustahkamligi kam boʼlsa, ularni qotirib turuvchilar buzilishiga olib keladi. Qisqa tutashuvning - ajralib turadigan sabablariga simlarni va tok oʼtkazuvchi qismlarni erishi kiradi. Bunday simlarni erishi koʼp hollarda metall sharsimon erigan koʼrinishida boʼladi. Qisqa tutashuvdan muhofazalanish ikki yoʼnalishda olib borilishi kerak: birinchidan qisqa tutashuvga hosil boʼlishiga yoʼl quymaslik kerak, ikkinchidan xavfli toklar taʼsir vaqtini cheklash kerak. Qisqa tutashuvning oldini olish amallariga elektr qurilmalarining montaj qilish, ularni toʼgʼri tanlab, ekspluatatsiya qilish kiradi. Taqsimlov щitlari, mashinalar, apparatlar, priborlar, sim va kabellar atrof muhit, tokning qiymati va turi, kuchlanish, yuklanish quvvatiga mos kelishi kerak. Qisqa tutashuvning xavfini kamaytirish, yoʼqotish uchun himoya apparatlari oʼrnatiladi, ular himoya qatlamini alangalanishini, oʼtkazgichlardagi tok oʼtkazuvchi tolalarini erishini oldini oladi. Buning uchun tezkor ishlaydigan avtomatlar (oʼchirish vaqti 0,008-0,005 sek) va eruvchi saqlovchilar ishlatiladi. Kuchlanishni kamaytirish uchun qisqa tutashuv paytida generatorlar elektrostantsiyalarda kuchlanishni avtomat ravishda meʼyorlar (АRN) vositasi bilan jihozlanadi. Yuklanish deb - shunday xodisaga aytiladiki, unda elektr tarmogʼida sim va kabellarning, mashinalar chulgʼamlarida va apparatlarda ishchi (Iishchi) tok ruxsat etilgan (Iruxs.et) tokdan uzoq vaqtga kattadir, yaʼni Iishchi > Iruxs.et. Ishchi tokning qiymati Iishchi tok qabul qiluvchining quvvati
Download 54.71 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling