Elektr yuritma orqali texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish Reja; Umumiy tushunchalar

Avtomatik boshqarish sxemalarining tuzilishi
Murakkab boshqarish sxemalarida juda ko'p asbob-apparatlar ishlatiladi va shu sababli sxema ishini tez va oson tushunib, uni to'g'ri talqin qilish uchun sxema elementlari xalqaro standartlashdagi shartli belgilar bilan ifodalanishi lozim. Sxemalarda elementlaming holatlariga tegishli belgilar ko‘rsatiladi. Kontaktor- ning qo'zg'atish chulg'amiga tok berilmagandagi va, demak, bosh kontaktlarining ochiq bo‘lmagan holati uning normal holati deb ataladi. Komanda (buyruq) beruvchi apparatlar, masalan, tugma, kontroller va turh datchiklarning kontaktli yoki kontaktsiz siste- malari holatining tashqi ta’sir natijasidan ilgarigi (dastlabki) holati ulaming normal holati deb ataladi. Bir xildagi apparatlami bir- biridan ajratish uchun ular bir necha bosh harflar bilan belgila- nadi. Bunda birinchi harf apparatning nomiga taaUuqh bo'lsa, boshqalari uning sxemadagi vazifasiga taalluqli bo'ladi. Masalan, KM — magnitli kontaktor va bu kontaktor bilan bosh zanjir hniyasi tutashtiriladi. Agar sxemada bir xil elementlar bir xil vazifalami bajarsa, ulaming harfiy belgilari yoniga sonlar qo'yiladi masalan
KM1, KM2 va hokazo.
Sxemalardagi apparatlarga tegishh turh elementlar shu appa­ ratlar belgisi bilan ifodalanadi. Masalan, magnit kontaktori chulg'ami KM bilan belgilangan bo'lsa, u holda bu kontaktorga tegishh bo'lgan bosh va blok kontaktlar ham KM bilan belgilanadi. Elektr sxemalarda bosh va boshqarish zanjirlari bo'ladi. Elektr motorlaming yuklanish toki o'tuvchi yakor, rotor va stator chul- g'amlari ulaming bosh zanjirlari hisoblanadi. Bu zanjirlar bosh­ qarish zanjiriga nisbatan yo'g'on chiziqlar bilan ifodalanadi; bosh­ qarish zanjiriga esa boshqarish, signallash va nazorat qilish appa- ratlarining elementlari ulangan zanjirlar kiradi. Boshqarish sxema- lari prinsipial (yoyilgan) va montaj sxemalari tarzida berihshi mumkin.

Yoyilgan sxemaning har bir elementi o'zining ulanish tartibiga binoan joylashgan bo‘hb, bunda ishlash prinsipini oson tushunish hisobga olinadi, sxema elementlarining turar joyi esa hisobga ohnmaydi.
7.1- rasmda asinxron motorni avtomatik boshqarish sxemasi ko'rsatilgan. Bunda sxemaning ishlash prinsipi, undagi apparat- laming bir-biriga ta’siri yaqqol ko'rinib turibdi. Shu sababli bunday sxema prinsipial sxema deyiladi. Boshqaruvchi apparatlaming panelga o'matihsh tartibini hisobga ohb tuzilgan sxema montaj sxemasi deyiladi. Bunday sxemadan boshqarish panehni montaj qilishda foydalaniladi. Montaj sxemasini o'qish prinsipial sxemaga nisbatan ancha murakkab bo'ladi.