Elektre energiyasini o’lchashning zamonaviy usullari

Bir fazali o’zgarmas va o’zgaruvchan tok quvvatini o’lchash usullari.

Oʻzgarmas tokda quvvat ifodasi ga koʻra quvvatni voltmetr va ampermetr yordamida bilvosita usul bilan oʻlchash mumkin. Bu oʻlchashlarda magnitoelektrik tizimidagi volmetr va ampermetrni qoʻllash maqsadga muvofiq boʻladi.

1.1-rasmda oʻzgarmas tok zanjirida quvvatni oʻlchash uchun ampermetr va volmetrning ikki xil ulanishi sxemalari keltirilgan.
Quvvatni oʻlchashda, agarda yuklamaning qarshiligi voltmetrning qarshiligiga nisbatan kichik boʻlsa 1.1, a-rasmdagi sxema va yuklamaning qarshiligi nisbatan katta boʻlsa 1.1, b-rasmdagi sxema qoʻllaniladi.

Ampermetr va voltmetr usulining koʻrinishi soddaligiga qaramasdan quvvatni oʻlchashda kam qoʻllaniladi. Sababi, ushbu usulda ikki asbobning koʻrsatishini bir vaqtda sanab olishni va keyinchalik quvvatni hisoblab chiqarish talab etiladi. Bu esa oʻlchash jarayonini murakkablashtiradi va oʻlchash natijasi aniqligi past boʻladi.

1.1-rasm. Oʻzgarmas tok zanjirlarida quvvatni oʻlchash

uchun asboblarning ulanishi sxemalari.

Oʻzgarmas va bir fazali oʻzgaruvchan tok zanjirlarida quvvatni oʻlchashda elektrodinamik va ferrodinamik vattmetrlar qoʻllaniladi.
Vattmetrlar bir diapazonli va koʻp diapazonli turda ishlab chiariladi. Bir diapazonlikda asbobning shkalasi oʻlchanadigan kattalik qiymatlarida graduirovka qilingan boʻladi (vatt, kilovatt va hokazo). Koʻp diapazonli asboblar laboratoriyada qoʻllanilib graduirovka qilinmagan shkalaga ega boʻladi. Bularni qoʻllashdan oldin maʻlum nominal qiymatlar I_n va U_n hamda shkalaning boʻlinmalari soni da boʻlinmaning qiymatini S_n aniqlab olish kerak.

. (1.2)
U holda vattmetr oʻlchayotgan quvvatning qiymati quyidagicha topiladi:
, (1.3)
bu yerda, - tanlab olingan diapazon uchun shkala boʻlinmasining qiymati; - shkaladan sanab olingan boʻlinmalar soni.
Elektrodinamik vattmetrlar oʻzgarmas tok va chastotasi bir necha ming gertsgacha boʻlgan oʻzgaruvchan tok zanjirlarida quvvatni oʻlchash uchun qoʻllaniladi. Ferrodinamik vattmetrlar asosan sanoat chastotasidagi oʻzgaruvchan tok zanjirlarida quvvatni oʻlchash uchun qoʻllaniladi.
1.2-rasmda vattmetrning zanjirga ulanish sxemalari keltirilgan. Bu yerda, 1- asbobning qoʻzgʻalmas gʻaltagi boʻlib, yuklama zanjiriga ketma-ket ulanadi va vattmetrning ketma-ket zanjiri yoki tok chulgʻami deb yuritiladi; 2-asbobning qoʻzgʻaluvchan gʻaltagi boʻlib, yuklamaga parallel ulanadi va parallel zanjir yoki kuchlanish chulgʻami deb yuritiladi.

Gʻaltaklarda yulduzchalar bilan belgilab qoʻyilgan qismalari generator qismalari deyiladi. Tok chulgʻamining generator qismasi manba tarafga ulanadi. Kuchlanish chulgʻamining generator qismasi agarda yuklamaning qarshiligi nisbatan katta boʻlsa manba tarafga (1.2, a-rasm) va nisbatan kichik boʻlsa yuklama (1.2, b-rasm) tarafga ulanadi.

1.2-rasm. Vattmetrning zanjirga ulanish sxemasi.

Oʻzgaruvchan tok zanjirlarida vattmetrlarning barcha qoʻllanishida oʻlchash dapazonini kengaytirish uchun tok va kuchlanish oʻlchov transformatorlaridan foydalaniladi.

1.3-rasmda vattmetrni tok oʻlchov transformatori orqali ulanishi sxemasi keltirilgan. bu yerda oʻlchanilayotgan quvvatning qiymati quyidagi ifoda yordamida topiladi:
(1.4)
bu yerda, - vattmetrning koʻrsatishi; - oʻlchov transformatorining transformatsiyalash koeffitsientining nominal qiymati.

1.3-rasm. Vattmetrni tok oʻlchov transformatori orqali bir fazali zanjirga ulanishi sxemasi.