Elektrodinamika asoslari


Download 367.61 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/4
Sana16.08.2017
Hajmi367.61 Kb.
#13609
  1   2   3   4

199

ELEKTRODINAMIKA  ASOSLARI

Elektrodinamika — elektr  zaryadlari  orasidagi  o‘zaro  ta’sirni

amalga oshiruvchi elektromagnit maydon qonunlari haqidagi bo‘-

limdir.


Eng sodda elektr va magnit hodisalari juda qadim zamonlarda-

noq  odamlarga  ma’lum  bo‘lgan.  Bu  hodisalar  yagona  sistemaga

solinguncha  ko‘plab  tajribalar  o‘tkazilgan,  kashfiyotlar  qilingan.

1785- yilda fransuz fizigi Sh.Kulon (1736—1806) nuqtaviy zaryadlar

orasidagi o‘zaro ta’sir qonunini kashf etdi. 1820- yili daniyalik fizik

Ersted (1777—1851) elektr toki atrofida magnit maydon hosil bo‘-

lishini kashf etdi. 1831- yilda M.Faradey (1791—1867) elekromagnit

induksiya  hodisasini  ochdi.  Ingliz  olimi  J.  Maksvell  (1831—

1879) elektrodinamikaning asosiy qonunlarini yaratdi va 1867- yil-

da e’lon qildi. U o‘zining nazariyasida tabiatda yagona elektro-

magnit maydon mavjudligini ko‘rsatdi. Nemis fizigi G. Gers (1857—

1894) elektromagnit to‘lqinlarning mavjudligini tajribada isbotlab,

Maksvell nazariyasini tasdiqladi.

Elektr maydon — elektromagnit maydonning (magnit maydon

bilan birgalikda) namoyon bo‘lish shakllaridan biridir. U harakatsiz

zaryadga ta’sir ko‘rsatadi. Elektr maydon haqidagi tushuncha ingliz

fizigi M.Faradey tomonidan kiritilgan. Uning tasavvuri bo‘yicha

harakatsiz har bir zaryad o‘z atrofida elektr maydon hosil qiladi.

Bu  zaryadlar  bir-birlari  bilan  maydonlari  orqali  ta’sirlashishadi.

Harakatsiz zaryad atrofidagi elektr maydonga elektrostatik maydon

deyiladi. Ushbu bob elektrostatik maydonni o‘rganishga bag‘ishla-

nadi.


   

IX BOB. ELEKTR MAYDON

200

48- §.  Elektr  zaryadi.  Elektr  zaryadining

saqlanish  qonuni

M a z m u n i :  elektr zaryadi; elektr zaryadining diskret ekan-

ligi; elektromagnit ta’sir; jismlarning zaryadlanishi; elektr zarya-

dining  saqlanish  qonuni;  elektr  zaryadining  SI  dagi  birligi;

moddalardagi elektronlar miqdori.

Elektr zaryadi. Jun matoga ishqalangan kahrabo tayoqcha yen-

gil narsalarni tortish xususiyatiga ega bo‘lishi juda qadim zamonlar-

dan ma’lum bo‘lgan. Ingliz shifokori Jilbert (XVI asrning oxiri)

ishqalashdan  keyin  yengil  narsalarni  torta  olish  xususiyatiga  ega

bo‘lgan jismlarni elektrlangan (yunoncha kahrabolangan) deb atadi

va  elektr  so‘zi qo‘llanila boshlandi. Òabiatdagi moddalarning turli-

tumanligiga qaramasdan faqat ikki xilgina, qarama-qarshi ishorali

elektr zaryadlari mavjud. Amerikalik fizik R.Milliken (1868—1953)

tajribalar yordamida elektr zaryadi diskret ekanligini, ya’ni istal-

gan jismning zaryadi elementar elektr zaryadi e(= 1,6 · 10

–19

 C)


ga karrali ekanligini aniqladi. Boshqacha aytganda, istalgan jismning

zaryadi  = ± Ne,  (— butun  son)  bo‘lmog‘i  kerak.  Elektron

(m

e

= 9,11 · 10

–31

 kg) va proton (m



p

= 1,67 · 10

–27

 kg) mos ravishda



manfiy va musbat elementar zaryadli zarralardir.

Elektromagnit  ta’sir.  Yuqorida  ko‘rganimizdek,  har  qanday

jism massasidan tashqari, elektr zaryadi bilan ham xarakterlanadi.

Va ular orasida nafaqat gravitatsion, balki elektromagnit ta’sir ham

mavjuddir.  Bir  xil  ismli  zaryadlar  itarishadi,  turli  ismlilari  esa

tortishishadi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, elektromagnit ta’sir

gravitatsion  ta’sirdan  ko‘p  marta  kuchliroqdir.  Shu  bilan  birga

gravitatsion ta’sir barcha jismlarga xos bo‘lsa, elektromagnit ta’sir

faqatgina zaryadlangan jismlargagina xos xususiyatdir. Elektromagnit

ta’sirning kuchliligi jismdagi zaryad miqdoriga bog‘liq bo‘ladi.

Jismlarning zaryadlanishi. Òabiatdagi barcha jismlar elektrlanib

qolish xususiyatiga ega. Elektrlanish esa turlicha usullar bilan amalga

oshiriladi. Ularning eng soddasi bir jismni ikkinchisiga ishqalashdir.

Masalan, teriga ishqalangan shisha tayoqcha musbat, junga ish-

qalangan kahrabo tayoqcha esa manfiy zaryadlanib qoladi. Xo‘sh bu

zaryadlar qanday paydo bo‘ladi? Shuni ta’kidlash lozimki, barcha

jismlarda  elektr  zaryadi  mavjud.  Faqatgina  elektroneytral,  ya’ni

zaryadlanmagan jismlarda musbat va manfiy zaryadlarning miqdori

teng.  Òayoqchalarni  matoga  ishqalash  esa  zaryadlarning  paydo

bo‘lishiga emas, balki ularning qayta taqsimlanishigagina olib keladi.

Natijada ularning birida musbat zaryadlar ko‘proq qoladi va tayoqcha


201

musbat zaryadlanib qoladi, boshqasiga esa manfiy zaryadlar ko‘proq

yig‘iladi va tayoqcha manfiy zaryadlanib qoladi. Òayoqcha- mato

sistemasida esa zaryadlar miqdori o‘zgarmay qolaveradi. Ya’ni biror

jarayonda hosil bo‘ladigan zaryadlarning algebraik yig‘indisi nolga

teng  bo‘ladi.

Bir xil ishorali ortiqcha elektr zaryadlar jismdagi zaryad miqdori

deyiladi. Umumiy zaryad undagi hamma elektr zaryadlarning algebraik

yig‘indisiga teng.

Elektr zaryadining saqlanish qonuni. Juda ko‘plab, jumladan,

o‘z tajribalari asosida ingliz fizigi M. Faradey 1843- yilda tabiatning

fundamental qonunlaridan biri elektr zaryadining saqlanish qonunini

ta’rifladi: Istalgan yopiq sistemada, sistema ichida qanday jarayon-



lar  ro‘y  berishidan  qat’iy  nazar,  elektr  zaryadlarining  algebraik

yig‘indisi o‘zgarmaydi:

1

const,



n

i

i

Q

=

=



å

                    

(48.1)

bu yerda — sistemadagi zaryadlar soni.



Yopiq sistema deb tashqi jismlar bilan zaryad almashmaydigan

sistemaga aytiladi.



Elektr zaryadi paydo ham bo‘lmaydi, yo‘qolmaydi ham, u faqat

bir  jismdan  ikkinchisiga  uzatiladi  yoki  shu  sistema  ichida  qayta

taqsimlanadi.

Elektr  zaryadi  —  relativistik  invariant  kattalik  bo‘lib,  uning

miqdori qanday sanoq sistemasida qaralayotganligiga, zaryadning

harakatda yoki tinch turganligiga mutlaqo bog‘liq emas.



Elektr zaryadining SI dagi birligi. Elektr zaryadining SI dagi

birligi hosilaviy kattalik bo‘lib, 1 A tok oqayotgan o‘tkazgichning

ko‘ndalang kesim yuzidan 1 s da oqib o‘tgan zaryadlar miqdoriga

tengdir. Bu zaryad miqdori 1 kulon (C) deyiladi.



Moddalardagi  elektronlar  miqdori.  Erkin  elektronlarining

miqdoriga qarab, moddalar o‘tkazgichlarga, dielektriklarga  va yarim

o‘tkazgichlarga ajraladi. Butun hajmi bo‘ylab elektr zaryadini erkin

o‘tkazuvchi  moddalar  o‘tkazgichlar  deyiladi.  Ular  ikki  guruhga

bo‘linadi: 1) birinchi tur o‘tkazgichlar (metallar) — ularda zaryad

(erkin elektronlar) ko‘chganda kimyoviy o‘zgarish ro‘y bermaydi;

2) ikkinchi tur o‘tkazgichlar (eritmalar) — ularda zaryadning ko‘-

chishi kimyoviy o‘zgarishlarga olib keladi. Erkin elektronlari amalda

mavjud bo‘lmagan moddalar (shisha, plastmassalar) dielektriklar

deyiladi.  Yarim  o‘tkazgichlar  (germaniy,  kremniy  va  hokazolar)

o‘tkazgichlar va dielektriklar oralig‘ida bo‘ladi.


202

Sinov  savollari

1. Elektrodinamika bo‘limi nima haqida? 2. Elektr hodisalarini

kishilar qachon seza boshlashgan? 3. «Elektrlangan» tushunchasi kim

tomonidan va nima asosida fanga kiritilgan? 4. R. Milliken o‘z tajri-

basida  nimani  aniqlagan?  5.  Qanday  elektr  zaryadlari  mavjud?

6. Elektr zaryadi diskret deganda nimani tushunasiz? 7. Elektron va

protonlar haqida nimalarni bilasiz? 8. Zaryadlangan zarralar orasida

qanday ta’sir mavjud? 9. Elektromagnit ta’sir barcha jismlarga xos

xususiyatmi? Gravitatsion ta’sir-chi? 10. Elektr zaryadining miqdori

nima  bilan  xarakterlanadi?  11.  Gravitatsion  ta’sir  kuchlimi  yoki

elektromagnit ta’sirmi? 12. Jismlar qanday usullar bilan elektrlanishi

mumkin?  13.  Jismlarda  zaryad  qayerdan  paydo  bo‘ladi?  14.  Biror

jarayonda hosil bo‘ladigan zaryadlarning algebraik yig‘indisi nimaga

teng? 15. Elektr  zaryadining  saqlanish  qonunini ayting? 16.  Yopiq

sistema deb qanday sistemaga aytiladi? 17. Elektr zaryadining miqdori

sanoq sistemasining tanlanishiga bog‘liqmi? 18. Elektr zaryadining SI

dagi  birligi  qanday?

49- §. Êulon qonuni

M a z m u n i : nuqtaviy zaryad tushunchasi;

Kulon qonuni, Kulon kuchining yo‘nalishi,

proporsionallik koeffitsiyenti va elektr doimiysi.



Nuqtaviy zaryad. Elektrodinamikada ham

turli modellardan foydalanish maqsadga mu-

vofiqdir. Ulardan biri nuqtaviy zaryad tushun-

chasidir.  Nuqtaviy  zaryad  deb,  o‘lchamlari

ta’siri  o‘rganilayotgan  masofaga  nisbatan

e’tiborga olinmaydigan darajada kichik bo‘lgan,

zaryadlangan jismga aytiladi.  U ham xuddi

moddiy  nuqta  kabi  ideallashtirilgan  tushun-

chadir.

Kulon qonuni. Harakatsiz nuqtaviy zaryadlar orasidagi o‘zaro

ta’sir kuchi 1785- yilda fransuz fizigi Sh. Kulon tomonidan aniq-

langan. U ham o‘z tajribasini G. Kavendesh gravitatsion doimiysini

aniqlashda foydalangan asbobga o‘xshash, buralma tarozi yordamida

bajargan  (80- rasm).

Quyi qismida shisha tayoqcha osilgan ingichka elastik ið shisha

silindr idishda o‘rnatilgan. Ipning yuqori uchi burilish burchagini

Sh. Kulon

(1736—1806)


203

aniqlashga imkon beruvchi darajalangan quril-

maga biriktirilgan. Osib qo‘yilgan shisha tayoq-

chaning  bir  uchida  kichkina  metall  sharcha,

ikkinchi uchida esa posangi biriktirilgan. Idish

qopqog‘idagi teshikcha  orqali xuddi  shunday

boshqa sharchani ham kiritish mumkin. Agar

sharchalarga zaryad berilsa, ular o‘zaro ta’sir-

lashishadi va iðning burilish burchagiga qarab

ta’sir kuchini baholash imkoni tug‘iladi.

Kulon  qonuni.  Bo‘shliqdagi  ikkita  hara-

katsiz nuqtaviy zaryad orasidagi o‘zaro ta’sir

kuchi 

r

F



ular  zaryadlari  Q

1

  va  Q



larning

ko‘paytmasiga to‘g‘ri, oralaridagi masofa r ning

kvadratiga esa  teskari proporsional:

80- rasm

.

=



1

2

2



,

Q Q

r

F

k

 

                                        (49.1)



bu yerda k — birliklar sistemasining tanlanishiga bog‘liq bo‘lgan

proporsionallik  koeffitsiyenti.



Kulon  kuchining  yo‘nalishi

r

F

  kuch  o‘zaro  ta’sirlashuvchi

zaryadlarni tutashtiruvchi to‘g‘ri chiziq bo‘ylab yo‘nalgan bo‘lib,

turli ismli zaryadlar uchun tortishish (< 0), bir xil ismli zaryad-

lar uchun esa itarish (> 0) xarakteriga ega bo‘ladi (81-rasm).

Kulon qonunini vektor ko‘rinishda quyidagicha yozish mumkin:

           

=

r

r



1 2

2

.



Q Q r

r

r

F

k

                                (49.2)



Proporsionallik  koeffitsiyenti. SI da proporsionallik koeffitsiyenti

quyidagiga teng:



81- rasm

.

a)



b)

204

9

0



1

m

4



F

9 10


,

k

pe

=



= ×

                                    (49.3)

bu yerda farad (F) — elektr sig‘imining birligi. Unda Kulon qonuni

quyidagi ko‘rinishni oladi:



pe

=

×



1 2

2

0



1

4

,



Q Q

r

F

                                   

(49.4)

bu yerda e



0

ga elektr doimiysi deyiladi. U tabiatning fundamental

kattaliklaridan biri bo‘lib, quyidagiga teng:

-

-



×

×

×



e =

=

2



12

12

0



2

C

F



m

N m


8,85 10

8,85 10


.                 

(49.5)


Sinov  savollari

1. Nuqtaviy zaryad deb qanday zaryadga aytiladi? 2. Kulon qonuni

nima haqida? 3. Kulon qonuni. 4. Kulon tajribasini tushuntiring. 5. Kulon

kuchining  yo‘nalishi  qanday  bo‘ladi?  6.  Zaryadlar  orasidagi  itarish

kuchi qanday xarakterga ega? 7. SI da Kulon qonunidagi proporsionallik

koeffitsiyenti nimaga teng ? 8. Elektr doimiysining qiymati nimaga teng?



50- §.  Elektrostatik  maydon.  Elektrostatik

          maydon  kuchlanganligi

M a z m u n i:  Elektrostatik maydon tushunchasi; elektrostatik

maydon kuchlanganligi; elektrostatik maydon kuchlanganligining

birligi; kuchlanganlik chiziqlari; bir jinsli maydon.



Elektrostatik  maydon.  Agar  elektr  zaryadi  yaqiniga  boshqa

zaryad keltirilsa, unga Kulon kuchi

ta’sir qiladi (82- rasm). De-mak, za-

ryad atrofida maydon mavjud ekan.

Bu maydonga elektr maydon deyila-

di.  Agar  zaryad  harakatsiz  bo‘lsa,

maydonga  elektrostatik  maydon

deyiladi.

Elektrostatik maydon vaqt o‘ti-

shi bilan o‘zgarmaydi va uni faqat

elektr  zaryadi  vujudga  keltiradi.

Elektr  maydon  ham  materiyaning

maxsus ko‘rinishlaridan biri bo‘lib,

82- rasm.

Q

s

Q



F

r


205

u  elektr  zaryadiga  bog‘langan  va  zaryadlarning  bir-biriga  o‘zaro

ta’sirini uzatadi. 82- rasmda Q zaryad hosil qilgan maydonga Q

s

zaryad kiritilgan hol ko‘rsatilgan. Bu yerda Q



s  

zaryad sinash  zaryadi

vazifasini o‘taydi. Odatda, sinash zaryadi sifatida musbat zaryad

olinadi. Shu bilan birga sinash zaryadining maydoni juda kichik va

u  o‘rganilayotgan  maydonni  buzolmaydi  deb  hisoblanadi.  Q

zaryadning  maydoniga kiritilgan Q

s

 sinash zaryadiga



pe

×

=



r

r

2



0

1

4



s

Q Q r

r

r

F

   


                              (50.1)

kuch  ta’sir  qiladi.



Elektrostatik maydon kuchlanganligi. (50.1) ifodadan ko‘rinib

turibdiki, 



s

F

Q

 nisbat sinash zaryadining qiymatiga bog‘liq bo‘lmay,

maydonning u turgan nuqtasini xarakterlovchi kattalik bo‘ladi. Bu

kattalik  kuchlanganlik  deyilib,  u  elektrostatik  maydonning  kuch

xarakteristikasidir.

Elektrostatik  maydonning  shu  nuqtasining  kuchlanganligi  deb,

unda joylashtirilgan birlik musbat zaryadga ta’sir etuvchi kuch bilan

aniqlanadigan  kattalikka  aytiladi:

=

r



r

.

s



F

Q

E

                                       

(50.2)

(50.1) va (50.2) lar asosida bo‘shliqdagi nuqtaviy zaryad elektro-



statik maydon kuchlanganligini topamiz:

pe

=

r



r

2

0



1

4

Q r



r

r

E

 

                                  (50.3)



yoki skalar ko‘rinishda:

pe

=

2



0

1

4



Q

r

E

,                                     

(50.4)

bu yerda 



r

E

— vektor kattalik bo‘lib, uning yo‘nalishi maydonga

kiritilgan musbat zaryadga ta’sir etuvchi kuch yo‘nalishi bilan mos

keladi.  Agar  maydonni  musbat  zaryad  hosil  qilsa, 

r

E

tashqariga



83- rasm.

(sinash zaryadini itarish  tomonga), agar

maydonni manfiy zaryad hosil qilsa, 

r

E

zaryad tomonga (sinash zaryadini tor-

tish  tomonga)  yo‘nalgan  bo‘ladi.

83- rasmda musbat va manfiy zaryad-

larning nuqtada hosil qilgan maydon

kuchlanganliklari ko‘rsatilgan.


206

Elektrostatik  maydon  kuchlanganligining  birligi.  (50.2)  ifo-

dadan ko‘rinib turibdiki, SI da elektr maydon kuchlanganligining

birligi: 

N

C



1 .

[ ]


[ ]

[ ]


N

V

C



m

1

1 .



F

Q

E

=

=



=

N

C



1

— maydonning shunday nuqtasining kuchlanganligiki, unda

joylashtirilgan 1 C nuqtaviy zaryadga 1N kuch ta’sir etadi. Ko‘-

pincha, kuchlanganlikning  

V

N

m



C

1

1



=

 birligidan ham foydalaniladi.

Bu yerda V (volt) — elektrostatik maydon potensialining birligi.

Kuchlanganlik chiziqlari. Elektr maydonni kuchlanganlik chi-

ziqlari yordamida grafik ravishda tasvirlash ancha qulaydir.

Maydonning kuch chiziqlari yoki kuchlanganlik chiziqlari deb,

har bir nuqtasiga o‘tkazilgan urinma maydonning shu nuqtasi-

ning kuchlanganlik vektori yo‘nalishi bilan mos keluvchi chiziqlarga

aytiladi (84- rasm).

Kuchlanganlik chiziqlari hech qachon kesishishmaydi. Yopiq

chiziq xarakteriga ega emas. Ularning boshlanish va tugash nuqtalari

mavjud yoki cheksizlikka borib tutashadi.

Bu xususiyatlar tabiatda ikki xil elektr zaryadi mavjudligining

natijasidir.

Shartli ravishda kuchlanganlik chiziqlari musbat zaryaddan chi-

quvchi va manfiy zaryadga kiruvchi deb qabul qilingan (85- rasm).

Elektrostatik maydon kuchlanganligining nafaqat yo‘nalishi

va balki qiymatini ham xarakterlash uchun kuch chiziqlarini ma’-

lum qalinlikda o‘tkazishga kelishilgan. Elektrostatik maydon kuchli-

roq bo‘lgan joyda kuchlanganlik chiziqlari qalinroq va, aksincha,

maydon kuchsizroq bo‘lgan joyda kuchlanganlik chiziqlari siyrak-

roq bo‘ladi.

84- rasm.

E

1

2



1

E

2


207

Bir jinsli maydon. Barcha nuqtalari-

da  maydon  kuchlanganligining  ham

yo‘nalishi, ham kattaligi bir xil bo‘lgan

(

r



E

= const)  elektr  maydon  bir  jinsli



maydon deyiladi.

Bir  jinsli  maydonga  bir  tekis  za-

ryadlangan tekislik (86- a rasm) va yassi

86- rasm.

à)

b)

b)

85- rasm.

à)

d)

e)

kondensator  qoplamalari  chekkasidan  uzoqroqdagi  elektr  may-

donlari (86- b rasm) misol bo‘la oladi.

Sinov  savollari

1. Elektr zaryadi atrofida maydon mavjudligini qanday aniqlash mum-

kin? 2. Elektrostatik maydon deb qanday maydonga aytiladi? 3. Elektrostatik

maydon vaqt o‘tishi bilan o‘zgaradimi? 4. Elektr maydoni materiyaning

biror turimi yoki yo‘qmi? 5. Sinash zaryadi deb qanday zaryadga aytiladi?

6.  Maydonga  kiritilgan  sinash  zaryadiga  qanday  kuch  ta’sir  etadi?

7. Elektrostatik maydon kuchlanganligi deb qanday kattalikka aytiladi?

8. Kuchlanganlik sinash zaryadining miqdoriga bog‘liqmi? 9. Kuchlangan-

lik elektrostatik maydonning qanday xarakteristikasi? 10. Nuqtaviy zaryad-

ning elektrostatik maydon kuchlanganligi va uning yo‘nalishiga ta’rif be-

ring. 11. Musbat va manfiy nuqtaviy zaryadlar maydonlari kuchlangan-

liklarining yo‘nalishlari to‘g‘risida nima bilasiz? 12. Elektrostatik may-don

kuchlanganligining birligi. 13. Kuchlanganlik chiziqlari deb qanday chi-

ziqlarga aytiladi? 14. Kuchlanganlik chiziqlari tushunchasi nima maq-

sad-da kiritiladi? 15. Elektrostatik maydon kuch chiziqlari qayerda kesishadi?

16. Elektrostatik maydon kuch chiziqlari qayerda boshlanib, qayerda tu-

gaydi? 17. Elektrostatik maydon kuch chiziqlarining boshlanish va tugash

nuqtalarining mavjudligi nimani ko‘rsatadi? 18. Kuchlanganlik chiziq-

lari elektrostatik maydon kuchlanganligining qiymatini xarakterlay ola-

dimi? 19. Bir jinsli maydon deb qanday maydonga aytiladi? 20. Bir jinsli

maydonga misol keltiring.


208

51- §. Elektrostatik maydon uchun superpozitsiya

prinsiði.  Diðol  maydoni

M a z m u n i : elektrostatik maydon uchun superpozitsiya prin-

siði; ikki zaryad maydonining kuchlanganligi; diðol maydoni.

Superpozitsiya  prinsiði.  Q

1

,  Q



2

  ,  ...Q



n

    harakatsiz  zaryadlar

sistemasi hosil qiladigan elektrostatik maydonning har bir nuqtasida

kuchlanganlik vektori 

r

E

 ning qiymati va yo‘nalishini aniqlash kerak

bo‘lsin. Buning uchun mexanika bo‘limida foydalanilgan kuchlar

ta’sirining mustaqillik  prinsiðidan foydalanamiz, ya’ni sinash za-

ryadi Q


s

 ga maydon tomonidan ta’sir etadigan 

r

F

 kuch unga har

bir Q

i

 zaryad tomonidan ko‘rsatiladigan 



i

F

r

 kuchlarning vektorial



yig‘indisiga teng:

1

2



1

...


n

i

n

i

F

F

F

F

F

=

=



=

+

+



+

å

r



r

r

r



r

.            

(51.1)

Agar 


r

F

= Q


s

r

E

1

1



2

2

,



,...,

s

n

s n

s

F

Q E F

Q E

F

Q E

=

=



=

r

r r



r

r

r



  ligini  na-

zarda tutsak va ularni (51.1)  ga qo‘ysak, quyidagiga ega bo‘lamiz:

1

1

2



1

...


n

n

s i

s

s

s

s

s n

i

i

i

Q E

Q E

Q E

Q E

Q E

Q

E

=

=



å

å

×



=

+

+



+

=

=



r

r

r



r

r

r



,

bu  yerda: 

r

E

  —  natijaviy  maydon  kuchlanganligi,



i

E

r

  lar  har  bir



zaryad hosil qilgan maydon kuchlanganliklari.

  Ifodani Q

s

 ga qisqartiramiz:



=

=

+



+ +

=

å



r r r

r

r



1

2

1



...

.

n



n

i

i

E E

E

E

           

(51.2)


(51.2) elektrostatik maydon uchun superpozitsiya prinsiði dey-

iladi. Zaryadlar sistemasi hosil qiladigan maydon kuchlanganligi 

r

E


Download 367.61 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling