«Elektrodinamika va radio to'lqinlarning propagatsiyasi» kursi bo'yicha ma'ruzalar

Ionosferadagi tartibsiz hodisalar

Ionosferada elektronlar konsentratsiyasining muntazam o'zgarishi bilan bir qatorda, oldindan aytib bo'lmaydigan tartibsiz o'zgarishlar ham mavjud.
Radio to'lqinlar o'tishiga sezilarli ta'sir etuvchi ionosfera holatidagi tartibsiz o'zgarishlarni uch guruhga bo'lish mumkin: ionosfera-magnit tuproklar; to'satdan emirilishning g'azabi; sporadik qatlamning paydo bo'lishi.
Keling, ionosferadagi asosiy tartibsiz hodisalarni qisqacha ko'rib chiqaylik. Ionosfera-magnit bo'ronlari Quyoshning faolligi tufayli yuzaga keladi. Vaqti-vaqti bilan Quyoshda zaryadlangan zarralar oqimlarining portlashi bilan birga o'ziga xos alangalar paydo bo'ladi.
Zaryadlangan zarralar, Yer atmosferasiga kirib, uni nafaqat ionlashtiradi, balki gazning haroratini ham oshiradi. Bu qatlamning elektron zichligi pasayishiga olib keladi. Qatlamning zichligi o'zgarmaydi, chunki zaryadlangan zarralar ionosferaning bu hududiga kirmaydi.
Qatlamning elektron zichligi pasayishi natijasida, qisqa to'lqinlarning aks etishi undan imkonsiz bo'lib qoladi va qisqa to'lqinli radio aloqasi buziladi. Aloqadagi uzilishlar bir necha soatdan bir necha kungacha davom etishi mumkin. Aloqadagi uzilishlar ayniqsa, aylanma mintaqalarda tez-tez uchraydi. Bu yer magnit maydonining ta'siri ostida zaryadlangan zarrachalarning oqimlari murakkab trayektoriyalar bo'ylab po'lat mintaqalarga harakatlanishi bilan izohlanadi. Ko'rib chiqilayotgan fenomen ionosfera-magnit bo'ron deb ataladi, chunki ionosferaning tuzilishi buzilishi bilan bir vaqtda Yer magnit maydonining perturbatsiyasi kuzatiladi. Yerning magnit maydoni qisman ionosferada zaryadlarning harakati tufayli bo'lib, ionosferaning elektron zichligining har qanday o'zgarishi Yer magnit maydonining o'zgarishiga olib keladi.
To'satdan yutish alangalari quyoshda sodir bo'ladigan ultrabinafsha nurlanish intensivligining epizodik portlashlari natijasida yuzaga keladi, u yuqori kirib boradigan kuchga ega. Ultrabinafsha alangalar 0,1 m dan qisqa to'lqin uzunliklarini o'z ichiga oladi va ionosfera qatlamining kuchli ionlanishiga olib keladi. Qatlamning elektron zichligining oshishi qisqa radio to'lqinlarning o'zlashtirilishining kuchayishiga va bu to'lqinlarda radio aloqasining buzilishiga olib keladi. Absorbsiya chaqnashi paytida uzoq va o'rta to'lqinlarda radioaloqa bezovta qilmaydi. Qatlamning ionlanishining kuchayishi bir necha daqiqadan bir necha soatgacha kuzatiladi va faqat dunyoning yoritilgan tomonida yuz beradi. Ekvatorial mintaqalarda So'rilish epidemiyasi tez-tez sodir bo'ladi va kuchliroq bo'ladi.
Sporadik qatlam ionosfera qatlami sathida (90 - 110 km) kuzatiladi va muntazam qatlamga qaraganda yuqori elektron konsentratsiyasiga ega bo'lgan ionli gazning to'planishidir. Nisbatan kichik maydon (100 kv. km) ustida tez-tez (tartibsiz) qatlam paydo bo'ladi va soatiga 150-250 km tezlikda har qanday yo'nalishda ionosferada hukmron bo'lgan shamollar ta'siri ostida harakatlana oladi . kunduzgi; Shunday qilib, yozda kunduzi ekvatorial zonada bir oyda 15-20 kun. qatlamning umri bir necha daqiqadan bir necha soatgacha bo'ladi. qishda, o'rta kengliklarda sporad qatlami kamdan-kam hollarda paydo bo'ladi.
Qatlamning yuqori darajada ionlanishi 1000-2000 km gacha bo'lgan masofada undan metr to'lqinlarining aks etishi tufayli tarqalishni ta'minlaydi. Sporadik qatlamning paydo bo'lish sabablari aniqlanmaganligi sababli, uning paydo bo'lish vaqtini va mavjud bo'lish vaqtini oldindan aytib bo'lmaydi. Bu qatlamni muntazam uzoq masofali VHF radioaloqa uchun ishlatishga imkon bermaydi.
Ionosferaning holati va tuzilishi doimiy emas. Turli omillar ta'siriga qarab turlicha bo'ladi.Shuning uchun ionosferani o'rganish hozirgi kungacha davom etmoqda.

7.