Elektronik sxemalar


Download 136 Kb.
Pdf ko'rish
bet7/10
Sana18.08.2017
Hajmi136 Kb.
#13735
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
§
ChambarakSCH 15-32
!
Standart biQ-wular
Shplini St. 3
1
Bolt 
тб 
x 40 St. 3
4
-
Grnka 
St. 3
4
&
3

Maieriaitar
14
Tiqinkanal
$
Qistirmajibra
(
i
1
t
шт]
1
Burchagiy
ventil
j
1

J  
..
I
i
1
111

Y ig‘ish  chizmasini  detallarga  ajratish
66-shakl.
112

67-shakl.
113

69-shakl.
115

3.8.  O ‘quv  chizmalarining  spetsifikatsiyasi
Yig‘ish  chizm asiga  spetsifikatsiya  ilova  qilinadi.  Unga 
buyumning  nomi va tarkibiga kiruvchi  detal haqida m a’lumotlar 
yoziladi.  Yig‘ish  chizmasining  nomi  va  unga  tegishli  har  bir 
detalning  pozitsiya raqami,  nomi,  belgisi,  soni va  qanday mate- 
rialdan tayyorlanganligi  hamda  eslatmalari bo‘lgan jadval 
y ig ‘ish 
chizmasining  spetsifikatsiyasi
  deyiladi.
Y ig‘ish  chizm asida  buyum   tarkibiy  qism larining  spe­
tsifikatsiyasi  qanday  tartib d a  belgilangan  b o ‘lsa,  pozitsiya 
raqamlari  ham   shu  tartibda  belgilanadi.  Eskiz  bajarilgandan 
so‘ng  spetsifikatsiya  tuziladi.  O ‘quv  chizmalarida  yig‘ish  chiz­
malarining  spetsifikatsiyalarini bevosita  chizma bajarilgan  listda 
ham   berish  mumkin  (70-shakl).
Spetsifikatsiyadagi  yozuvlarni  3,5;  5  va  7  mm  o ‘lchamli 
shriftda  qo‘lda  yozish  tavsiya  etiladi.  Spetsifikatsiya  grafalari 
quyidagicha to ‘ldiriladi:
1.  Format.
  Spetsifikatsiyada  nomi  ko‘rsatilgan  hujjatlarning 
formati  belgisi  yoziladi.
2.  Z ona.
  Agar  chizm aning  m aydoni  zo n alari  O ‘zD S t 
2.108-98  ga  muvofiq  b o ‘lsa,  buyumning  tarkibiy  qismlari  joy- 
lashtirilgan  zonalar  ko‘rsatiladi.
3.  Pozitsiya.
  Bunda  spetsifikatsiyaga  yozilayotgan  buyum 
tarkibiga  bevosita  kiruvchi  qismlarining  tartib  raqamlari  spe­
tsifikatsiyada  k o ‘rsatiladi.  H ujjatlar,  kom plektlar  b o ‘limlari 
uchun  bu  grafalar  to ‘ldirilmaydi.
4.  Belgisi.
  Bu  yerda  konstruktorlik  hujjatlarining  belgilari 
yoziladi.  Yig‘ish  chizmasi  va  spetsifikatsiya  bu  grafada  bir  xil 
belgilanadi,  lekin  yig‘ish  chizmasi  belgisiga  ikki  harf  YCH 
(yig‘ish  chizmasi)  qo‘shib  yoziladi.
5.  Bu  grafada  quyidagi  m a’lumotlar  beriladi:
1) 
hujjatlar  b o ‘limida  buyumning  konstruktorlik  hujjatlari 
kom plektiga  kiruvchi,  hujjatlarning  nom i,  masalan,  yig‘ish
116

210
w
*20 *6tr 6 8
70
 
„ < 
63
 

10

22 

—►
5
N
ч r
F
or
m
at
Z
o
n
a
$
Belgisi
Nomi
S
to
Eslatma
t
Jo
'—
<
 
>
Oo
i
O‘zDSt 2.104-98 bo‘yicha asosiy yozuv.  2a-shakl
70-shakl.
chizmasi,  gabarit  chizmasi,  montaj  chizmasi,  texnikaviy  talab- 
lar  va  h.k;
2)  komplekslar,  yig‘ish  birliklari,  detallar  va  komplektlar 
b o‘limlarida  buyumning  nomi  yoziladi;
3)  standart  buyum lar  b o ‘lim ida,  standartlar  tom onidan 
buyumga  berilgan  raqamlar  va  belgilar  ko‘rsatiladi.
6.  Soni.
  Bu  grafada  buyum  tarkibiy  qismlarining  soni  ko‘r- 
satiladi.
7.  M aterial.
  Standart  tom onidan  mazkur  materialga  beril­
gan belgisi  ko‘rsatiladi.
8. 
E s l a t m a
.  Ushbu buyumga yoki  detalga taalluqli bo‘lgan 
qo‘shimcha  m a’lum otlar,  masalan,  og‘irligi,  o ‘lchov  birligi,
117

tishli g‘ildiraklarning  moduli va tishlar  soni,  zagotovka va ishlov 
berish turlari,  ikki  va undan  ortiq  listda turli  shaklda bajarilgan 
hujjatlar  ko‘rsatiladi.
3.9.  Yoritqichni  yig‘ish  chizmasi
Mikroskop  va  boshqa  fizikaviy  asboblarda  yoritish  uchun 
ishlatiladi.  Yoritqichda bir nuqtadan  chiqadigan yorug‘lik nurlari 
linzadan  o‘tgandan  keyin  bir  nuqta  (fokus)da  uchrashmasdan, 
dog‘  tarzidagi  changlashib  ketgan  tasvir  beradigan  hodisa  — 
sferik  aberratsiyaning  b o ‘lishiga  yo‘l  qo‘yib  b o ‘lmaydi.
Yoritqich  lampasi  (b)  ning  vaziyatini  rezbali  halqa  bilan 
mahkamlangan  aplanatik kollektorga nisbatan  o‘zgartirish mum­
kin,  buning  uchun  lampani  o‘qi  b o ‘ylab  vtulka  (4)  ichida  yoki 
halqa  (6)  ni  aylantirish  yo‘li  bilan  vtulka  birgalikda  siljitiladi 
(71-shakl).
Bundan tashqari,  lampa  o‘qi bilan  aplanatik  kollektor  o‘qi- 
ning  o ‘qdoshligi  ikkita  o ‘rnatish  vinti  (3)  yordamida  ta ’min- 
lanadi  va  rostlab  turiladi,  bu  vintlar  halqa  (6)  ni  optikaviy 
o ‘qqa perpendikular tekislikda  surishi  mumkin.  Bunda fiksator 
vint  (13)  larning  halqa  (6)  ga bir  xilda bosib  turishini  ta ’min- 
laydi.
Lampani  o‘qi  b o ‘ylab  biroz  surish  uchun  fiksator  korpusi 
(8)
  ning  fiksator  shtogi  (10)  ni  uning  tubiga  tiralgunga  qadar 
burab  kiritish  kerak,  bunda  halqa  (6)  ikkita  vint  (13)  va  fik­
sator  shtogi  (10)  o‘rtasida  siqilib  qoladi.
Lampaning  kojuxi  (5)  ni  vintlar  (13)  ning  qalpog‘i  yorda­
mida  aylantirilsa,  lampa  (5)  halqa  (6)  ning  M  30  x  2  rezbasi 
bo‘yicha  o‘q bo‘ylab  siljiydi,  halqa  shayba  (7)  bilan lampa koju- 
xiga siqilib turadi.
Vintlar  (11)  shayba  (7)  ni  kojux  (5)  ga mahkamlaydi.  Lampa 
yonganda hosil bo‘ladigan  issiqlik chiqib  ketishi uchun kollektor 
(3)  ning  opravkasi  va  lampa  kojuxi  (5)  ga  lampani  sovitadigan 
havo  kiritib,  chiqib  turadigan  teshiklar  yasalgan.
118

1. 5-pol. korpus ko'ndalang «а» 6-pol halqa bilan 
bir tekis qilib 13 poz. ravon luflsiz harakat qiladigan 
bo'lguncha yo'nalsin.
* Spravka o'lchamlari.
71-shakl.
O'Ich. Varaa
C.hiziii
Tpkshirrli
ipkKhi
Qabul qildi
№  hui. Imzo Sana
111.010-02 СБ
Yoritqich
Lit.
У
List
Og‘irl. Massht.
2:1 
Listiar 12
ЛПЭТ №   574

Format
S
a
n
a
Belgisi
Nomi
S
S
o
Eslatma
Detallar
11
1
Ш .010-02 Rezbali halqa
1
11
2
III.002—02 Aplanatik  kollektor
1
11
3
III.003—02 Kollektor  opravkasi
1
11
4
III.004—02 Vtulka
1
12
5
III.005—02 Lampa kojuxi
1
11
6
III.006—02 Halqa
1
11
7
III.007—02 Shayba
1
11
8
III.008—02 Fiksator  korpusi
1
11
9
III.009—02 Prujina
1 (d-0,5; nx6)
11
10
III.011 —02 Fiksator  shtoki
1
Standart buyumlar
11
Vint M2x5kl.2-010  ГОСТ  1475-62 3
12
Vint M2,5x10kl.2-010 
ГОСТ  1475-62
3
13
Vint НУС3х9Н0-710-55
2
Materiallar
St.3 ГОСТ 380-60
Poz.1,2,3,
4,5,6,7,8,9
Po‘lat 65Г ГОСТ 2052-53
Poz.9
O‘lch.
S
£
№  huj. Imzo Sana
Chiz.di
Tekshirdi
Qabul  aildi
Ш.010-02
Lit.
List
Listlar
Yoritqich
У
12
12
ЛПЭТ №  574
120

3.10.  Platani  chizish  chizmasi
Platani  chizishdan  oldin  koordinatalar  b o ‘yicha  o‘lchamini 
quyidagi  jadvaldan  aniqlash  kerak  b o ‘ladi  (72-shakl).
Teshiklarning  o ‘lchami  chizmada  ko‘rsatilgan  b o ‘lib,  koor­
dinatalar bo‘yicha joylashtirishdagi barcha teshiklar  arab  raqam- 
lari  bilan  belgilangan.
Plataning  chizmasida gabarit  o‘lchamlari va har bir uchast- 
kadagi  sim  yo‘g‘onliklari,  mahkamlash  va  biriktirish  sxemalari 
beriladi.  Chizma  qog‘ozida  platani  tayyorlash  texnologiyasi, 
texnikaviy  sharoiti,  koordinatalar  setkasining  qadami,  simlar- 
ning  yo‘g‘onligi  va  ular  orasidagi  masofalar,  biriktirish  may- 
donlari  orasidagi  masofa  hamda biriktirish  maydoni  simlar  ora­
sidagi  masofalar va  boshqa  texnik  m a’lumotlar  yozilishi  kerak.
Asosiy  yozuv  ramkasi  tepasiga  spetsifikatsiya  chiziladi.
Chizmaning  o‘ng  tomonining  tepa  qismidagi  b o ‘sh  joyga 
texnik  talablar  ketma-ketligi:
•  Platani  tayyorlash  usuli.
• Plata  davlat  standarti  talabi b o ‘yicha bo‘lishi.
• Koordinata  setkasining  qadami.
•  Simlarning  o ‘zaro  joylashishi.
•  Sim  yo‘g‘onligining  eng  kichik  qiymatlarini  yozish  kerak.
•  Shtrix  punkt  belgilangan joy  ochiq  b o ‘lishi  kerak.
•  Plataning  param etrlari  konstruktiv  m a’lum otlarga  mos 
kelishi  kerak.
•  Sim  yo‘g‘onligi  b o ‘sh joylarga  yozilishi  kerak.
• Ikki  o‘tkazgich va ikki biriktirish maydoni  orasidagi  masofa 
b o ‘sh  belgilanishi  kerak.
•  Biriktirish  maydonining  ko‘rinishi  ixtiyoriy.
•  Zenkovka  qilishda  biriktirish  maydoni  metall  qismining 
tashqi  qatlamida bajariladi.
•  Markazlar  orasidagi  farqni  yozib  qo‘yish  kerak.
• Emal  bilan  qoplangani  ГОСТ  b o ‘yicha  yozib  qo‘yiladi.
121

(1,26.-32)

Koordinatalar

Koordinatalar

Koordinatalar

Koordinatalar

Koordinatalar
отв.
X
У
отв.
*

У
отв.
*

у
отв.
-  У
X
отв.
X
У
1
О
27, 5
8
chizma
15
H ii7m a
22
15
5
29
75
О
г
chizma
9
chizma
16
15
17,5
23
2 0
5
30
2 0
О
3
2 5
27, 5
10
chizma
17
20
17,5

2 5
5
31
2 5
О
4-
30
27,5
11
chizma
16
25
17,5
2 5
30
5
32
30
О
s
0
2 2 ,5
12
chizma
19
30
17,5
26
О
О
б
13
2 5
20
20
0
10
2 7
5
О
7
10 
|\22у5
14
30
2 0
21
chizma
28
Ю
О
^ ( s j )
ABDE.XXXXXX. 001
Plata
1
Lit
. ' 
Uslrl. Massht,
от
List hujjat № Imzo Sana
4:1
Ishlandi
Tekshir.
Т. nazorat.
List
 

Listlar  1
Cm еклот ек cm олит 
СФ-1 лист  1,5 
ТОСТ  10316-78
72-shakl.
Nazorat №
Tasdiq.

74-shakl.
19,20 poz-  det.  o ‘matish
ABDE.XXXXX.010 CB
O'lch. Varan Hui. № Imzo Sana
Plata
Yig‘ma chizma
Lit. Og‘irl Massht.
Chizdi
2:1
Tekshirdi
T.nazorat
List
Listlar 1
Nazorat №
Tasdiqlandi

F
o
rm
a
t
G
3
Й
G
3
1/3
n
a  z. 
an  o 
S
a  P
Belgisi
Nomi
n
i
o
S
Eslatma
Hujjatlar
A3
ABDE.XXXXXX.010  CB Yig‘ma chizma
1
Detallar
A4
1 ABDE.XXXXXX.015
Shteker
2
A3
2 ABDE.XXXXXX.017
Plata
1
A4
3 ABDE.XXXXXX.022
Shteker
2
A4
4 ABDE.XXXXXX.016
Vtulka
4
A4
5 ABDE.XXXXXX.018
Vtulka
2
A4
6 ABDE.XXXXXX.021
Zaklepka
4
Standart mahsulotlar
Rezistorlar  МЛТ ГОСТ ...
7
МЛТ-0,125-200  Om ±5% -B
3
R15,R17,
R21
8
МЛТ-0,125-4,3 kOm ±5 % -B 2 R14,R18
9
МЛТ-0,125-10  kOm ±5 % -B 2 R19,R23
10
МЛТ-0,125-100  kOm ±5 % -B 1
R20
11
МЛТ-0,5-200  Om ±5 %  -B
1
R16
12
МЛТ-1-330  Om+5%  -B
1
R22
ABDE.XXXXXX.010
Plata
Lit.
List
Listlar
O‘lch. Varan Huj.  № Imzo Sana
1
2
Chizdi
Tekshirdi
Qabul  nildi
125

at
m
r
o
F
a
n
a
S
z.
o
P
Belgisi
Nomi
n
i
o
S
Eslatma
Boshqa mahsulotlar
Kondensatorlar
14
KM-56-H90-0,068 
m k  
0+10  %
ОЖО.460.161  ТУ
2 С4,  С6
15
K53-14-10B-15 
m k  
0+20  %
ОЖО.464.096  ТУ
1
С5
Yarimo‘tkazgichli diodlar
16
КД  105Б ТТ3.362.060  ТУ
1 VD10
17
КД  102A ТТ3.362.083 ТУ
1
VD9
18
Stabilitron KC533A
CM3.362.002 ТУ
1
VD8
Tranzistorlar
19
КТ3102Б aAО.336.122 ТУ
1
VT5
20
КТ3107Б aAО.336.170  ТУ
1
VT4
21
KТ814BaAО.336.184 ТУ
1
VT6
ABDE.XXXXXX.010
List
O‘lch. Varan Huj.  № Imzo Sana
2
126

KERAKLI  MA’LUMOTLAR  TO‘PLAMI
O ‘lchanadigan  kattaliklarning  asosiy  shartli 
harfi  belgilari
Belgila­
nishi
O‘lchanayotgan 
kattalikni belgilovchi 
birinchi harfning 
asosiy qiymati
Belgila-
nishi
O‘lchanayotgan 
kattalikni belgilovchi 
birinchi harfning asosiy 
qiymati
D
Zichlik
P
Vakuum,  bosim
E
Istalgan elektrik 
kattalik
Q
Tarkib,  konsentratsiya 
va sifat tavsifnomalarini 
bildiruvchi ka.tta.1ik
F
Sarf
R
Radioaktivlik
G
O‘lcham,  holat,  siljish
S
Tezlik,  chastota
H
Qo‘l ta’siri
T
Harorat
К
Vaqt,  vaqtli 
programma
U
Bir  necha turli  xil 
o‘lchanadigan 
kattaliklari
L
Sath
V
Qovushqoqlik
M
Namlik
W
Massa
127

Asboblar  bajaradigan  funksiyalarning  shartli
harfli  belgilari
Belgi­
lanishi
Ma’lu-
motni 
aks ettirish
Belgi-
lanishi
Chiqish
signalini
tashkillash-
tirish
Belgi-
lanishi
Qo‘shimcha
qiymat
A
Signaliza-
tsiya
C
Sozlash
(rostlash),
boshqarish
H
O‘lchana-
digan
kattalikning
yuqorigi
chegarasi
I
Ko‘rsatma
S
Yoqish, 
o‘chirish, 
qayta yoqish
L
O‘lchana-
digan
kattalikning
pastki
chegarasi
R
Yozish




Asboblarning  funksional  alomatlarga  ko‘ra  qo‘shimcha 
harfli  belgilanishi
Belgilanishi
Funksional alomatlar
E
Sezgir  element
T
Masofadan uzatish
К
Boshqarish  stansiyasi
Y
O‘zgartirish,  hisoblash  funksiyalari
O ‘lchash  parametrini  aniqlashtirish  uchun  qo‘shimcha 
harfiy  belgilar
Belgilanishi
Funksional alomatlar
D(d)
Farq,  darajalar  farqi
F(f)
O‘zaro nisbat,  ulush,  kasr
I
Avtomatiko‘zgartirish
Q(q)
Vaqt bo‘yicha integrallash,  summatorlash
128

Asboblar  ishlash  tavsifnom asi  q o ‘shimcha
harfiy  belgilar
Belgilanishi
Tavsifnomasi
Signal energiyasi:
E
Elektrik
P
Pnevmatik
G
Gidravlik
Signalning turi:
A
Analogli
D
Diskretli
Hisoblash  qurilmasida bajariladigan operatsiya:
E
Jam g‘arish
К
Signalni doimiy koeffitsiyent К  ga ko‘paytirish
X
Ikki  yoki undan ortiq signallarni bir-biriga
k o ‘paytirish
Signallarni bir-biriga b o ‘lish
fn
Signal kattaligini darajaga ko‘tarish
f
Signal kattaligidan 
n
  darajali ildiz chiqarish
lg
Logarifmlash
dx/dt
Differensiallash
Integrallash:
X (-1 )
Signal ishorasini o ‘zgartirish
max
Signalning yuqorigi qiymati chegarasi
m in
Signalning pastki qiymati chegarasi
Pnevmo  va  gidroavtomatika  yordamchi  qurilmalarining 
shartli  belgilanishlari
Nom lari
Belgilanishlari
Zaporli ventillar  (klapanlar), 
to ‘g‘ri o ‘tkazuvchi,  burchakli
1
X
1
U chta yurishli ventil  (klapan)
Zadvijka
X
Tushiruvchi voronka
Y
129

Eng  ko‘p  ommalashgan  elementlarning  ГОСТ  2.710-81 
bo‘yicha  harfli  kodlari
Bir
harfli
kod
Elementlar  guruhi turlari
Elementlar  tulariga misollar
Ikki
harfli
kod
A
B
Qurilma (umumiy belgilar)
Noelektrik  kattaliklarni 
elektrik  kattaliklarga 
o‘zgartirgichlar  (generatorlar 
va tok  manbalaridan tashqari) 
yoki teskarisiga,  analogli yoki 
ko‘p  razryadli o‘zgartirgich- 
lar  yoki ko‘rsatish va o‘l- 
chash uchun datchiklar
Kuchaytirgichlar
teleboshqaruv  asboblari
Lazerlar,  mazerlar
Magnitostriksion element
Nurlanishni ionlashtiruvchi
detektorlar
S elsin-qabullovchi
Telefon
Selsin-datchik
Issiqlikdatchigi
Fotoelement
VV
BD
BE
BF
BC
BK
BL
Mikrofon
Bosim datchigi
Pyezoelement
Aylanish  chastotasi datchigi
(taxogenerator)
Ovoz ajratgich 
(звукосниматель)
Tezlik  datchigi
BM
BP
BO
BR
BS
BV
C
Kondensator1ar
Integral sxemalar, 
mikroyig‘malar
Analogli integral sxema 
Raqamli integral sxema,  logik 
element
Ma’lumotni saqlash  qurilmasi 
Kechikish  qurilmasi 
Yorituvchi lampa 
Qizdirish  elementi 
Yoritish  lampasi 
Piropatron
DA
DD
DS
DT
EL
EK
EL
ET
Zaryadsizlagichlar,  saqla- 
gichlar,  himoya vositalari
Tok  bo‘yicha tezkor  ta’sir 
qiluvchi diskretli himoya 
elementi
FA
Tok  bo‘yicha inersiyali ta’sir 
qiluvchi diskret himoya 
elementi
Eruvchan saqlagich 
Kuchlanish bo‘yicha diskret 
himoya elementi, 
zaryadsizlagich
FA
FP
FU
FV
130

Generatorlar,  oziqa 
manbalari
Batareya
GB
Qayd qiluvchi va  xabarlovchi
Ovozli xabarlovchi asbob
HA
qurilma
Simvolli indikator 
Chiroqli indikatsiya asbobi 
Tokli rele
HG
HL
KA
Rele,  kontaktorlar,  puskatellar Ko‘rsatkichli rele
KH
(ishgatushirgichlar)
Elektr  issiqlikli rele 
Kontaktor,  magnitli puskatel 
Vaqt relesi 
Kuchlanish  relesi
KK
KM
KT
KV
Induktivlik  g‘altagi,  drossellar
Luminessent yoritgich 
drosseli
LL
M
Dvigatellar
FA
P
Asboblar,  o‘lchash  qurilmalari Ampermetr
FP
(uskunalari)
Impulslar  sanagichi
Chastota o‘lchagich
Aktiv  energiya  sanagichi
Reaktiv  energiya sanagichi
Ommetr
Yozuvchi asbob
Soatlar,  vaqt  o‘lchagichlari,
harakat
Voltmetr
Vattmetr
FU
FV
GB

PA
PC
PF
PI
Kuchli zanjirlardagi o‘chir-
Avtomatik  o‘chirgichlar
PK
gichlar  va ajratgichlar
Qisqa tutashtirgich
PR
(energiya ta’minoti,  asbob- 
uskunalar  manbalari va h.k.)
Ajratgich
PS
PT
PV
PW
Rezistorlar
Boshqaruv  zanjiridagi 
kommutatsion qurilmalar
Termorezistor 
Potensiometr 
O‘lchash  shunti 
Varistor
O‘chirgich va yoqgich 
Tugmali o‘chirgich
QF
QK
QS
Eslatma:  SF belgisi kuchli
Avtomatiko‘chirgich
PK
zanjirlarga aloqasi bo‘lmagan
Turli ta’sirlar  natijasida
RP
apparatlar  uchun qo‘llaniladi
ishlovchi o‘chirgichlar: 
Sath  ta’sirida 
Bosim ta’sirida 
Holat ta’sirida (yo‘l)
RS
RU
SA
131

Aylanish  chastotasi ta’sirida
SB
Harorat ta’sirida
SF
T ransformatorlar,
Tok transformatori
SL
avtotransformatorlar
Elektromagnit stabilizator
SP
Kuchlanish transformatori
SQ
Aloqa qurilmalari,
Modulator
UZ
noelektrik kattaliklarni
Demodulator
VD
elektrik kattaliklarga
Diskriminator
VL
o‘zgartirgichlar
Chastota o‘zgaruvchisi,
inventor,  chastota generatori,
to‘g‘rilagich
VT
Elektrovakuumli va yarim-
Diod,  stabilitron
VS
o‘tkazgichli asboblar
Elektrovakuumli  asbob
WE
Tranzistor
WK
Tiristor
WS
Shoxoblagich
Qisqa tutashtirgich
W
SVCH liniyalari va
Ventil
WS
elementlari
Transformator,  faza
SVCH liniyalari vaelementlari
aylantirgich
WT
Attenuator
WU
Antennalar
Antenna
WA
Tok  oluvchi,  sirpanuvchi
kontakt
XA
Shtir
XS
X
Kontaktli ulanish
Teshikcha
XT
Yig‘ma bog‘lagich
XW
Elektromagnit
YA
Elektromagnit yuritmali
mufta
YB
Elektromagnit patron  yoki
YC
Y
Elektromagnit yuritmali
plata
YH
mexanik qurilmalar
Z
Oxirgi qurilma,  filtrlar,
Chegaralovchi
ZL
chegaralovchilar
Kvarsli filtr
ZQ
132

Kvalifikatsiyalovchi  simvollar
Shartli belgilanish  turi
Kvalifikatsiyalovchi
simvol
Eslatma
Yuqori sathda belgilash:
Ruxsat etiladi
Qurilm a
=
Funksional  guruh
+
Elementni konstruktiv
belgilash  (pozitsion
belgilanish

Elektrik kontaktning
belgilanishi
Belgi qavsning
Adresli belgilanish)
()
ichiga kiritiladi
Tarkibiy  harfiy-raqamli  belgilanishlarning  strukturasi
Yuqori sathda 
belgilanish
Kons­
truktiv
belgila-
nish
Elementlarning
belgilanishlari
Belgi-
lash
Adresli
belgi-
lash
Qurilm a
Funk-
sional
guruh
Turi
Ra-
qami
Funk-
siyasi
=N A N A NANA
+N A N A
—A
N
A:NANA: NANA (NANA)
Q o‘shimcha qism
Zaruriy qism
Q o‘shimcha
qism
133

Avtomatlashtirish  vositalarining  funksional  sxemalarda 
shartli  ko‘rinishi
T /r
Nom lanishi
Belgilanishi
1
H aroratni o ‘lchash  uchun birlam chi 
o ‘zgartirgich  (sezgir  element); joyiga 
o ‘rnatilgan (termoelektrik  term ometr, 
qarshilikterm om etri,  m anom etrik  ter­
m ometr,  term oballon,  pirom etr,  avto- 
m atik  ko‘prik  va sh.o‘.).
@
2
Joyida o ‘rnatilgan haroratni o ‘lchash 
asbobi  (simobli term om etr,  m anom etrik 
term om etr  v a s h .o ‘.).
@
3
Shchitga o ‘rnatilgan  haroratni o ‘lchash 
asbobi  (millivoltmetr,  potensiometr, 
avtomatik  ko‘prik  v a s h .o ‘.).
@
4
Joyida o ‘rnatilgan,  shkalasiz  ko‘rsatgich- 
larni masofaga uzatuvchi,  haroratni o ‘l- 
chash  asbobi  (shkalasiz pnevmatik yoki 
elektr  uzatgichli manometriktermometr).
TT
5
Shchitga o ‘rnatilgan,  bir  nuqtali,  qayd 
qiluvchi haroratni o ‘lchash  asbobi  (o‘zi 
yozuvchi millivoltmetr,  potensiometr, 
logometr,  ko‘prikva shu kabilar).
©
6
Shchitga o ‘rnatilgan,  avtomatik  yozuvchi 
qurilmali qayd qiluvchi haroratni o ‘l- 
chash  asbobi  (ko‘p  nuqtali qayd qiluv­
chi  potensiometr,  ko‘prik  va sh.o‘.).
(
t
J
r
)
7
Shchitga o ‘rnatilgan,  qayd qiluvchi, 
rostlovchi  haroratni o ‘lchash  asbobi 
(qayd qiluvchi,  rostlovchi potensiometr, 
ko‘prikva sh.o‘.).
^TRC)
8
Joyida o ‘rnatilgan,  shkalasiz  haroratni 
o ‘lchash  asbobi  (dilatom etrik  harorat 
regulatori va sh.o‘.).
@
9
Joyida o ‘rnatilgan,  qayd qiluvchi,  rost­
lovchi,  boshqarish  stansiyali  haroratni 
o ‘lchash  kom plekti  (ikkilam chi asbob 
PV10.1E va rostlash  bloki  PR3.31).
( T D
©
134

10 Joyida o ‘rnatilgan,  kontaktli qurilmali 
shkalasiz,  haroratni o ‘lchash  asbobi 
(masalan,  harorat relesi)
@
11 Shchitga o ‘rnatilgan,  masofadan 
boshqarishning baypasli paneli
0
12 Elektrik o ‘lchash  (boshqarish)  zanjirlari 
almashlab ulagichlari.  Shchitga o ‘rna- 
tilgan,  gazli havo liniyalari uchun 
almashlab ulagichlar
0
13 Joyida o ‘rnatilgan (siyraklashgan),  bosim 
o ‘lchash  asbobi  (istalgan ko‘rsatuvchi 
m anom etr,  difmanometr,  tyagometr, 
naporom etr,  vakuum m etr  va sh.o‘.).
C E D
14 Joyida o ‘rnatilgan bosim lar  farqini o ‘l- 
chash  asbobi  (masalan,  ko‘rsatuvchi 
difmanometr).
15 Joyida o ‘rnatilgan,  shkalasiz,  ko‘rsat- 
gichlarini masofadan uzatuvchi  (siyrak- 
lashgan)  bosim  o ‘lchash  asbobi  (masa­
lan,  m anom etr  yoki bosimni qayd qiluv­
chi istalgan ikkilam chi asbob).
©
16 Shchitga o ‘rnatilgan,  qayd qiluvchi  (siy­
raklashgan)  bosim   o ‘lchash  asbobi 
(masalan,  o ‘zi yozuvchi m anom etr  yoki 
bosimni qayd qiluvchi istalgan ikkilam ­
chi asbob).
( P R )
17 Joyida o ‘rnatilgan,  kontaktli qurilmali 
o ‘lchash  asbobi  (masalan,  bosim  relesi).
( P S )
18 Joyida o ‘rnatilgan,  ko‘rsatuvchi, 
kontaktli qurilmasi  (siyraklashgan) 
(bosim o ‘lchash  asbobi,  elektr  kontaktli 
m anom etr,  vakuum m etr  v a s h .o ‘.).
в
19 Tashqi energiya manbayidan foydalan- 
masdan ishlovchi regulator  (to‘g‘ri 
harakatlanuvchi bosim regulatori).
K p s )
-CKI-- 1—
20 Shchitga o ‘rnatilgan,  sarf o ‘lchash  uchun 
birlamchi o ‘lchovchi o ‘zgartirgichni  (sez- 
gir  element)  (diafragma,  soplo,  induktiv 
rasxodometr  v a sh .o ‘.).
©
135

21 Joyida o ‘m atilgan,  shkalasiz,  ko‘rsat- 
gichli masofadan uzatuvchi  sarf o ‘l- 
chash  asbobi  (masalan,  shkalasiz difma- 
nom etr,  pnevmo  yoki elektr  uzatgichli 
rotametr).
©
22 Shchitga o ‘rnatilgan,  qayd qiluvchi,  sarf- 
lar  nisbatini o ‘lchovchi asbob  (sarflar 
nisbatini qayd qiluvchi ikklam chi asbob).
(
f f
R
23 Joyida o ‘rnatilgan  ko‘rsatuvch  sarf 
o ‘lchash  asbobi  (masalan,  difmanometr 
yoki ko‘rsatuvchi rotametr).
©
24 Joyida o ‘rnatilgan integrallovchi sarf 
o ‘lchash  asbobi.
©
>
25 Joyida o ‘rnatilgan  ko‘rsatuvchi sarf o ‘l- 
chash  asbobi  (masalan,  ko‘rsatuvchi 
difm anometr  yoki integrator).
@
@
>
26 M ahsulotning berilgan m iqdoridan 
o ‘tgandan so‘ng signal beruvchi quril- 
m alari,  integrallovchi sarf o ‘lchash 
asbobi  (masalan,  schotchik-dozator).
©
27 Joyida o ‘rnatilgan,  sathni o ‘lchovchi b ir­
lam chi o ‘zgartirgich  (sezgir  element) 
(masalan,  elektrik yoki hajmli urovnemer)
©
28 Joyida o ‘rnatilgan,  ko‘rsatuvchi sath 
o ‘lchash  asbobi  (masalan,  o ‘lchashda 
foydalanadigan m anom etr  yoki 
difmanometr).
©
29 Joyida o ‘rnatilgan,  kontaktli sath  o ‘l- 
chash  asbobi  (masalan,  sath  relesi).
(L A )
30 Joyida o ‘rnatilgan,  shkalasiz,  ko‘rsat- 
gichlarni masofadan uzatuvchi sath  o ‘l- 
chash  asbobi  (masalan,  pnevmo  yoki 
elektr  uzatuvchisi shkalasiz urovnemer).
©
31 Joyida o ‘rnatilgan,  shkalasiz,  rostlovchi 
kontaktli,  qurilmali,  sath  o ‘lchash  asbobi 
(masalan,  sath  signalizatorining elektrik 
regulatori.  Berilgan misolda H  harfi yuqori 
sath  b o ‘yicha blokirovkani anglatadi).
H
(
l c s
)
136

32 Shchitda o ‘m atilgan,  ko‘rsatuvchi, 
kontaktli,  qurilma,  sath  o ‘lchash  asbobi 
(masalan,  signal qurilmasi ikkilam chi 
ko‘rsatuvchi asbob.  H  va L harflari yuqo­
rigi ham da pastki sathlar  signalizatsiya- 
sini bildiradi).
H
^
  L
33 Joyida o ‘rnatilgan,  shkalasiz,  ko‘rsatgich- 
larini masofadan uzatadigan,  aralashm a 
zichligini o ‘lchaydigan asbob  (masalan, 
pnevm o  yoki  elek tr  uzatgichli  p lo t- 
nomer).
@
34 Joyida o‘rnatilgan,  o‘lchamli o‘lchash  asbo­
bi  (masalan,  p o ‘lat tasmalarning  qalin- 
ligini,  o ‘zgarishini ko‘rsatuvchi asbob).
®
35 Joyida o ‘rnatilgan,  ko‘rsatuvchi,  istalgan 
elektrik  kattalikni o ‘lchovchi asbob 
(masalan,  aniq o ‘lchanayotgan kat.ta.1ik 
rasshifrovka qilib yozuvchi yoki asbob 
yaqinida chizm a m aydonida jadval 
ko‘rinishda joylashtiriladi).
36 Voltmetr.
O '
37 Ampermetr.
®
A
38 Vattmetr.
©
W
39 Shchitda o ‘rnatilgan,  jarayonni vaqtin- 
chalik  dastur  asosida boshqaruvchi 
asbob  (buyruqli elektropnevm atikasbob, 
ko‘p  maqsadli vaqt relesi va sh.o‘.).
@
40 Shchitda o ‘rnatilgan,  qayd qiluvchi, 
nam liko‘lchash  asbobi  (masalan,  ikki­
lamchi vlagomer  asbobi).
(
m r
)
41 Joyida o ‘rnatilgan,  m ahsulot sifatini 
o ‘lchash  asbobi,  sezgir  element,  masalan, 
p H -m etr  datchigi.
®
‘H
137

42 Joyida o ‘m atilgan,  ko‘rsatuvchi,  m ah- 
sulot sifatini o ‘lchash  asbobi  (masalan, 
tugun gazlardan kislorod tarkibini ko‘r- 
satuvchi gazoanalizator).
q
2
43 Shchitda o ‘rnatilgan,  qayd qiluvchi, 
rostlovchi,  mahsulot sifatini o ‘lchash 
asbobi  (masalan,  aralashmadagi  oltin- 
gugurt konsentratsiyasi regulatorining 
ikkilam chi,  o ‘zi yozuvchi asbob).
H 2SO2
©
44 Joyida o ‘rnatilgan,  ko‘rsatuvchi,  kontakt­
li qurilmali,  radioaktivlikni o ‘lchovchi 
asbob  (masalan,  a   va p  nurlarning  oxirgi 
ruxsat etilgan konsentratsiyasini ko‘r- 
satuvchi va signalizatsiyalovchi asbob).
0
45 Shchitga o ‘rnatilgan,  qayd qiluvchi, 
uzatmaning aylanish  chastotasini o ‘l- 
chovchi asbob  (masalan,  ikkilamchi 
taxogenerator  asbobi).
@
46 Joyida o ‘rnatilgan,  qayd qiluvchi,  bir 
necha turli kattaliklarni o ‘lchovchi asbob 
(masalan,  bosim ni va bug‘  haroratini 
qo‘shimcha yozuvchi,  o ‘zi yozuvchi 
difmanometr,  rasxodomer.  O ‘lchana- 
digan kattalikni  rasshifrovkalovchi  yozuv 
yoki asbobdan o ‘ngda yoki sxema 
m aydonida qo‘shimcha joylashtiriladi).
U =(F,T)
@
47 Joyida o ‘rnatilgan,  ko‘rsatuvchi,  aralash- 
maning  qovushqoqligini  o ‘lchovchi as­
bob  (masalan,  ko‘rsatuvchi viskozimetr).
48 Joyida o ‘rnatilgan,  ko‘rsatuvchi kontaktli 
qurilmali,  m ahsulot massasini  o ‘lchovchi 
asbob  (masalan,  elektrotenzom etrik  yoki 
signalizatsiyalovchi qurilma).
(
w v a
)
49 Shchitda o ‘rnatilgan,  shkalasiz,  kontaktli 
qurilmali,  pechdagi m ash’alning  so‘ni- 
shini nazorat qiluvchi asbob  (masalan, 
ikkilam chi o ‘t olishdan himoyalovchi 
qurilma.  Zaxira harfi V ning qo‘llanilishi 
sxema m aydonida aytib  o ‘tilgan b o ‘lishi 
kerak).
©
138

50 Shchitda o ‘m atilgan,  signal o ‘zgartirgichi 
(kirish  signali elektrik,  chiqish  signali 
ham  elektrik,  masalan,  term oelektrik 
EDSsini doimiy toksignaliga o‘zgartirishga 
xizm at qiluvchi o ‘zgartirgich).
©
W
51 Joyida o ‘rnatilgan signal o ‘zgartirgichi 
(kirish  signali pnevmatik,  chiqish  — 
elektrik).

@
52 Funksiyaning  doimiy koeffitsiyenti  K  ga 
ko‘paytiruvchi hisoblash  qurilmasi.
53
Elektrodvigatelni boshqarish  uchun ishga 
tushiruvchi qurilm a (masalan,  magnitli 
puskatel,  kontaktor  va sh.o‘.  Zaxira 
harfining qo‘llanilishi sxema maydonida 
aytib  o ‘tilgan b o ‘lishi kerak).
®
54 Elektrodvigatelni boshqarish  uchun ishga 
tushiruvchi qurilm a (masalan,  magnitli 
puskatel,  kontaktor  va sh.o‘.  Zaxira 
harfining qo‘llanilishi sxema maydonida 
aytib  o ‘tilgan b o ‘lishi kerak).
©
55 Shchitga o ‘rnatilgan,  signalizatsiya bilan 
taxminlangan qurilm alarni masofadan 
qo‘lda boshqarishga m o‘ljallangan appa- 
ratura (boshqaruv  kaliti chiroqlaridan 
qurilgan tugma.  Zadatchik  v a s h .o ‘.).
0
56 Shchitga o ‘rnatilgan,  boshqarish  rejimini 
tanlashga m o‘ljallangan boshqaruv  kaliti 
(masalan,  keltirilgan rasmda pozitsion 
belgi katta,  shuning uchun ichkarida 
joylashgan).
S101-2
139

Texnologik  jarayonlarni  avtomatik  boshqarish  sistemasining 
funksional  tuzilish  sxemalarda  funksiya  turlari,  funksiya  rejimi  va 
funksiya  qismining  realizatsiya  rejimi  kodlari
T /r
Funksiya turi,  funksiyaning realizatsiya 
rejimi va qismi
Kod
1.1
Funksiyalarning turlari 
T a’sir  xarakteri b o ‘yicha:
boshqaruvchi
U
• informatsion
I
1.2
Yo‘nalish  b o ‘yicha:
• sistema ichidagi
Vs
• tashqi
Vn
1.3
Vazifasi b o ‘yicha:
• asosiy
O
• yordamchi
V
2.1
Funksiyalarning realizatsiya rejimi 
Avtomatlashtirilgan rejim:
• qo‘l yordam ida
ARR
• maslahatchi
ARS
• dialogli
ARD
2.2
Avtomatik  rejim:
• vositali boshqarish
AK
• to ‘g‘ridan to ‘g‘ri
AP
3.1
Funksiya qismining realizatsiya rejimi:
• avtomatik
A
3.2
Q o‘l yordamida
R
Texnologik  jarayonlarni  avtomatik  boshqarish  sistemasining 
funksional  va  tashkiliy  tuzilish  sxemalarida  ishlatiladigan  aloqa 
kanallarining  shartli  belgilanishi
Shartli belgila- 
nishlar
Nom lanishi
(matn)
Informatsion aloqa kanali
-----------------
Raqam bilan ifodalangan b o ‘sh  chizma maydoni- 
dagi informatsion aloqa tavsifi. Aloqa liniyalari 
b o ‘yicha uzatiladigan,  informatsiyaning tarkibi 
b o ‘lgan raqamli ifodalar  aloqa kanali shartli 
belgisining boshlang‘ich  va oxirgi qismiga kiradi.
Tarkibiy tuzilish  uchun b o ‘ysunuvchi aloqa kanali.
--------
Funksional tuzilishi uchun kiruvchi aloqa kanali.
140

Elementlar  ro ‘yxati
Pozi-
tsiyasi
Pozitsiya- 
ning bel- 
gilanishi
Nom i
Turi
S
o
n
i
Texnik
tavsif-
nomasi
Boshqarish  shchiti
101
HL1
AS-220  ko‘k 
linzali arm atura- 
dagi lam pa
S-220-10
1
220  V, 
10  W
102
HL2
AS-220  qizil 
linzali arm atura- 
dagi lam pa
S-220-10
1
»
2
1
105
SB1, 
SB2,  SB5
Boshqarish
tugmasi
K-03
3
220  V,  5A
1  +1
r  
z
112
KV
Oraliq relesi
RP-25
1
220  V 
4  +1
z
r
114
R1,  R2
Emallangan simli 
rezistor
PE-15
2
100  Q, 
15W
Joyida
108
SB2, 
SB4,  SB6
Boshqarish
tugmasi
K-03
3
220  V,  5A
1  +1
r
z

M
Dvigatel
A O S31-4F2
1
80 
,6 

0,

SQ 1-SO 4
Oxirgi o ‘chirgich
UKV-4
4
Kuchlanishli elektr  qurilmalarining  shkafi
115
KA
M aksimal tokli 
rele
R T-40/6
1
380  V,  6 A

QF
Avtomatik
o ‘chirgich
A P50-3M T
1
M
M
K
K
Reversiv  magnitli 
ishga tushirgich
PM E-114
1
500  V,

=2,5 A
n o m 
5
I  =7I  nom
os
220  V

FU
Saqlagich
PR2
1
>
<
6

Download 136 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling