Elektronika va elektr o texnika

Aylanma mablag’lardan foydalanish ko’rsatkichlari

Aylanma fondlardan rejaviy foydalanishni tashkil qilishda ularning ayrim turlarini mahsulot birligiga sarf etishni ilmiy asosda normallashtirish katta ahamiyat kasb etadi. Bu ishni bajarish ishlab chiqarish xarajatlarini pasaytirish, ishlab chiqarishning rentabelligini oshirish, moddiy texnika ta`minotini tashkil etish, texnika va texnologiyani takomillashtirishning asosiy vositasi hisoblanadi. Barcha normalar ilmiy jihatdan asoslangan va o`zlarining xususiyatlari bo`yicha ilg`or davr talabiga javob beradigan bo`lishlar zarur.

Moddiy resurslarni sarflash normalari turlicha bo`lishi mumkin:

1. Foydalanish muddatiga normalar, a) istiqbolli; b) yillik va operativ normalar.

2. Qo`llanish miqyosi bo`yicha normalar ikki xil: shaxsiy normalar va rasmiylashgan normalar bo`ladi.

3. Normalashtirilayotgan mablag`ning detallashtirish darajasi: tayyor mahsulot yoki uning ayrim qismlari bo`yicha ajratilishi mumkin.

4. Materiallarni detallashtirish bo`yicha yig`ma normalar, yiriklashgan normalar bo`lishi mumkin.

5. Moddiy resurslarni to`g`ri, oqilona sarflashni normallashtirish uchun ularning tarkibini belgilash katta ahamiyatga ega.

Normalar tarkibida quyidagilar e`tiborga olinadi:
mahsulot birligiga sarflanadigan foydali xomashyo va materiallarning miqdori.
zaruriy texnik chiqindi va boshqalar. Masalan, kiyim tikish jarayonida qiyqimlar chiqadi. Normalar tajriba, laboratoriya, texnikaviy, analitik, hisob, statistik usullar bilan tuziladi. Bu usullarning eng muhimi birinchisi hisoblanadi.
Tashkil etilish usuliga qarab aylanma mablag`lar normalashtiriladigan va normalashtirilmaydigan mablag`larga bo`linadi.
Normalashtiriladigan aylanma mablag`lar korxonaning uzluksiz ishlashini ta`minlash uchun kerak bo`lgan mablag`larning minimal miqdoridir.
Aylanma mablag`larning aylanish davri 3 qismdan iborat bo`ladi:

1. Mablag`larning ishlab chiqarishdagi jamg`arma shakli;

2. Ishlab chiqarish jarayonidagi shakli;

3. Tayyor mahsulot yoki hisob-kitob schyotidagi shakli.

Normalashtirishning asosiy vazifasi ishlab chiqarish jamg`armalarini, tugullanmagan ishlab chiqarish hajmini, tayyor mahsulot qoldig`ini aniqlashdan iborat.
Normalarga binoan, ishlab chiqarish jamg`armalari rejalashtiriladi. Ularning miqdori korxonalarda kamroq, Lekin ishlab chiqarish jarayoniga etarli bo`lishi kerak.

Xom ashyo va xarid qilinadigan yarim fabrikatlar (neftь, tabiiy gaz, mazut, moylar va h.zo) ga normativlar etkazish shartlari, transport turi, xom ashyoni qayta ishlashga tayyorlash davri va korxona quvvatiga bog’liq bo’ladi. Ushbu moddiy boyliklarning zaxiralari normativi 2-3 kundan to 10-15 kungacha, ba`zida 45-60 kungacha bo’lishi mumkin.