Elektronika va sxemotexnika

5.3. Balans sxemalari asosidagi kuchaytirgichlar 
Yakka kuchaytirgich bosqichlarini manfiy teskari zanjiri orqali bosqichlash 
yo‗li bilan keng polosali kuchaytirgichlarni integral usulda yasashda yaxshilash 
mumkin. 
Bir vaqtning o‗zida balans sxemalar asosida qurilgan kuchaytirgichlarda 
xarakteristikalar sezilarli yaxshilanishi kuzatiladi.
Bu turdagi kuchaytirgichlarda kirish bosqichi sifatida balans turli sodda 
sxemalar – differensial kuchaytirgichlar (parallel – balansli yoki farqli). Ular 
ishining yuqori barqarorligi va kichik nol dreyfi bilan ajralib turadi. 
Balans sxema ishlash prinsipini to‗rt yelkali ko‗prik sxema misolida 
tushuntirish mumkin (50 - rasm). 

---

76 
76 
50 - rasm 
Agar ko‗prik balans sharti bajarilsa, ya‘ni 
3
4
2
1
R
R
R
R

, u holda yuklama 
qarshiligi R
Yu
da tok va mos ravishda kuchlanish nolga teng bo‗ladi. Kuchlanish 
manbai qiymati va ko‗prik yelkasidagi rezistorlar qarshilik qiymatlari o‗zgarsa 
ham balans buzilmaydi, faqat rezistor qarshiliklari nisbati o‗zgarishsiz qolsagina. 
Bitta tranzistorda bajarilgan kuchaytirgich bosqichlarida kollektor (emitter) 
yuklamalarida signalga bog‗liq bo‗lmagan kuchlanish ajraladi. Bu kuchlanish 
manba qiymati o‗zgarsa, qizish natijasida tranzistor toklari qiymatlari o‗zgarsa va 
boshqa ta‘sirlar natijasida o‗zgaradi va bu bilan kuchaytirish qurilmasi 
parametrlarini barqarorligini pasaytiradi. 
Elementar kuchaytirish bosqichlariga nisbatan differensial kuchaytirgich 
dinamik xarakteristikalarini barqaror tok generatori hisobiga uning ish rejimini 
barqarorlash yordamida amalga oshirish ham mumkin. 
 
5.4. Barqaror tok generatori
Barqaror tok generatori yoki manbai (BTG) katta nominalga ega bo‗lgan 
rezistorning elektron ekvivalenti hisoblanadi. BTG qarshiligi R
Yu
yuklamaga ketma 
– ket ulangan maksimal bo‗lishi mumkin bo‗lgan qarshilikdan ancha katta bo‗lishi 
kerak. Bu vaqtda BTG yuklamadan kattaligi uning qarshiligi va boshqa ta‘sirlarga 
bog‗liq bo‗lmagan tok oqib o‗tishini ta‘minlaydi. Ma‘lumki, qarshiligi birlik MOm
ga teng bo‗lgan rezistorlarni integral sxema ko‗rinishida yasash mumkin emas. 
51 a  - rasmda BTG prinsipial sxemasi keltirilgan. 

---

77 
77 
a) 
 

 
 
b) 
51 – rasm. 
Bu yerda Yu elementi nochiziqli yuklama, Ye1 – barqarorlangan kuchlanish 
manbaini bildiradi. Rezistor R0, hamda diod ulanish sxemasidagi VT1 tranzistor 
VT2 tranzistor sokinlik rejimini ta‘minlash va barqarorlash uchun hizmat qiladi.
VT2 uchun ishchi nuqta uning chiqish xarakteristikasining 
pologoy 
qismida 
joylashadi (UB sxemadagi BT chiqish xarakteristikasi rasmiga qarang). UB ulanish 
sxemasida tranzistor juda katta chiqish differensial qarshiligiga ega bo‗ladi (birlik 
MOm gacha). Ulanish sxemasiga ko‗ra ikkala tranzistorning ham baza – emitter 
kuchlanishlari U
BE
bir xil bo‗ladi. I
B2
toki I
E2
tokidan yuz martaga kichik. Shu 
sababli, bu tokni hisobga olmasak, I
E1
 I
E2
ga teng bo‗ladi, demak I
2
= I
1
. Natijada I
2
chiqish toki I
1
tokni aks ettiradi. I
2
toki deyarli VT2 tranzistor kollektor o‗tishidagi 
kuchlanishga bog‗liq bo‗lmaganligi sababli, Ye2 kuchlanish yoki yuklamadagi 
qarshilik qiymatlari o‗zgarsa ham bu tok qiymati deyarli o‗zgarmas qoladi. 
Kirish toki I
1
ni o‗zgartirib, chiqish toki I
2
ni boshqarish mumkin. Buning 
uchun tranzistorlarning emitter zanjirlariga R1 va R2 rezistorlar ulanadi. Bunday 
qurilma aktiv tok transformatori deb ataladi (51 b - rasm). 51 b – rasmdan 
quyidagi tengsizlik kelib chiqadi: 
2
1
2
2
1
1
R
I
U
R
I
U
Э
Э



Agar R1 va R2 qarshiliklar nominallari bilan farq qilsalar, u holda I
2 
tok I
1
tokni yoki ―kattalashgan‖ yoki ―kichraygan‖ masshtabda ―aks ettirishi‖ mumkin.