Elektronika va sxemotexnika

katta va o’ta kattaintegral mikrosxemalar debataladi. 
Demak, kerakli maqsadlarda ishlatilishi mumkin bo‘lgan yupqa qatlamlarni 
hosil qilish, ularning tarkibini, kristall va elektron tuzilishini, fizik va kimyoviy 
xususiyatlarini o‘rganish fanning ahamiyatini belgilasa, olingan yupqa 
plyonkalarning asbob sifatida ishlatilishi uning xalq ho‘jaligida va texnikada 
qo‘llanilishini aks ettiradi. 
7.2. Nanozarralar 
Sistemada atom yoki molekulyar tartibda o‘zgarishlar ro‘y berganda materialning 
xususiyatlari aniq ko‘rinadi. Uglerod qattiq fazada bir qancha turli 
modifikasiyalarni paydo qilishi mumkin (olmosdan boshlab grafitgacha). Ikki 
materialning fizik xususiyatlari o‘rtasida farqlar turli ko‘rinishdagi atomlarni 
kristall ko‘rinish holatidan tartibga keltirilishi bilan izohlanadi. Toza uglevod 
fullerene deb nomlanuvchi yana bir ko‘rinishga, shaklga ega bo‘lishi mumkin 
ekan. 
С
60
fulleren molekulaning tarkibi 60 dan ziyod atomlardan tashkil topgan, 
beshburchak, oltiburchak shaklidagi ko‘rinishlar futbol to‘pini (12 ta 
beshburchaklar va 20 ta oltiburchaklar) eslatadi. 
 
 
 
 
 
 

 
71- rasm. С
60
molekulasining tuzilishi 
 
 
 
 
72- rasm. С
60
molekulasidan tashkil topgan kristallning tuzilishi 
Bu nomning kelib chiqishi, qachonlardir mashhur arxitektor Richard Bukministr 
Fuller shunday shakldagi molekulalarning borligi haqida bilmagan holda binolar 
gumbazlarini yaratish uchun tegishli poliedrik qurilmalardan foydalanganligi bilan 
bog‘liq. Juda ko‘plab boshqa, ancha yirik bo‘lgan fullerenlar mavjud (С70, С82, 
С84, …, С240…), ancha murakkab ko‘rinishdagi fullerenlar esa nanotrubkalar 
degan nomni olgan. Bugun ular haqida ma‘lumotlar banki fullerenlarning 10 000 
oshiq ko‘rinishlari bo‘lganligini ko‘rsatadi. 

---

103 
103 
Quyidagi rasmlarda nanotrubralarni tuzilishi keltirilgan. 
 
73- rasm. 
Oltin nanozarralarini sintezi. Oltin nanozarralarini kimyoviy sintez qilish uchun 
―namlash usulli‖ning avzalligi oksidlanish-qaytalanish reyaksiyasi qo‘llaniladi 
Au
3+
+qaytalanish →Au
0

n Au
0
(nanooltin) (1) 
I bosqichda bu reyaksiya oksidlanish qaytalanishga mos keladi.Odatda kirishma 
modda sifatida tetraxloraur kisllatasi – HAuCl
4
nH
2
O qo‘llaniladi. (tiklovchi) 
Qaytalanuvchi har hil reagentlar: vodarod va vodarodli bog‘lar (masalan, 
tetragidroboratlar), fosfor xloristoe olova, sitrat natriya, gidrozin, spirtlar, etilenglikol, 
kraxmal, glyukoza, askorbinovaya kislota va boshqalar boladi.(tiklovchi) Qaytalan 
stabillovchi organik modda ishtrokida o‘tkaziladi – ligand, nanozarralarni ajrata 
oluvchi xususiyatlari II bosqich qadamlarni belgilash kerak: 
nAu
0

[Au
0
]
n
+ mL 

[Au
0
]
n
L
m
(2). 
IIa IIb