Elektronika va sxemotexnika

IIa qadam nanozarraning kattaligi bo‟yicha. Bu metodning farqli tarafi shundaki, 
bunda sitrat-onion bir vaqitning o‘zida muvozanatlovchi va tiklovchi vosita sifatida 
o‘zini namoyon qiladi, shuning uchun bu ionning konsentratsiyasi kritik ro‘l o‘ynayd: 
uning o‘zgarishi bir vaqitning o‘zida ham muvozanat tezligi va zarraning o‘sish 
prosesiga ta‘sir qiladi. Bundan tashqari reyaksiya natijasida aralashma sitrat-onion 
okislenyasi – 1.3 otsetonkarbon va itokon kislatalari paydo bo‘ladi. 
H
3
C
6
H
5
O
7 
+ HAuCl
4 

Au + CO
2
+ H
2
C
5
H
2
O
4
+ H
2
C
5
H
2
O
4
+HCl, 
H
3
C
6
H
5
O
7
– (HOOC)-CH
2
-C(OH)(COOH)-CH
2
-(SOOH) – limon kislotasi 
H
2
C
5
H
2
O
4
– H
2
C = C(SOON) –CH
2
COOH – itokon kislotasi 
H
2
C
5
H
2
O
4
– H
2
C = C(SOON) –CH
2
COOH – 1.3 – otsetonkorbon kislotasi 
Ushbu kislotalarning aralashmada mavjudligi yana qo‘shimcha tozalash zaruratini
keltirib chiqarishi mumkin. Sintez jarayonida reyaksiya aralashma rangi o‘zgaradi. 
Birinchidan ionning AuCl
4
sust sarg‘ish rangi yo‘qoladi, va aralashma to‘q ko‘k 
ranga kiradi, keyinchalik binafsha va ohirida qizg‘ish ranga. 
Aralashma rangining o‘zgarishi sistemaning strukturaviy o‘zgarishi oqibatidir. 
Electron mikrasko‘piya metodidan shuni ko‘rish mumkunki sitrat qo‘shilgandan 
so‘ng tusga kirgan aralashma o‘zida 3-5 nm duyametrda oltin nanoklasterlarini 
tashkil etadi. (74a-rasm)[10]. Toq ko‘k aralashmada 5 nm diyametrli nanosimlarni 
murakkab strukturasi paydo bo‘ladi(74b-rasm). Yo‘q binafsha ranga kirgan 
jarayonda nanosimlarning asosiy nuqtasi yoyilishi natijasida uncha katta 

---

104 
104 
bo‘lmagan segmentlar paydo bo‘ladi(74c-rasm). Qachon aralashma (ribino) 
qizgish ranga kirganda oltin nanosferalari paydo bo‘ladi(74f-rasm).
Birlamchi nanoklasterlar singari o‘zi yig‘iluvchi chiziqli nanozanjir tashkil 
qiladimi?Eksperementlar hulosasiga ko‘ra birlamchi nanoklasterlar geyometriyasi 
kesishgan oktoedrik ko‘rinishida bo‘lib aniq yupqa chegaralariga egadir 
[11].Shunday gepoteza mavjudki, chiziqli ko‘rinishga ushbu nanozarralarning 
chegaralari qo‘shilishi natijasida vujudga keladi oktoedrlarning burchakli tashqi 
ko‘rinishi chegaralarning tomomila qo‘shilishini oldini oladi.Ushbu cheklanish 
chiziqli strukturaning vujudga kelishining asosidir. 
d e f 
74-rasm.Elektronmikraskop yordamida olingan oltin nanozarralaring har hil 
bosqichlarda olinishi. 
75-rasm.Ikkita yonma-yon chegaralarning qo‘shilishi sterik tuzilishligi bilan 
bartaraf etiladi. 
Jarayon borishi mobaynida nanozanjir qalinlashib va diyametri 8 nmga 
yaqinlashganda sistema barqarorligini yoqotib fregmentlarga ajrala boshlaydi. 
Bunga AuCl
4
ioni kansentratsiyasi kamayib, sitrat-ioni o‘z dominantligini 
o‘rnatadi.Ular nanozarralarni qoplab manfiyligini oshiradi bu o‘z navbatida kuchli 
itaruvchanlik effektini uyg‘otib chiziqli struktura yemirilib orniga sferik shakilga 
olib keladi, lekin bu holat tamomila oxiriga yetishi uchun hona haroratida 10-15 
daqiqa ushlab turish kerak.5-rasmda oltindagi zolning tuzilish shemasi 
ko‘rsatilgan. 

---

105 
105 
76-rasm chap tarafda: 13 nm diyametrli oltin nanozarrasining mikrosirati 
ko‘rsatilgan. O‘ngda: oltin nanozarrasining tashqi ilyustratsiyasi ko‘rsatilgan. Har 
bitta nanozarra 500000 Au atomlaridan tashkil topgan. Sitrat-onionlari nanozarra 
ustini qoplaydi.