Elementorganik birikmalar Reja

CH₃CH₂CH₂CH₂Li + H₂O CH₃CH₂CH₂CH₃ + LiOH
Butillitiy suv butan (100 %) litiy gigroksid

Fenolmagniy bromid methanol benzol (100 %) metoksimagniy bromid
CH₃Li + NH₃ CH₄ + LiNH₂ Metal litiy ammiak metan litiy amidi

Alki llitiy aldegid yoki keton litiyalkooksid spirt
dietilefir
2RLi + CuX R₂CuLi + LiX Alkillitiy X=Cl,Br,I litiy dialkil mis litiy xlorid
Alyuminiyorganik birikmalar odatda alkilyodidlarga alyuminiy ta'sir ettirib sintez qilinadi:
2Al+3CH₃I CH₃AlI₂+(CH₃)₂AlI
2(CH₃)₂AlIAl(CH₃)₃+CH₃AlI₂
Trialkilal yuminiy texnikada 100-120⁰C da bosim ostida alken, vodorod va maydalangan alyuminiydan olinadi:
Al+3CH₂=CH₂+1,5H₂ Al(C₂H₅)₃
Bu birikma havoda yonib ketadi

5. Oltingugurt va fosfororganik birikmalar, ularning tuzilishi, olinish usullari

Oltingugurt organik birikmalar (OOB, organosulfur compounds) da S atomi to`g`ridan-to`g`ri C atomiga bog`lanadi (C-S bog`i) yoki O va N kabi geteroatomlar orqali bog`langan bo`ladi. OOB tarkibidagi S atomi II, III, IV, VI valentliklar namoyon qiladi.
OOB osonlik bilan donor ligandlari sifatida qatnashuvchi komplekslarni hosil qiladi. Nisbiy elektromanfiyligi va elektronga moyilligi yuqori emasligi sababli S atomi OOBdan S-markazli kation, anion, radikal va ion-radikallar holatida oson ajraladi. Bu xossalar yuqori qutblanuvchanlik bilan birga S atomning ushbu zarrachalarni barqarorlashtiruvchi ta`sirini ta`minlaydi.
OOB tabiatda keng tarqalgan bo`lib, tirik organizimlarda muhim vazifalarni bajaradi. Ular orasida aminokislotalar-sistein, sistin va metionin, vitaminlar-tiamin, biotin, lipoy kislotasi, A kofermenti va b. bor. Tarkibida S ga boy neftlar, toshko`mir va slanets smolalari, ayrim tabiiy gaz zaxiralari OOBlarning tabiy manbalari hisoblanadi.
Oltingugurt ilidlari- reaksion qobilyati yuqori bo`lgan birikmalar bo`lib, oksiranlar, siklopropanlar, aziridinlar, shuningdek, boshqa karbo-, getero-, makro – va politsiklik birikmalar sintezida keng ishlatiladi. Ilid tarkibidagi karbanion musbat zaryadlangan geteroatom bilan bevosita bog’lanadi.
Aldegidlar bu reagent tasirida yuqori unumlarda epoksidlar hosil qiladi. Reaksiya mexanizimi 2 bosqichdan iborat: 1) karbonli guruhga S ilidining nukleofil birikishidan alkogolyat hosil bo’ladi; 2)C atomning ichkimolekulyar nukleofil almashinishidan oson chiqib ketuvchi sulfoksoniy guruhi ajraladi va epoksid hosil bo’ladi. Fosfororganik (organophosphorus)birikmalar (FOB) molekulasida P atomi organik radikalga bevosita yoki geteroatom (O,S,N,va b) orqali bog’langan bo’ladi. Dastlab FOB (metilfosfinlar aralashmasi) 1846 y. Tenar va Berseliuslar tomonidan Ca₃P₂ni metillash jarayonida ajratib olingan. FOB olishning umumiy usuli 3 ta bosqichdan iborat: mineral xomashyodan elementar P olish, uni noorganik hosilalarga o’tkazish (P₄O₁₀, PCl₃, PCl₅, POCl₃) va bu hosilalarning oleifinlar, spirtlar, aldegidlar, aminlar va b. bilan o’zaro ta`siridan FOB sintez qilish. Masalan, fenolga POCl₃ ta’siridan trifenilfosfat (triphenyl-phosphate) olinadi:
3C₆H₅OH+POCl₃ O=P(OC₆H₅)₃+3HCl
Noorganik hosila olmasdan ham FOB sintez qilinadi (masalan, elementar P-ning alkilgalogenidlar yoki spirtlar bilan ta’siri).

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‛YXATI

1. 
   Francis A. Carey. Organic chemistry, University of Virginia, fourth edition- 2012 (darslik)
   
2. 
   Anatol Malijevskґy.Physical chemistry inbrie., 2005(darslik)
   
3. 
   A. Abdusamatov “Organik kimyo” Toshkent – 2005(darslik)
   
4. 
   A. Abdusamatov, S. Zakirov, R.Ziyayev “Fizik va kolloid kimyo” Toshkent -2013. (darslik)