Emeklilik Sistemlerinin Reformu ve Geleceği: Güney Avrupa ve Türkiye

SOSYO-EKONOMİK GÖSTERGELERLE GÜNEY AVRUPA REFAH REJİMLERİNDE EMEKLİLİK SİSTEMLERİ

Güney Avrupa ülkelerinde emeklilik sistemi, Güney Avrupa sosyal mode- linin ayırt edici bir özelliğidir. Sosyal güvenlik, mesleki statüye ve kazanca dayalı olarak çok katmanlı ve parçalı bir şekilde yapılanmıştır. Erkeğin ekmek kazandığı aile modeline göre sistematikleştirilmiştir (Karamessi- ni, 2007:5).

“Bismark” tipi kamu emekli aylıkları merkezi bir rol oynamaktadır. Çok ayaklı (ikinci ayak) ve bireysel gönüllü emeklilik düzenlemelerinin (üçüncü ayak) ise, son yıllarda önemli gelişimler göstererek daha iyi dü-

zenlenmeye ve yaygınlaştırılmaya çalışıldığı dikkat çekmektedir. Güney Avrupa bölgesindeki tüm ülkeler, tanımlanmış yardım (defined benefit) (geleneksel) formüllerini kullanarak, kamusal dağıtım yöntemi (PAYGO) ile bu hizmetlerin finansmanını sağlamaktadır (Jgerenaia vd., 2014). Ka- zanca dayalı kamusal emeklilik sistemlerinde asgari bir süre için katkı payı gerekmektedir. Devletler bu sistemlere belli oranda katkıda bulun- maktadır. Genel olarak, kamu emeklilik sistemlerinin ikame oranları, 102 nolu ILO Sözleşmesinde ve Avrupa Konseyi Avrupa Sosyal Güvenlik Ka- nununa göre belirlenen en az %40 standardının üstündedir (Katrougalos ve Lazaridis, 2003:103). Bununla birlikte, kamu sektöründe çalışanlar için, özel sektör çalışanlarına ve serbest meslek sahiplerine kıyasla emek- lilik aylıkları daha yüksek ve hatta cömertlik düzeyinde sunulmaktadır (Karamessini, 2007:18).

Güney Avrupa ülkelerinin, dünyada olduğu gibi demografik ve sosyo-e- konomik değişimlerle karşı karşıya kalması, sosyal politika gündemin- de emeklilik sisteminin finansal sürdürülebilirliği ile ilgili tartışmaların boyutunu arttırmaktadır. Nitekim, emeklilerin 2015 verilerine göre AB nüfusunun önemli ve hızlı büyüyen bir kısmını (120 milyon veya %24) oluşturması (CEC, 2015) ve 1950’de 65 yaş üstü her kişi için yalnızca 2 kişi çalışmaktayken günümüzde, yaklaşık olarak 4 kişinin çalışıyor olma- sı (Jgerenaia, vd., 2014) yeni çözüm arayışlarını gündeme getirmektedir. Buna bağlı olarak, AB ülkelerinde kamu harcamaları artmakta, emeklilik için emekli aylıkları ana gelir kaynağı olmaktadır. Günümüzde kamusal harcamalar %10’dan fazladır. Tahminlere göre, 2060 yılında daha da ar- tacaktır (Tablo.3). Diğer taraftan Güney Avrupa ülkelerinde diğer benzer demografik mevcut gerçeklerle birlikte emeklilik sistemleri, gerek sür- dürülebilirlik ve yeterlilik gerekse de çalışanların katkısı, vergi oranları ve tasarruf seviyesi açısından farklılık göstermektedir. Bu bağlamda, söz konusu ülkelerin emeklilik sistemlerini değerlendirmeden önce bazı gös- tergeleri ele almak meselenin anlaşılmasına yardımcı olacaktır.