Energetik sharoitlari

CHegara oldidan suv haydash. Bunday usulda qatlamga suv 
haydashda haydovchi quduqlar suv-neft zonasiga joylashtiri-lib, u 
neftli zonadan biroz masofada bg’ladi. Bu usulning qg’llanish 
sharoitlari avvalgi usulga yaqin, lekin bunda neft-suv zonasining 
kengligi kattaroq bg’lishi mumkin, yana uyumning undan tashqari 
zona bilan aloqasi uncha yaxshi bg’lmagan hollarda qg’llanadi. Bunday 
holatlar aksariyat platforma royonlariga joylashgan va uncha qiya 
bg’lmagan uyumlarga mansubdir, lekin aksariyat karbonat 
kollektorlarga joylashgan konlarda ularning uyumdan tashqari 
qismida g’tkazuvchanlik ancha yomonlashgan bg’ladi, bunday xolat 
suv-neft zonasida ham ahamiyatga molik, chunki bu erda ikkilamchi 
geokimyoviy va boshqa jarayonlar qatlamning g’tkazuvchanlik 
xususiyatini kamaytiradi. G’zining kg’rsatkichlari va bir haydovchi 
quduqqa tg’g’ri kelishi mumjin bg’lgan oluvchi quduqlar soniga 
qaraganda bu usul avvalgi usulga mosdir. Bunday usul bilan 

---

65 
Ozarbayjon, Saratov, Farg’ona vodiysining qator konlari qazib 
chiqarilgan. 
CHegara ichidan suv haydashning bir necha kg’rinishlari 
mavjud bg’lib, ularda mohiyat suv xaydovchi quduqlarning uyum 
bg’ylab joylashishiga qarab belgilanadi. Haydovchi quduqlar-ning 
qatori bilan uyumni bg’lish usulida neft olinganda uyumga qazilgan 
qator quduqlardan avvaliga neft olinadi, ma’lum bir vaqtdan sg’ng 
ularga suv haydaladi. 
12-rasm. Neft uyumiga chiziq oldidan suv haydash usuli bilan 
qazib chiqarish. 
1-tashqi neftli chiziq, 2-ichki chiziq, 3-xaydovchi, 4-oluvchi quduqlar. 
SHu tariqa oluvchi va haydovchi quduqlar qatori hosil bg’ladi. 
Bunda qatlamga haydaladigan suv uyumni bg’ladi va mahsulotni 
oluvchi quduqlar tubiga haydaydi. Vaqt g’tishi bilan suv bosgan joy 
kengayib boradi va shu holda qatlamdagi neft yuzaga chiqariladi. 
Bunday 
usul 
bilan 
neft 
olish 
asosan 
qatlamning 
g’tkazuvchanlik xususiyati past, neftning qatlamdagi qovushqoqligi 
yuqori bg’lgan hollarda hamda uyumning kg’lami katta bg’lgan 
sharoitda qg’llanadi. 
Avvalgi keltirilgan tasnifda, biz bu turni bir necha kichik 
turchalardan tuzilganligini kg’rsatgan edik. SHunga binoan uyumni 

---

66 
maydonlarga bg’lib suv haydash va ishlatish usulini kg’radigan bg’lsak, 
bunday usulga qatlamning g’tkazuvchanlik va mahsuldorlik xususiyati 
bir-biridan anchagina farq qiladigan katta hajmdagi konlarda 
qg’llanilishi maqsadga muvofiqdir. SHunda haydovchi qator 
quduqlarni shu tariqa joylashtirish maqsadga muvofiqki, bunda ular 
ikki maydon g’rtasidagi zoxiriy chegara bg’lsin. Quduqlarga suv 
haydalgach, u sun’iy chegara bg’lib qoladi. Qalin mahsuldor 
qatlamlarga ega bg’lgan yirik konlarda umumiy suv-neft chegarasi 
mavjudligi sharoitida ma’lumki, neftga tg’yinganlik xususiyati konning 
g’rta qismidan chekkasiga qarab kamayib borishi kuzatiladi. Bunday 
hollarda uyumni maydonlarga bg’lish neftga tg’yinganlik darajasiga 
qarab bajarilishi maqsadga muvofiqdir. Albatta konni ishga tushirishni 
va mahsulot olishni kg’proq mahsuldor-likka ega bg’lgan, demak 
zahiralari ham kg’p bg’lgan maydonlardan boshlanadi. Albatta bu 
ishlar xususida bir fikrga kelishgacha qazib chiqarishga mg’ljallangan 
konning aksariyat geologik g’rganish ancha mukammal bg’lishi, 
chegaralarning ahvoli aniq bg’lishi darkor. 
Bo’lakli (blokovoe) suv haydash usulida uyum haydovchi 
quduqlar yordamida bg’laklarga bg’linadi va ularga parallel holatda 
oluvchi quduqlar ham joylashtiriladi. Aksariyat bunday bg’lishda 
uyumning uzunligiga tik holatda haydovchi quduqlar qatori 
joylashtiriladi. Agar uyum katta va dumaloq shaklda bg’lsa, bunday 
bg’lish kollektorning litologik xossalarga (notekisligiga) qarab amalga 
oshrishga 
uriniladi. 
Bunda 
albatta 
qatlamlarning 
qalinligi, 
g’tkazuvchanligi, g’ovakligi bir xillikka ega bo’lgan maydonlarni 
ajratish maqsadga muvofiqdir. Bunday holda kg’pincha haydovchi har 
xil zonalarga qandayligi ularning qabul qiluvchanlik xususiyatidan 
ma’lum bg’ladi. Bunday usulda bg’laklarning kengligiga e’tibor berish 
lozim. 
Bg’laklarning kengligi odatda 1,5-4 km orasida tanlanadi, 
buni tanlashda qatlamning gidrog’tkazuvchanlik xususiyatiga qaraladi. 
Hamma neftni chiqarishga erishish uchun ularning ta’sir doirasinn 
ham aniqlash va unga amal qilish darkor. Barcha bg’laklardan neft 
olish uchun ular kenroq bg’lganda (35-4km) oluvchi quduqlar 5 qator, 
torroq bg’lganda (1,5-Zkm) ular 3 qator joylashtiriladi. SHunga qarab 

---

67 
ularni uch qatorli va besh qatorli deb ataladi. Albatta haydovchi 
quduqlar orasi qancha yaqin bg’lsa, ularning oluvchi quduqlarga ta’siri 
shuncha kg’proq bg’ladi.
SHuni qayd etish lozimki, bg’lakli suv haydash usulini 
qatlamning kollektorlik xossalarni mufassal bilmasdan turib ham 
boshlayverish mumkin. So’ngra quduqlarning kg’rsatkichla-riga qarab 
g’zgartirishlar kiritsa bg’laveradi. Undan tashqari bu usulni qg’llagan 
vaqtda uyumning suv-neft chegarasi tomonidan chegaradan tashqari 
suv haydash usuli bilan birgalikda jarayonni olib borish mumkin. 
Bunday qilinganda qg’llangan usullardan olinadigan manfaat ortadi. 
13-rasm. Katta g’lchamga ega bg’lgan neft uyumining bg’lakli suv 
haydash usuli bilan qazib chiqarish. 
1-katta qalinlikka va yuqori g’tkazuvchanlikka ega bg’lgan zonalar; 2-qalinligi
kam va g’tkazuvchanligi past bg’lgan zonalar. Qolgan shartli belgilar 12-
rasmdagidek. 

---

68 
Bu usul qg’llanishi jihatdan eng kg’p tarqalganlari-dandir. 
CHunonchi Kuybishevdagi konlar, Boshqirdistonnmng Arlan koni, 
Farg’ona 
vodiysidagi 
Janubiy 
Olamushuk 
koni, 
G’arbiy 
Qozog’istondagi Uzen, G’arbiy Sibirdagi Samotlar, Fyodorov, G’arbiy 
Surgut, Pravdinsk va boshqa konlar shular jumlasidandir.