Energetik sharoitlari

Gumbazli (svodovoe) suv haydash usulida haydovchi 
quduqlar uyumning gumbaz qismiga bir qator yoki xalqa shaklida 
joylashtirilishi mumkin. Bunday usul g’rtacha kattalikdagi hamda 
uyumni bg’lishga muvofiq bg’lgan konllarda qg’llanishi maqsadga 
muvofiq. Aksariyat bunday usul kollektorlik xususiyatlar anchagina 
past va mahsuldor qatlam ostida ishonchli g’tkazmaydigan qatlam 
mavjudligida tavsiya etiladi, undan tashqari bu usulni chiziqdan 
tashqari suv haydash usuli bilan birgalikda olib borilganda natija 
yaxshi bg’ladi. Bu usulni tahlil qilganda shunga etibor qilish lozimki, 
biz uyumning neftli qismiga suv haydab, anchagina oluvchi 
quduqlarimiz esa suv – neft qismiga tushib qolishi mumkin. Agar 
bunday zona katta bg’ladigan bg’lsa suv haydashning bu usulidan voz 
kechib, bg’lakli suv haydashga g’tish maqsadga muvofiqdir. SHuni 
z’tiborga olish lozimki, bu usul har bir g’zining kg’rinishlarida chiziqdan 
tashqari suv haydash usuli bilan birgalikda olib borilishi mumkin. 
Bu usul Tataristonning Romashkino konining Minnibaeva 
maydonidan D
1
qatlamni qazib chiqarishda, G’arbiy Sibirning Samotlor 
konidagi A
4-5
qatlamini va Ust-Baliq konining bir turkum qatlamlarini 
qazib chiqarishda muvaffaqiyat bilan qg’llangan. 
Maydonli suv haydash (ploshadnoe zavodnenie) usuli ham 
ichki suv haydashning bir kg’rinishi bg’lib, bunda haydovchi va oluvchi 
quduqlar bir-biri bilan ketma-ket joylashtiriladi. Bunda oluvchi 
quduqlarga haydovchi quduqlarning ta’siri bevosita bg’ladi, chunki 
ular yonma-yon. Bg’lakli usulda esa faqat haydovchi quduqlar 
yonidagi qatorlarga birinchi galda ta’siri bg’lib, ungacha qolgan 
qatorlar ta’sirdan xoli ahvolda bg’ladilar. Masalan, beshqatorli suv 
haydashda ta’sir 2/5, uchqatorlida esa, 2/3 ekanligi aniq. Undan 
tashqari bu usulda xar bir haydovchi quduqqa tg’g’ri keladigan oluvchi 
quduqlar soni kamdir. Quduqlarning (oluvchi va haydovchi) joylashish 
tg’ri qazib chiqarish tartibining jadalligiga qarab, har xil kg’rinishda 

---

69 
bg’lishi mumkin, hamda bunda oluvchi va haydovchi quduqlar nisbati 
ham turlicha bg’ladi. Masalan, chiziqli va beshqatorli tartibda bu 
munosabat 1 ga, etti nuqtalida 0,5 ga, uning g’chirilganida 2, tg’qqiz 
nuqtalida 0,33, uning g’chirilganida 3, katakli (yacheistiy) kg’rinishida 
4-6 ga tengdir. 
15-rasm. Neft uyumini gumbazdan suv haydash usuli bilan 
qazib chiqarish. 
a- g’q bg’yicha suv haydash, b-halqa shaklida suv haydash, v-markazdan 
suv haydash. Qolgan shartli belgilar 12-rasmdagidek. 
Maydonli suv haydash usulining amalda besh nuqtali, g’chirilgan 
etti nuqtali va g’chirilgan tg’qqiz nuqtali kg’rinishlari kengroq 
qg’llanganligi ma’lum. 
Bu usullar aksariyat nisbatan bir tekis kollektorlik xususiyatlariga 
ega bg’lgan terrigen va karbonat kollektorlar-ning g’ovakli turida 

---

70 
qg’llanadi. Undan tashqari bular g’tkazuvchanlik xususiyati kam 
kollektorlarda va ancha yuqori qovushqoqlik xususiyatiga ega bg’lgan 
neftli konlarda qg’llanadi. Ba’zan ham yomon g’tkazuvchan, ham 
yuqori qovushqoqli neftlar bir konda mujassam hollarda ham bu usul 
qg’llanaveradi. SHuni alohida qayd etish lozimkn, bu usulni 
mahsuldorligi yuqori bg’lgan konlarda ham muvaffaqiyat bilan 
qg’llayverish mumkin, undan tashqari kondan neft chiqarishning 
muddatli qisqartirish lozim bg’lganda uni ishlatishni jadallashtirish 
uchun ham bu usuldan foydalanish mumkin. 
Keyingi vaqtlarda Udmurdistonlik neftchilar g’ovakli, yoriqli 
karbonat kollektorlarga joylashgan yuqori qovushqoqli kg’rsatkichga 
ega bg’lgan neft konlarini ishlatishda katakli deb nomlangan suv 
haydash usulini muvaffaqiyatli qg’llamoq-dalar. SHunga e’tibor qilish 
lozimki, bu usulni qg’llaganda oluvchi quduqlar g’ovakli kollektorlarda 
ishlayotgandek haydovchi quduqlar esa yuqori bosim ostida ochilgan 
yoriqlarni 
inobatga 
olganda, 
g’ovakli-yoriqli 
kollektorlarda 
ishlayotgandek faraz qilish mumkin. Bunda haydovchi quduqlarning 
qabul qiluvchanlik xususiyati, oluvchi quduqlarning neft beruvchanlik 
xususiyatidan bir necha bor ortiq bg’lishligi kuzatiladi. Oddiy nuqtali 
usulni qg’llaganda bunday kollektorlardan foydali natijani ololmas 
edik. Katakli usul esa bunday qusurga ma’lum darajada barham 
beradi. Bunga sabab haydovchi quduqlar bilan oluvchi quduqlarning 
nisbati (1:6), ikkinchidan bu quduqlar orasidagi masofada tafovut 
mavjudligidir (oluvchi quduqlarning haydovchi quduqlarga nisbatan 
orasi yaqin). Lekin bunda olinadigan natijani faqat shu nisbatlar 
natijasi deb qarash mumkin emas. 
Maydonli suv haydash usullarining g’ziga xos noqulay-liklari 
ham mavjud. Bunda hamma quduqlarni suv bosgan bg’ladi, shuning 
uchun ishga tushirilishi lozim bg’lgan quduqlar ham ma’lum darajada 
suv bilan ishlaydi. Undan tashqari ba’zi burchaklarda neft yaxshi 
yuvilmasdan qolib ketishi mumkin. Kg’pincha joriy va tg’la ta’mirlash 
ishlari quduqlarning ishlashida notekislik keltirib chiqaradi va natijada 
qatlamdan neft olish miqdori kamayishi mumkin. Qatlamlar-ning 
mahsuldorlik darajasi past bo’lganligi tufayli bu usul bilan neft 

---

71 
chiqarilganda qatlamdan olinadigan pirovard neftmiqdori uning 
umumiy miqdoridan 0,45-0,5 dan oshmasli-gi tabiiy holdir. 
Maydonli suv bostirish usulining har hil kg’rinishlari. kg’pgina 
neft tumanlarida qg’llanilgan. Bunda Ozarbayjon konlari, Udmurtiston 
konlari, CHichen-Ingushetiya-dagi Oktyabr koni, Farg’onadagi Andijon 
koni, Qozog’iston va G’arbiy Sibirdagi konlar misol bg’laoladi.