Energetik sharoitlari

 
10.2.5. Gaz chiqarish 
Gaz konlarini qazib chiqarishni ba’zi mutaxassislar uch davrga, 
ba’zilari esa tg’rt davrga bg’ladilar. Birinchi holatda oxirgi uchinchi va 
tg’rtinchi bosqichlar qg’shib yuboriladi. Fikrimizcha bunda ham neft 
konlarida qilingandek tg’rt bosqichga bg’lish maqsadga muvofiqdir. 
Birinchi bosqich - birinchi galdagi quduqlarni qazish va gaz 
olishni oshirish zarur. 
Ikkinchi bosqich - anchagina barqaror gaz olishni zarur bg’lib, 
bunday holatga ba’zan qg’shimcha quduqlar qazish evaziga erishiladi, 
Bu davrning uchinchi davr bilan chegarasini aniqlash mushkul, 
shuning uchun gaz olish 10% kamaygan vaqtni uchinchi davrga g’tish 
vaqti deb qabul qilishadi. 
Uchinchi bosqich - bu vaqtda gaz olishninig jadal kamayishi 
kuzatiladi. 
Tg’rtinchi bosqich - juda kam miqdorda gaz olinadi va uni 
qazib chiqarish tg’xtatiladi. Gaz konlarini qazib chiqarish tajribasini 
umumlashtirgan A.L.Kozlov, P.G.SHmыglya va boshqa kg’plab 
tadqiqotchilarning ma’lumotlariga qaraganda zahira 3 mlrd.m
3 
gacha 
bg’lgan konlarni qazib chiqarishni va ularning bosqichlarini belgilash 
juda katta g’zgaruvchanlikka ega ekan, Konlarning kattaligi ortishi 
bilan bu g’zgaruvchanlikning chegarasi kamayadi. Bunga sabab asosan 
katta konlar mahsulotini ishlatish uni uzoq masofalarga uzatish va 
katta ob’ektlarni ta’minlash bilan bog’langanlikdir. Gaz bilan 
ta’minlashning asosiy vazifasi ikkinchi bosqichning muddatini 
uzaytirishga qaratilgan bg’lishi kerak. 3 mlrd.m
3
gacha zahiraga ega 
bg’lgan konlarda birinchi bosqichning davomiyligi ba’zan bir yilga ham 
etmaydi, ba’zan esa u 10 yildan ham ortib ketadi. 20-50 mlrd.m
3
zahiraga ega bg’lgan ob’ektlarda uning uzunligi 2-10 yilni tashkil etadi, 
undan kattaroq konlarda esa muddat 4-8 yilni tashkil etadi. 

---

99 
Ikkinchi bosqichning muddati 50 mlrd.m
5
gacha bg’lgan 
konlarda 10 yilgacha, undan kattaroq konlarda esa 4-10 yilni tashakil 
etadi. 3 mlrd.m
3
zahiraga ega bg’lgan konlardagi yillik gaz olish 
zahiraning 5-40% ni tashkil etsa, 3-50 mlrd.m
3
zahiraga ega konlarda 
5-13% ni, undan kattalarida esa 5-8% ni tashkil etadi. Ikkinchi 
bosqichning oxirida, ya’ni gaz olish keskin pasayishi davriga kelib 
qatlamdagi gazning 40-70% miqdori olingan bg’ladi. Barcha yirik 
konlarni qazib chiqarishning asosiy muddati davrida balans zahira, 60-
70% miqdori olib bg’linadi, bu hol neft konlarini qazib chiqarishdan 
ancha farq qilishligini kg’rsatadi. SHunday qilib, gaz konlarida ikkinchi 
bosqichning oxirida gaz beruvchanlik ancha yuqori kg’rsatkichga etgan 
bg’ladi. 
Uchinchi
bosqich davomida gaz konlaridan 20-30% gaz 
zahiralari olinadi. Bu davrga kelib gaz quduqlarining soni gaz rejimida 
ishlayotgan bo’lsa kamaymaydi, lekin suv siquvi rejimida ishlayotgan 
bg’lsa ba’zi qudukdar suv bosganligi tufayli tg’xtatilgan va ishlatish 
fondidan chiqarilgan bg’lishi mumkin. Uchinchi bosqichning muddati 
avvalgi ikkinchi bosqich bilan bog’langan va shunga qarab belgilanadi. 
Tg’rtinchi bosqichda gaz olish uning iqtisodiy foyda
kg’rsatkichi tg’g’ri kelganga qadar davom etib, uning muddati ham 
undan avvalgi uchala bosqichlar vaqti va qolgan gaz miqdoriga qarab 
davom etadi. 
Gazkondensat konlarini qazib chiqarish va ishlatish jarayonlari 
ham xuddi gaz konlaridek kechadi. Agar ularni qazib chiqarishda 
"saykling jarayon" qg’llanadigan bg’lsa, bunda ahvol boshqacharoq 
bg’lib, albatta ularni qazib chiqarish muddati va mahsulot olish 
masalasi boshqacha hisob-kitobga muntazir.