Energetik sharoitlari

 
10.3. Qatlam bosimi va haroratini nazorat qilish 
10.3.1. Konni ishlatishda qatlamdagi va quduqdagi bosimlar 
Uyumni ishga tushirish bosqichlarining har birida uning 
energetik manbai qatlamning dinamik bosimidir. 
Uyumdan ma’lum darajada mahsulot ola boshlagach, uning 
dastlabki bosimi pasayadi. Qatlamning ishlash rejimiga qarab bu 
pasayish har xil kg’rinishda bg’ladi va turlicha kechadi. 
Qatlamning dinamik (joriy) bosimi deb, ma’lum bir vaqtga amalda 
barcha quduqlarning ish jarayonini belgilab beruvchi bosimga 
aytiladi. Qatlamning har xil maydonidan bosimning shu kungi 
kg’rsatkichning olish va uning holatini tahlil etish qazib chiqarishni 
nazorat qilishning muhim omilidir. 

---

107 
Qatlamning holatini tekshirish jarayonida ayniqsa uning qalinligi 
va uyumning balandligi katta bg’lganda hamda qatlam tektonik 
jihatdan murakkab bg’lganda uning bosimini nazorat qilish va kuzatish 
ancha qiyin bg’ladi. Undan tashqari bosim har xil kg’rsatkich bilan 
g’zgarishi, ayniqsa unga tashqaridan ta’sir kg’rsatilayotgan vaqtda bu 
g’zgarishlar kg’lami har xil bo’lishi qatlamning ahvolini bosim orqali 
kuzatishni qiyinlashtiradi. SHu ishdan amalda keltirilgan bosimdan 
foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Aksarkyat bosimni suv-neft chegarasining dastlabki holati 
kg’rsatkichga keltiriladi, shuning uchun ham kg’p qulayliklarga 
erishiladi. Lozim bg’lgan hollarda boshqa tekisliklarga ham keltirilishi 
mumkin. 
Keltirilgan bosim quyidagicha hisoblanadi: 
R
q.k.
. =R
q
± hp/102
Bu erda: R
q.k.
-qatlamning keltirilgan bosimi; 
R
k.
-quduqda g’lchangan bosim; 
N-quduq tubidan keltirilgan tekislikgacha bg’lgan masofa; 
r-suvning zichligi (yoki neft va gazning zichligi qanday quduqda 
bosim g’lchanganligiga qarab g’lchanadi). 

---

108 
17-rasm. Ishlatiladigan ob’ektning neft chiqarish chizmasi. 
Q
n
–neft olish, Q
s
-suyuklik olish, S -mahsulotning suvlanganligi, V
c
-
haydalgan suv hajmi, R
k
-qatlam bosimi, N
o
, N
x
-oluvchi va haydovchi quduklar 
fondi. 
Keltirilgan bosimga g’tish uchun tuzatish, agar quduq tubi 
keltirilgan tekislikdan pastda bg’lsa, ayiriladi, agar g’sha tekislikdan 
yuqorida bg’lsa qg’shiladi.
Keltirilgan qatlam bosimining g’zgarish tavsilotini sxematik 
kesma (profil) tariqasida ham ifoda etish mumkin. Quduq ishlay 
boshlagach atrofida depressiya chuqurligi (voronka depressii) hosil 
bg’ladi. Agar shu qatlam bg’yicha bir nechta quduq ishlayotgan bg’lsa, 
har birining oldida shunday depressiya chuqurliklari paydo bg’ladi. 
Agar qatlamda quduqlar ishlayversa, qatlam bosimi pasayveradi va 
umumiy depressiya voronkasi hosil bg’ladi. Ushbu holatda qatlamning 
dinamik bosimini ifodalashi mumkin. Barqaror ishlov rejimda 
(ustannovivщiysya rejim rabot) quduq tubida hosil bg’lgai bosimni 
quduq tubi bosimi (zaboynoe davlenie) deyiladi. CHegara ichi suv 
bostirish holatidagi bosimning qatlam bg’yncha tarqalishi tg’nkarilgan 

---

109 
chuqurlik (voronka) shaklida bg’lib, ishlab turgan quduqlar depressiya 
chuqurligi bilan tutashib ketadi. 
Qatlamning dinamik bosimi suv haydash jarayonida
haydovchi quduqlar atrofida qatlamning dastlabki bosimidan 15-20% 
ortiq bg’ladi. Qatlamning dinamik bosimi kg’rsatki-chini aksariyat 
vaqtincha ishlamay turgan quduqlarda g’lchash va aniqlash mumkin.
Albatta bunday g’lchash g’sha quduqdagi holat barqaror bg’lganda 
bajarilishi lozim. 
Barqaror holatdagi ishlab turgan quduq tubidagi bosim- 
quduq tubi bosimi bg’ladi, agar qatlamning bosimini g’lchash taqozo 
qilinsa, unda quduqni ma’lum muddat tg’xtatib qg’yiladi, sg’ngra 
g’lchangan bosim kg’rsatkichi qatlam bosimini kg’rsatadi.
Quduqda uning tubidagi bosimni yoki qatlam bosimini 
g’lchash uchun aksariyat unga qatlam rg’parasigacha bosim g’lchagich 
(manometr) tushiriladi va uni 20 minut ushlab turiladi. Sg’ngra 
quduqni ishdan tg’xtatiladi, natijada quduqda bosim kg’tarila 
boshlaydi. Bu kg’tarilish ma’lum vaqtdan sg’ng tg’xtaydi va bosim 
kg’rsatkichi barqaror bg’ladi. SHunday qilib, biz olgan birinchi g’lchov 
quduq tubi bosimi bg’lsa, ikkinchi g’lchov qatlamning dinamik 
bosimiga teng bg’ladi. Quduqda tadqiqotlar tugagach, uni yana 
tushirib yuboriladi. 
Qatlamning dinamik bosimini g’lchash uchun ma’lum tartib 
bg’yicha quduqlarni ketma-ket va qisqa muddatga tg’xtatib, g’lchov 
olib boriladi. Agar bir vaqtning o’zida bir-biriga yaqin quduqni 
tg’xtatib, g’lchov olib borilsa, olingan qatlamning dinamik bosimidan 
ortiqroq kg’rsatkich berilishi mumkin.