Energetika va radioelektronika fakulteti texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqarish kafedrasi

---

JIZZAX POLITEXNIKA INSTITUTI
ENERGETIKA VA RADIOELEKTRONIKA FAKULTETI
TEXNOLOGIK JARAYONLARNI AVTOMATLASHTIRISH VA 
BOSHQARISH KAFEDRASI
ELEKTROTEXNIKA 
VA ELEKTRONIKA
XUDOYQULOV DADAJON 
451-21 GURUH
JizPI 2023

---

MAVZU:Elektrotexnika faning qisqacha
rivojlanish tarixi va uning inson hayotidagi
o`rni
REJA:
1.
Energiya va muxandislik ishi
2.
Energiya va koinot paydo bo‘lishining
zamonaviy talqini
3.
Energiya turlari va uning o‘lchov birliklari

---

Energiya va muxandislik
ishi.
Muhandislik-tabiiy resurslardan foydalanib fan va texnika yutuqlarini
aniq masalalarni yechishga yo‘naltirilgan inson aqliy faoliyatining turidir.
Muhandislik ilmining amaliy ifodalari dastlab qurilish sohasida namoyon
bo‘lgan bo‘lsa, texnikaning rivojlanishi natijasida bugungi kunda insoniyat
faoliyatining barcha yo‘nalishlari o‘z muhandisligiga ega. Ilmiy izlanishlar
va ular natijalarining amalda tadbiqlari shu darajaga yetdiki, hozirgi
paytda hatto hujayralar muhandisligi (gen muhandisligi) paydo bo‘ldi.
Mashina va mexanizmlar ishining salohiyati ayniqsa qurilish ishlarida
aniq namoyon bo‘ladi. Masalan, yetti mo‘jizaning birinchisi, Yer yuzidagi
eng sirli va jumboqli muhandislik inshooti hisoblangan misrdagi firavn
Xeops piramidasi 20 yil davomida 100 000 dan ortiq ishchilarning tinimsiz
mehnati natijasida qurilgan.
Piramidaning balandligi 147 m, asosi kvadrat bo‘lib, tomonlari ham 147
m bo‘lgan. Texnik taraqqiyot natijasida esa bugungi kunda bunday
inshootni mashinalar yordamida bir necha soatda qurib bitkazish mumkin.

---

Muhandislik ishlari albatta tegishli texnikaviy vositalar asosida amalga
oshiriladi va bu jarayonda xavfsizlik, ekologiya kabi muammolar yuzaga
keladi. Shuning uchun ham muhandislik sohalari
tegishli tarzda
me’yorlashtirilib va nazorat qilib turiladi. Masalan texnika xavfsizligi,
standartlashtirish va boshqa tizimlar. Rivojlangan mamlakatlarda bu
sohalarni ilmiy asoslarda tashkil etish va nazorat qilish uchun maxsus ilmiy-
texnik markazlar va institutlar faoliyat yuritadi. Ana shunday ilmiy
markazlardan eng birinchisi 1852 yilda tashkil topgan Amerika fuqaro
muhandisligi jamiyatidir (ASCE). Keyinchalik, 1883 yilda Amerika injener-
mexaniklar jamiyati (ASME), 1884 yilda injener-elektriklar jamiyati (FIEE)
tashkil etildi. Bugungi kunda minglab turli ilmiy-texnik jamiyatlar, institutlar,
xalqaro
tashkilotlar
va
markazlar
muhandislikning
turli
soha
va
yo‘nalishlarini boshqarishda, me’yoriy huquqiy hujjatlar ishlab chiqishda
faoliyat yuritmoqda. Biz ularning mehnati natijasini mehnat muhofazasi,
texnika xavfsizligi, ekologik masalalar, standartlashtirish va boshqa bir qator
xizmatlar va me’yoriy huquqiy hujjatlarda ko‘ramiz. Bu tizimlarning vazifasi
sohani rivojlantirish bilan bir qatorda mehnat muhofazasini amalga oshirish
va insonlar xavfsizligini ta’minlovchi mehnat sharoitlarini yaratishdir.

---

Muhandislikning ko‘p sohalari aslida juda qadimiy kasblar bo‘lib u
asosan ustoz-shogird tizimi asosida avlodlardan avlodlarga o‘tib kelgan.
Ta’lim tizimida rasmiy ravishda muhandislik kasblariga o‘qitish 18-asrda
shakllangan, ya’ni 1794 yilda Parijda birinchi politexnika oliy maktabi
tashkil etilgan, keyinroq, 1804 yilda Napoleon tomonidan xarbiy-
injenerlik maktabi ochilgan. Xuddi shu davrlarda Amerikaning Nyuu-York
shtatidagi xarbiy akademiyada ham muhandislik ta’limi yo‘lga qo‘yilgan.
1893 yilda Amerika muhandislik ta’limi jamiyati (American Society for
Engineering Education – ASEE) 1 tuzildi. Bu tashkilot Amerika
muhandislik ta’limitizimlarining dunyoda yetakchi ta’lim markazlariga
aylanishida katta rol o‘ynadi.

---