Эркин Малик

ДИЛКАШ СУҲБАТЛАР 
(ёки Шайтонваччанинг баъзи бир нарсаларни англай бошлагани) 
Ўожи отанинг мақтовларидан яйраб кетган Шара-барачи чўккалаб 
ўтириб олди. 
— Биззи қўятуринг, тақсирим, ўзларининг ҳур фикрлари билан шаҳарда 
нималар бўлаётганини билсангиз эди, ҳай-ҳай-й-й... 

---

26 
Шайтонвачча сўридаги хонтахта устига дастурхон ёзиб, битта лаганда 
янги пишган ўрик, гилос, бодринг обкелиб қўйди. ¤зи ҳам ўтирди. Суҳбат 
бўлинди. 
— Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм, қани, меҳмон, мевага қарасинлар, 
деҳқончилик, муҳтарам пайҚамбаримиз овқатдан олдин мева тановул қилган 
эканлар. Тушликка Пошша ойингизга пиёва буюриб қўйган эдим. 
Илгарилари Аллоҳнинг исми айтилиши билан Шайтонваччага 
сичқоннинг ини минг танга бўлиб қоларди. Энди эса ундоқ бўлмади. Бир 
сесканиб қўйди, холос. Шайтонвачча бодрингдан бирини олиб, карсиллатиб 
ея бошлади. Унга Ўожи ота эътибор қилиб: 
— Шошма, болам, одатда шайтонларгина таомни шошиб ейдилар,— 
деди. 
Шайтонваччанинг «ахир мен шайтонваччаман-да» деб юборишига бир 
баҳя қолди. Яхшики, Шара-барачи гапни бошқа ёққа буриб юборди:
— Аммо, лекин, пиёва буюриб зап иш қипсизда, Ўожи ота, Пошша 
ойимнинг пиёваси оҚзимда қолган. Биззи кампир ўхшатолмайди. У ёҚини 
сўрасангиз пиёвабоб нарсалар ҳам олиб келганман, — деди Шара-барачи 
ёнидаги хуржунга қўл чўзиб. 
У шундай дея хуржуннинг кўзини очиб, ундаги сувхалталардан бир 
нималар ола бошлади. Ўожи ота қизиқиб қараб турди. 
— Буни қаранг, мановиниси, — деди у сувхалтани Ўожи отанинг қўлига 
тутиб, — ёҚлиқ патирнинг қотгани, буниси бўличканики, буниси бозор нони, 
буниси оқ бўлка, буниси қора бўлка... Атайлаб хил-хиллаб олиб келдим, 
сизга кўрсатгани. 
— Сиззикиям деҳқончиликми, дейман, — кулди Ўожи ота. 
— Топдингиз! ¤лманг, Ўожи ота, мана шунақа кўзга суртадиган нонлар
ахлатга тушиб кетаётган эди-да. Шу сиз билан гаплашгандан кейин шаҳарга 
тушдиму, — деб боя узилиб қолган суҳбатни давом эттирди Шара-барачи, — 
эринмай дўмма-дўм юрдим, денг. Ўа, астойдил бўлиб олдим. ¤лай агар, 
нафсим учунмас, Худо учун юрдим. «Ўай болаларим, пўчоқни алоҳида 
сувхалталарга, ортиқча нонларни алоҳида сувхалталарга солиб қўйинглар, 
мен ҳар куни дуои-жонингизни қилиб, олиб кетаман, деб тайинлаб чиқдим. 
Қаранг, ўрисдир, ўзбекдир, бари гапимга юришди. Яна «тоза нон» деб ёзиб 
ҳам қўйишади, барака топкурлар. Нон нонда, тозамаси бўлар эканми, вой 
ўқимаганлар-ей деб куламан. Йўл-йўлакай мол боқадиган, қўй боқадиган, 
товуқ боқадиган шинавандаларни ҳам топиб олдим. Ўар куни пўчоқ, қолган-
қутган нонларни ташлаб ўтаман. Беминнат дастёр кимга ёқмайди. Мендан 
совҚа-саломни олиб, ҳатто, уч-тўрт сўм пул ҳам тиқиштиришади, денг. Мен 
бўлсам, уввало қўлларини қайтараман. Пийсабилло, увол бўлмасинга 
қиляпман бу ишларни, мени тирикчилигим манови шиша идишлардан, йўлим 
устидасизлар деб, қўлларини қайтараман. Охири мижозларим ҳам мен билан 
ҳисоб-китоб қилишнинг йўлини топиб олишди. Саломингизга яраша алик 
деб қўйишмади. Ким бир бонкада қаймоқ, қатиқ, сут, ким тухум, бирон-бир 
жонлик сўйишса гўшт дегандек. Сиз айтган барака шу бўлса керак-да-а, 

---

27 
Ўожи ота. Қаранг мол боқмайман, оқлиҚим тайин, товуқ боқмайман
уйимдан тухум аримайди. Унда-мунда ҳалол-пок гўштни айтмайсизми?
Ўожи ота Шара-барачининг гапларидан ҳузурланиб, ўтирган жойларида 
тўлҚаниб-тўлҚаниб қўядилар. Бундан меҳмоннинг баттар гап қопи очилади. 
Нимагадир улар энди Шайтонваччани эсларидан чиқаришган, ўзлари билан 
ўзлари овора эдилар.
— Шу десангиз Ўожи ота, — деб Шара-барачи муштига йўталиб олди, 
— бир издиҳомда сиззи мақтаб, маслаҳатларингизни дастурхон қилиб
қоламанми? Буни қаранг, савоб иш қўйга ўхшаб тез кўпайиб кетар экан. 
Кўпайганда ҳам эгиз-эгиз денг... Битта йигит ўша издиҳомда ўтирган экан. 
Эшитиб нима қипти, денг? Миниб юрган машинасини шартта сотиб, менга 
ўхшаган бешта бекорчига бешта эшакарава олиб берибди, азамат. Бир кунда 
ҳар бири бир арава пўчоқми, ўтми олиб бориб берса бўлди экан. Кейин 
ўзларининг тирикчилигини қилишовраркан. Аммо лекин ёманам каллалик 
бола экан-да. ¤йлаб кўринг, бир кунда бир тонна пўчоқ йиҚиларкан, 
ҳазилакамми! Қанча бўрдоқи боқиш мумкин-а унга. Вой азаматей... Ахир, 
пўчоқ ҳам бекорга ахлатга кетиб ётовди-да. Шаҳар катта, ҳазилакам хонадон 
борми? Ўар куни қора қозон қайнаб тургандан кейин... 
— Балли, — деди Ўожи ота юзлари кулиб,— қандоқ улуҚ иш қипти ўша 
йигит, исрофни олдини олиб, юртга барака киритибди. Ахир исроф — 
шайтондан. Шунга айтадилар-да, исрофли юртда барака бўлмайди, ётиб еган 
билан қорин тўймайди, деб.
— Нимага ҳамма ҳам анови йигитга ўхшаб дарровда ўзига ола олмайди-
а, Ўожи ота? — деб куйинди Шара-барачи. 
— Бунинг учун одамда озгина ҳафсала, озгина Қайрат бўлиши керак, 
Қайрат, тақсирим! ўайрат бобида шайтонга етадигани йўқ. Ўа, бизни ярим 
йўлда қолдириб кетади. Одам болаларини йўлдан урай деб бир дам 
тинчимайди, молиниям, жониниям нисор қилиб юборади. Шундай бўлгандан 
кейин уни иши юришмай кимни иши юришсин? Биз Худо деймизу, Худо 
йўлида куйиб-пишмаймиз. ¤лардек хотиржаммиз. 
Анови Қайратли йигитга Шайтонваччанинг ростдан ҳам ҳаваси келди. 
¤зи ҳам тўҚри келиб қолса, шунақа ишлар қилишни кўнглига тугди. Энди у 
одам шайтонми, одамларни ҳам, шайтонларни ҳам ҳайрон қолдирадиган 
ишларни қилиши керак. Қилади ҳам. Уни ораларидан қувиб солганларни 
ҳали тавбасига таянтиради. 
Дастурхонга пиёва тортилди. Пиёва деганлари қанақа овқат бўлса экан 
деб, ҳалидан бери Шайтонваччанинг нафси ҳалак эди. Косага қошиқ урдию, 
ҳафсаласи пир бўлди. Шилдир сув. Юзида чала қовурилган пиёздоҚ сузиб 
юрибди. Тишга босадиган на жаз бор, на бошқа нарса... 
— Бай-бай, ҳидини қаранг ҳидини, — деди Шара-барачи мақтаб. 
Шайтонвачча тескари қараб бурнини жийирди. Иккала чол сув қоҚоздаги 
қотган нонлардан олиб пиёвага ташлашди. Нонлар бир зумда бўкиб, косани 
тўлдириб чиқди. Ана ундан кейин ҳай-ҳайлаб, бай-байлаб ейишга тушишди. 
Шайтонвачча тарки одат амри маҳол деганларидек, олдида ўз косаси 
туриб қошиҚини Шара-барачининг косасига солди. 

---

28 
— Э, ҳазиллашма баччаҚар, — деди Шара-барачи косани ўзига тортиб, 
— бу пиёвага етишишни ўзи бўлдими? 
Ўожи ота кулиб, Шайтонваччанинг косасига ҳам қотган нонлардан 
бўктириб берди. Шайтонвачча умрида биринчи марта бировнинг косасига 
қошиқ урмай ўз косасида қорин тўйдирди...