Erkinligi; elektron tijoratda shartnomalar tuzishning ixtiyoriyligi

AQSh Savdo vazirligi Xalqaro savdo departamentining yaqinda e’lon qilingan O‘zbekiston Respublikasidagi elektron tijorat bo‘yicha tahliliy hisobotida quyidagilar qayd etilgan:
Statista xalqaro ma’lumotlar bazasi, O‘zbekistonda elektron tijorat bo‘yicha quyidagi ma’lumotlarni taqdim etdi: 2020-yilda mamlakatning elektron tijorat yo‘nalishi 481,3 million dollar daromad keltirdi va mamlakat umumiy raqamli daromadining 68 % ni tashkil etdi. Qolgan 32% ni raqamli ommaviy axborot vositalari, elektron xizmatlar va elektron sayohatlardan iborat. O‘zbekistonda raqamli xarajatlar 2020-yilda aholi jon boshiga iste’mol xarajatlarining 1,2 % ni tashkil etdi, bu esa Osiyoda o‘rtacha 3,1 % ni tashkil etmoqda. 2025 yilga kelib, elektron tijorat daromadlari yillik 6,3% ga o‘sishi kutilmoqda. Odamlar asosan moda tovarlari (32%) va elektronika (31%)ni onlayn xarid qilgan, undan keyin oziq-ovqat va shaxsiy gigiyena mahsulotlari (14%), o‘yinchoqlar, sevimli mashg‘ulotlari va uy-ro‘zg‘or buyumlari (11,5%), mebel va texnologiya (11%).
O‘zbekistonda elektron tijorat sanoati rivojlanishning dastlabki bosqichida. 2022-yil yanvar oyi holatiga ko‘ra, internetdan foydalanuvchilar soni 27,2 million kishini tashkil etdi, 35,5 million kishilik mamlakatda 25,3 million mobil internet foydalanuvchisi va 3,2 million doimiy keng polosali internet foydalanuvchisi mavjud. Xalqaro ma’lumotlarni uzatish kanallarining o‘tkazish qobiliyati 1800 Gbit/s ni tashkil etdi va 2022 yil oxiriga kelib 3200 Gbit/s gacha oshirilishi kutilmoqda. Mamlakat telekommunikatsiya infratuzilmasiga sarmoya kiritmoqda, biroq Speedtest.net xalqaro Internet tezligini baholab boruvchi indeksga ko‘ra, ma’lumotlarni yuklab olish tezligi 13,78 Mbit/s va yuklash tezligi 6,83 Mbit/s bo‘lgan mobil internet bo‘yicha 138 mamlakat ichida faqat 118-o‘rinni egalladi. U 40,16 Mbit/s yuklab olish va 37,92 Mbit/s yuklash tezligi bilan qattiq keng polosali internet bo‘yicha 174 mamlakat ichida 86-o‘rinni egalladi. Elektron tijoratni rivojlantirish uchun hukumat onlayn daromaddan faqat 2% soliq undirish tartibini joriy etdi, an’anaviy biznes uchun esa 4% etib belgilangan. O‘zbekiston qonunchiligi dori vositalari va tibbiy asbob-uskunalarni onlayn sotishga ruxsat berdi, shuningdek, tovar va xizmatlar uchun to‘lovning qonuniy isboti sifatida elektron cheklar va schyot-fakturalarga ruxsat berdi. O‘zbekiston Markaziy banki 2019-yilda Visa bilan raqamli to‘lovlar uchun infratuzilmani rivojlantirish bo‘yicha o‘zaro anglashuv memorandumini imzoladi va ko‘plab banklar onlayn to‘lovlarni qayta ishlashni osonlashtirish uchun elektron tijorat veb-saytlariga to‘lov dasturlari va xizmatlarini taklif qilmoqda. Elektron tijorat sohasida IT-mutaxassislar sonini ko‘paytirish maqsadida, 2018-yilda Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universitetida elektron tijorat yo‘nalishi ochildi. 2020-2022 yillarda hukumat elektron tijoratning o‘sishini tezlashtirish uchun bir qator muhim qadamlarni qo‘ydi. Unga ko‘ra:
 2020-yil oktabr oyida “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasining qabul qilinishi: Hukumat butun mamlakat bo‘ylab qurilgan optik tolali aloqa tarmog‘i uzunligini hozirgi 118 000 kilometrdan (73 322 milya) 250 000 kilometrga (155 343 milya) ga oshirishni rejalashtirmoqda; 2030 – yilga borib yuqori tezlikdagi internet qamrovini hozirgi 67 foizdan 100 foizgacha oshirish; mobil keng polosali qamrovni 2022 – yilga kelib hozirgi 78 foizdan 100 foizgacha kengaytirish; axborot texnologiyalari yo‘nalishi bo‘yicha oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish uchun yillik kvotalar miqdorini
2030 – yilgacha amaldagi 7 ming nafardan 20 ming nafargacha oshirish vazifalari ustuvor vazifalar etib belgilangan. O‘zbekiston 2021-2022-yillarda raqamli infratuzilmani rivojlantirishga 2,5 milliard dollar sarmoya kiritish rejasini ma’lum qildi.
 O‘zbekiston Eksportni qo‘llab-quvvatlash agentligi Xitoyning Alibaba elektron tijorat kompaniyasi bilan hamkorlikda 2020-yil oktabr oyida Alibaba.com platformasida “O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan” bo‘limini yaratdi va unda tanlangan mahalliy kompaniyalar mahsulotlari namoyish etiladi; hukumat Alibaba.com platformasida 300 dan ortiq mahalliy kompaniyalarni ro‘yxatdan o‘tkazish uchun moliyaviy yordam ko‘rsatishni rejalashtirmoqda.

Elektron tijoratni boshqarish bo‘yicha yagona axborot platformasi ishga tushiriladi

Qonun loyihasiga muvofiq DSQ elektron tijorat subyektlarining Milliy reyestrini modernizatsiya qiladi.

Foto: Eldos Fazilbekov / Spot
Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portalida “Elektron tijorat ma’muriyatchiligini takomillashtirish va uni yanada rivojlantirish uchun qulay sharoitlar yaratish to‘g‘risida"gi qarori loyihasi muhokamaga qo‘yildi.
Qayd etilishicha, elektron tijorat sohasida iste’molchilarning huquqlari buzilishi va soliq to‘lashdan bo‘yin tovlash bilan bog‘liq qator muammo va kamchiliklar uchramoqda.
Hujjat bilan elektron tijoratni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlarni, xususan, elektron tijorat ma’muriyatchiligining zamonaviy modelini yaratish ko‘zda tutilgan.
Belgilanishicha, 2021-yil 1-apreldan boshlab:

• 
  tovarlar bilan elektron savdoni amalga oshiruvchi, keyinchalik ularga tovarlarning elektron savdosi amalga oshiriladigan internet tarmog‘ida, shu jumladan, ijtimoiy tarmoq va messenjerlarda majburiy joylashtirish uchun maxsus raqamli koddan foydalanadigan xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘z faoliyatining boshlanishi haqida soliq organlarini xabardor qilish tartibi joriy etiladi;
  
• 
  tovarlarning elektron savdosida tovar-moddiy boyliklarni olish uchun elektron shartnomalar, tovar-transport yuk xatlari va ishonchnomalarni rasmiylashtirish, shuningdek, onlayn rejimda davlat soliq xizmati organlariga elektron tijorat doirasida hisob-kitoblar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni o‘tkazish funksiyasi mavjud bo‘lgan virtual kassalardan foydalaniladi;
  
• 
  sotuvchi va yuk tashuvchilar tomonidan tovar-kuzatuv hujjatlarini (hisobvaraq-fakturalar (invoys), yuk xati va boshqa hujjatlarni) “Yuk tashish monitoringi” axborot platformasida ro‘yxatdan o‘tkazish orqali amalga oshiriladi.
  

Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning tovarlarning elektron savdosi bo‘yicha faoliyatni boshlash soliq to‘lovchining shaxsiy kabineti orqali elektron shaklda amalga oshiriladi.
DSQ 2021-yil 1-sentyabrga qadar elektron tijorat subyektlarining Milliy reyestrini modernizatsiya qilishni amalga oshiriladi va uning negizida “E-trade” elektron tijoratni boshqarish bo‘yicha yagona axborot platformasi yaratiladi.
Belgilanishicha, elektron tijorat ishtirokchilari, to‘lov tizimlari tomonidan Yagona platformadan foydalanish, shu jumladan, tovarlar (xizmatlar) realizatsiyasi bo‘yicha reklamani joylashtirish bepul tarzda amalga oshiriladi.

“ELEKTRON TIJORAT TO‘G‘RISIDA”GI O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI QONUNIGA O‘ZGARTISH VA QO‘SHIMCHALAR KIRITISH HAQIDA
Qonunchilik palatasi tomonidan 2015-yil 17-aprelda qabul qilingan
Senat tomonidan 2015-yil 15-mayda ma’qullangan
LexUZ sharhi
Mazkur Qonun O‘zbekiston Respublikasi 2022-yil 29-sentabrdagi O‘RQ-792-sonli “Elektron tijorat to‘g‘risida”gi Qonuniga asosan 2022-yil 31-dekabrdan o‘z kuchini yo‘qotadi.