Etiket kásip ruwxıylıǵınıń sırtqı mazmunı sıpatında

Etiket kásip ruwxıylıǵınıń sırtqı mazmunı sıpatında.
Temanıń jobası:
1. Etiket túsinigi.
2. Issheńlik etiketiniń tiykarǵı elementleri.
3. Sırtqı kóristegi (kiyimdegi) etiket.
4. Qarım-qatnasıqtıń naverbal quralları.

1. Etiket túsinigi.

Zamanagóy issheńlik etikası, kóplegen alımlardıń pikirine kóre, úsh tiykarǵı qaǵıydalarǵa tiykarlanıwı kerek: formalar reń-báreńliginde materiallıq qádriyatlardı jaratıw ázelden áhmiyetli process sıpatında qaraladı; payda hám basqa dáramatlar hár qıylı jámiyetlik turǵıdan áhmiyetli maqsetlerge erisiw nátiyjesi bolıp tabıladı; issheńlik dúnyasında júzege keletuǵın mashqalalardı sheshiwde ústinlik shaxslararalıq qatnasıqlar máplerine beriliwi kerek, al ónim islep shıǵıwǵa emes.
Issheńlik etikasına ámel qılıw hám jeke xızmetkerdiń, hám pútkil shólkemniń professionalizmin bahalaw ólshemleriniń biri bolıp tabıladı. Issheńlik etikası adamlar tárepinen birgeliktegi ómir iskerligi dawamında islep shıǵılǵan ulıwmalıq minez-qulıq qaǵıydalarına tiykarlanadı.
Etiket (francuzsha «etiquette» - belgili bir jerde ornatılǵan tártip-qaǵıyda) – insan hám jámiyettiń sırtqı mádeniyatınıń tiykarǵı bólegi bolıp, onıń qatań rásim túsin alǵan talapları ásirler dawamında gózzallıq, tártip, aqıl, qabıl etiwdiń organikalıq birligi tiykarında qáliplesken estetikalıq normalar sisteması.
Etiket – bul hár qıylı huqıqıy, sociallıq hám intellektuallıq statustaǵı adamlardıń óz-ara qarım-qatnasıq normaları. Bul ádep-ikramlılıq mádeniyattıń gózzallıq kategoriyası menen associaciyalar oyatatuǵın bólegi. Etiket adamnıń ishki dúnyasın onıń sırtqı kórinisi menen birlestiredi. Etiket belgili bir jámiyette yamasa belgili bir adamlar toparında ne nárse orınlı hám maqul ekenligin hám ne nárse orınsız hám namaqul ekenligin tártipke saladı.
Ol álpayımlılıq, mádeniyat, intellegentlilik túsinikleri menen baylanıslı.
Etikettiń tiykarında insanǵa húrmet jatadı. Ol francuz koroli Lyudovik XIV (1638 – 1715 jj.) dáwirinde saray ceremonialı sıpatında payda boldı. «Etiket» atamasınıń payda bolıwı áyne Lyudovik XIV sebepli. Lyudovik XIV sarayı qabıllawlarında miymanlarǵa minez-qulıq qaǵıydaları jazılǵan kartochkalar tarqatılǵan. «Kartochka» - etiketka atamasınan «Etiket» sózi kelip shıqqan. XVII ásirde Versal` ortalıǵında payda bolıp, ol pútkil dúnya boylap tarqaldı hám barlıq tillerge awdarmasız hám ayrıqsha kommentariylersiz kirip bardı.
Etiket belgili bir jámiyette yamasa belgili bir adamlar toparında ne nárse orınlı hám maqul, ne nárse bolsa orınsız hám namaqul ekenligin tártipke saladı. Moral` normalarınan parıqlı túrde ol adamlardıń jazılmaǵan kelisimi xarakterine iye.
Etiket ádep-ikramlılıq kategoriyaları menen is kóredi. Qaysıdur mániste etika hám etiket bir-birine sáykes keliwi múmkin, mısalı, etiket kóz-qarasınan da, moral` kóz-qarasınan da haqıyqatlıqtı aytıw kerek. Biraq álpayım qarım-qatnastı tek etiket talap etedi. Etiket sıyaqlı etika da hár qıylı minez-qulıq qaǵıydaları kodeksinen ibarat. Isbilermen adam olar tuwralı oylawı kerek.
Mısalı, erkek adam hayal adamdı biyzarılardan qorǵap atır. Ol biyzarılar menen tóbelesedi, olardı uyatsız sózler menen ataydı. Etiket kóz-qarasınan sógis sózlerdi qollanıw jaqsı emes, lekin bul jaǵdayda bul ádepsizlik emes. Bul halatta etiket buzıldı, biraq etika emes. Er adam hayaldı biyzarılardan qorǵap, batıllıq, mártlik, kúshlilik kórsetti, yaǵnıy unamlı qásiyetlerdi.
Etika da, etiket te mámleket múlkinen basqa maqsetlerde paydalanıw múmkin emes dep kórsetedi.
Eger xızmetker basqası menen sáwbette qasında joq bolǵan xızmetkerdiń is-háreketlerin kritikalasa, onda ol etiket qaǵıydaların buzadı, al eger firma psixologı basqaǵa xızmetker (pacient) ústinen shıǵım qılsa, onda ol etika qaǵıydaların buzadı.
Etika nızamları mashqalanı bir qansha keń kólemde qaraydı hám olar kimnińdur «Raxmet» yamasa «Iltimas» demegenligi yamasa kásiplesine qutlıqlaw otkrıtkasın jibermegenligi ushın qapalanıw kibi mayda-shúyde nárseler menen shuǵıllanbaydı.
Etiket penen baylanıslı hár bir másele, maqtanıwdan tartıp, sawǵa almasıwǵa shekem bolǵan másele, etika normaları tiykarında sheshiliwi kerek. Mısalı, SHıǵısta da, Batısta da saattı sawǵaǵa beriw ádet emes. Yaponiyada tórt sanı baxıtsız dep esaplanadı, sonlıqtan yaponlarǵa tórt predmetten ibarat toplam, tórt adamǵa arnalǵan serviz sawǵaǵa beriw ádepsizlik bolıp tabıladı.
XIX ásir anglichan jazıwshısı hám moralisti Dj.Lebbok bul tuwralı «… ómirde tabıslı bolıw ushın adamlar menen qarım-qatnas jasay alıw kónlikpesi talantqa iye bolıwdan kóre kóbirek áhmiyetli» dep, kútá durıs atap ótken edi. Issheńlik etiketi qaǵıydaları issheń adamlardıń ekonomikalıq, finanslıq máplerinin jaqınlasıwına, shet ellik sherikler menen issheńlik qarım-qatnasıqlardı ornatıwǵa járdem beredi. Issheńlik etiketin biliw isbilermenlik tabıstıń tiykarı bolıp tabıladı.
D.Karnegi sózlerine kóre, «Anaw yaki mınaw adamnıń onıń finanslıq islerdegi tabısları on bes payızına onıń kásiplik bilimlerinen hám seksen bes payızǵa onıń adamlar menen qarımqatnasıq jasay alıw kónlikpesinen ǵárezli boladı».
Etika da, etiket te adamǵa ózin qalay tutıwı kerekligin kórsetedi. Etika hám etiket bir-biri menen qatar júredi. Tabıslarǵa erisiw ushın etika hám etiket máselelerinde durıs baǵdar ala biliw, belgili bir jaǵdaylarda durıs minez-qulıq specifikasın ózlestiriw kútá áhmiyetli bolıp tabıladı. Sonda kásiplik tayarlıq máseleleri menen baylanıslı mashqalalardı da sheshiw múmkin boladı. Issheńlik óz-ara baylanıslar procesinde minez-qulıq kóbinese adamnıń hújdan, parız, arnamıs, abıroy kibi shaxsiy pazıyletlerinen ǵárezli boladı.
Hújdan – adamnıń óz is-háreketlerin morallıq ańlawı. Hújdan shaxstı namaqul islerden eskertip, ádep-ikramlı iskerlikke úndep turıwshı faktor bolıp tabıladı. Hújdan parız kibi morallıq kategoriya menen tıǵız baylanıslı. Parız – bul óz xızmet hám puqaralıq minnetlerińdi hújdannan ańlaw, bul individtiń jámiyet, jámáát, shańaraq, doslar aldındaǵı ádep-ikramlılıq minneti. Hújdan sebepli adam parızdı orınlaw buzılǵanda basqa adamlar hám óziniń aldında juwapkershilikti sezinedi.