Фалсафа 2-семестр Ражаббоев Равшанбек

Номннализм. Ўрта аср номиналист — схоластлар ўрта реали-стларидан ҳам фарқ қиладилар. Номинализмнинг энг йирик вакиллари Росцелин, кейинчалик В. Оккамлар бўлган. Улар-нинг қарашлари «ишуегеаИа ро$1гст», яъни «универсалийлар нар-са яратилгандан ксйш» мавжуддир», дсган иборада ифодалан-ган. Уларнинг фикрича, хақиқатлар ски ғоялар онгдан ташқа-рида объектив мавжуд эмас. Улар умумий хусусиятларшшг субъектив ғояларидир. Булар эса якка нарсаларни кузатиш на-тижасида онг томонидан ишлаб чиқилган. Универсалийлар фа-қат исмлардир. Масалан, адолат инсоннинг воқеликда бўлади-ган адолатни кузатиши натижасида умумлаштирилган ғоядир. Агар ўта рсалистлар ва мўьтадил реалистлар эътиборни гуруҳ-га, тўдага қаратган бўлсалар, номиналистлар якка нарсаларга қаратганлар.
Номиналистлар маълум даражада XVII—XVIII аср эмпи-рикларининг ўрта асрдаги, ҳамда XIX—XX асрлар позитивист-лари ва прагматикларининг ўтмишдошлари бўлганлар. Номи-налистлар илоҳий кароматни инкор қилмаганлар. Унга тафак-кур иштирокисиз ишониш керак, деб таъкидлаганлар, чунки уларнинг фикрича, чсрков таъкидлаган нарсанинг ҳақиқий-лиги, ишончлилиги ақл билан исбот қилинмайди. Доминикан ордени монахларига қарши бўлган францисканлар ордени мо-нахлари Аквинский таълимотини танқид қила бошладилар. Бу танқид номиналистлар таълимотининг шаклланишига олиб келди. Номинализм XIV асрда схоластиканинг таназзули дав-рида устунликка эришди. Гарчи Дунс Скотт (1265—1308) гу-руҳдардан кўра якка одамга эътибор берган бўлса ҳам, у но-миналист эмасди. Уильям Оккам (12Н0—1349)гина тўлиқ но-минализмни ривожлантирали. Унинг таъкидлашича, илоҳиёт ақидалари ақл срдамида исбот қилинмайди. Улар фақат му-қаддас китоблар нуфузи туфайлигина қабул килинади. Бу таъ-лимот эътиқод ва акдни бир-биридан ажратади ва илоҳий ка-ромат ва ақпни сиитез қилииши инкор қилади. Оккам, шу-нингдек, объектив универсалийларни ҳам иикор қилади ва улар фақат тафаккур тушунчалари учун исмлардир, дсб ҳисоб-лайди. Бу исмларни одам ўз онгида ишлаб чиқади, дейди у. Унингча, якка одам гуруҳга нисбатан муҳимроқ ва реалроқ-дир. Оккам рационал тарзда ташкил қилинган ташкилот си-фатида чсрковнинг нуфузини инкор қилади. Бу нарса бир аср-дан ксйин унинг асарларига Лютерннинг қизиқишини кучай-тиради.