Фалсафа 2-семестр Ражаббоев Равшанбек

ШундаЙ қилиб Аристотел Қадимги Юнонистонда биринчи бўлиб формал мантиққа асос солиб, бугун илм-фап, маданият ютуқларини кенг маънода умумлаштиришга муваффақ бўлди.
АРИСТОТЁЛ ФАНЛАРНИНГ ТАСНИФИ ХДҚИДА
Аристотел фанларнинг таснифи тўғрисида™ фикрларини «Метафизика», «Топика» ва «Никомах этикаси» асарларида баён қилган. Аристотел фанлар и>гида назарий фанларни (мушоҳадали фанларни) ниҳоятда юқори қуяди ва улуғлайди. Бу фанлар иб-тидо ва уларнинг сабаблари ҳақида билим беради. Шунинг учун назарий фанларнинг фалсафа билан «фикри» бир.
Назарий фанларнииг бирдан-бир вазифаси ўзини билишга интилиш бўлиб, бирон-бир амалий мақсадни ўз олдига қўймай-
ди.
Бироқ амалий ғаразлардан бутунлай юз ўгирган назарий фанлар амалий фанларга шарт-шароитлар нратиб беради.
Амалий фанларнинг вазифаси ўз навбатида «амалиёт* бўлиб, ҳаракат қилувчиларгшнг фаолиятлари билан боғлиқ. Назарий фанлар эса фаолиятни тўғри бошқаршшш таъминлайдилар. «Ама-лий» ва поэтик» ц*>аиларда билиш оқибатдан ибтидога қараб боради.
«Амалиёт» доирасида бу юксалиш И1шивиддан оилага ва оиладаги давлатга томон, «ижод» доирасида эса поэтикадан (бадиий ижод назарияси) риторикага (нотиқликка), риторика-дан диалектика томон боради.
Юксалиш ииллапояси бўйлаб ҳаракатда Аристотсл илмий абстракция билимларни оЬормаллаштириш принципи билан Пла-тоннинг «ғонлар дунсси», яъни шакллар назариясини енгиш йўлидаги қийинчиликларни бартараф этишга мажбур эди.
Бу кураш ва қарама-қарцшлик туфайли Аристотел қатор ҳолларда айрим фанларни ҳал этишдд формаллаштиришнинг математик идсалига баҳо беришда иккиланди.
У бир йўла Платонга ва академияликлар (Спевсипп ва Ксенократ)га қарши фаол кураш олиб борди. У айрим фанлар-нинг систематик ўрнини қиёсий ўрганиб чиқишда рационал математизм ва формализация тенденциясини аниқлади. Файла-суфнинг бу иккилшшшлари унинг айрим фанларга бўлган му-носабатида яққол кўринди. Масалан, ҳамоҳанглик (гармоника) математика ва физика ўртасидаги муносабатда кўриниши мум-кин.
Гармоника бир вақтнинг ўзида математик фанлар ва табиат ҳодисаларининг маълум доирасини ўрганади. Математика ўрга-надиган жисмларни формаллаштириш ва математизациялаш физикадагига нисбатан муҳимрокдир.
Аристотелнинг фа»шар таснифида математика физикага нис-батан юқорироқ туриши ксрак. Бироқ айбни бир пайтда Арис-тотелнинг ўзи эътироф этишича, физика математикага нисба-тан муҳим устунликка эга, гарчанд математиканинг вазифаси физиканикига нисбатан оддий ва абстракт бўлса ҳам, лекин математика физикага нисбатан камроқ реал, аниқдир. Аксинча, физика математикага нисбатан мураккаброкдир. Унда борлиқни аниқлашда ҳаракат ҳамроҳдир. Физика ўрганадиган предмст бе-восита маънода реаллир. Унинг борлигида ҳаракатнинг ибтидо-си мавжуд.
Аристотслнинг Платонга қарши кураши унинт учун фақат Платонга қарши курашнинг ўзигина бўлиб қолмай, балки ўзи ҳам тўлиқ қутула олмаган платончиликка қарши кураш эди. Шу туфайли ҳам у Платоннинг шакллар назарияси («ғоялар») ҳисоб-ланмиш абстракт математизмилан тўлиқ қутула олмади.
Аристотел ишлаб чиққан билимлар ва фанларнинг тасни-фида жисмий дунсдан ташқарида ҳамма нарсадан соф ва жисм-сиз шакл — (худо), ҳаракатсиз биринчи двигател ҳукмронлик қилади. Ўзининг ножисмийлигига қарамай, у бир пзйтнинг ўзида энг оддий ва реал борлиқ ҳамда соф ҳақиқатдир.