Фалсафа асос doc

Mavzuning rejasi:
 
1.  Globallashuv, uning belgi va xususiyatlari; 
2.  Ijtimoiy taraqqiyotning hozirgi davrida umumbashariy muammolar, 
Axborotlashgan jamiyat; 
3.  O„zbekistonda tabiat, jamiyat va insonni asrash yo„llari. 
Birinchi savol: Globallashuv, uning belgi va xususiyatlari masalasida shuni qayd 
etish lozimki, globallashuv insoniyat taraqqiyoti va jamiyat hayotining jahon miqyosida 
integratsiyalashishi  natijasida  sodir  bo„layotgan  jarayonlarning  olamshumul  ahamiyat 
kasb etishidir. 
Globallashuvning hozirgi kunda uch manbaining mavjud ekanligi, jumladan 
-  kommunikatsiya vositalaridagi tub o„zgarishlar; 
-  investitsiyalardagi yangi jarayon; 
-  dunyodagi yangi qarashning vujudga kelishidir. 
Hozirgi  kunda  globallashuv  protsessiga  to„g„ri  yondashish  taraqqiyotni 
tezlashtiradi,  tinch  -  totuvligini  ta‟minlaydi,  jamiyatda  ijtimoiy  barqa-rorlikni,  siyosiy 
mavqega  egalikni  ta‟minlaydi  hamda  qo„shni  davlatlarga  nisbatan  muloqot  vositasi 
hisoblanadi. 
Globalizatsiyaning  takomillashib  borishi,  birinchi  navbatda  ijtimoiy  -  iqtisodiy 
jarayonlarni  tezlashtiradi,  davlatlar  o„rtasidagi  aloqalarni  mukammallashtiradi,  natijada 
halqaro fuqarolik jamiyati shakllana boradi. 
Globalizatsiyaning  iqtisodiy  omillari  katta  ahamiyatga  ega.  U  ijtimoiy  hayot  va 
davlatning  barcha  moddiy  va  ma‟naviy  sohalarini  qamrab  oladi.  Globalizatsiyaning 
asosiy omili halqaro mehnat taqsimotini kuchaytiradi, natijada transport va aloqalarning 
narxi muntazam pasayib boradi. 
Ayniqsa, axborot vositalari sohasidagi inqilobni vujudga keltiradi. 
Globallashuvning bugunga kelib  katta  ahamiyat  kasb  etishga bir qancha  sabablar 

---

97 
 
mavjud:  texnologiyaning  tez  rivojlanishi  natijasida  kommunikatsiya  va  axborot 
almashuvining  osonlashishi  kommunizm  g„oyasini  yo„q  bo„lishi  haqidagi  siyosiy 
jarayonlar, transportning taraqqiy etishi natijasida mamlakatlararo yuk tashish hajmining 
ortishi  va  turizmning  rivojlanishi.  Bu  o„z  navbatida,  kompaniyalarga  rivojlanish 
imkoniyatini  yaratadi,  qo„shimcha  bozorlar  ochishga  olib  keladi.  Madaniyat  va 
qadriyatlar  integratsiyasi  natijasida  iste‟mol  turlari  kengaytirdi,  yangi  xom  ashyo 
manbalarini ochib berdi, integratsiya jarayonini kengaytirdi. 
Globallashuv  jarayoni  ijtimoiy  hayotning  barcha  sohalariga  ta‟sir  qilib,  alohida 
mamlakatlarni jahon hamjamiyatiga bog„laydi. Natijada yangi bozorlar (kapital, valyuta 
bozori, sug„urta bozori va hokazo), yangi vositalar paydo bo„ladi (turli axborot tizimlari, 
Internet,  uyuli  aloqa).  Bular  esa,  o„z  navbatida  yangi  nazorat  vositalarini  talab  etadi. 
Bugungi  kunda  iqtisodiy  hamkorlik,  intellektual  mulk,  internetdan  foydalanish 
sohalarida  yangi  halqaro  me‟yoriy  hujjatlar  ishlab  chiqarib,  mamlakatlarning  ichki 
qonunlari ham ularga moslashtirib borilmoqda. 
Globallashuvning  quyidagi  asosiy  belgilarini  ko„rsatish  mumkin:  halqaro 
savdoning  kengayishi  va  erkinlashishi,  halqaro  kapital  aylanmasi  va  uning  yo„lidagi 
to„siqlarning  bartaraf  etilishi,  elektron  kommunikatsiya  inqilobi  natijasida  moliyaviy 
munosabatlarda  sodir  bo„lgan  chuqur  o„zgarishlar,  transmilliy  korporatsiyalar 
faoliyatining kengayishi, halqaro moliyaviy va iqtisodiy institutlarning tashkil etilishi. 
Jahon miqyosidagi bunday umumiy taraqqiyot birinchidan - odamlar dunyoqarashi 
o„zgarishi, kommunikatsiyalar yuksalishi, halqaro munosabatlar rivoji odamzod hayotiga 
ta‟sirni  ko„rsatdi,  ikkinchidan  -  davlatlar  va  halqlar  o„rtasida  birlashishga  intilishni 
kuchaytirgan ayni vaqtda milliy xususiyatlar, an‟ana va ma‟naviy merosni saqlab qolish 
orqali mustaqil siyosiy tamoyillarni ishlab chiqish zarurligini ko„rsatdi. 
Turli  davlatlararo  va  hukumatga  dahli  bo„lmagan  halqaro  tashkilotlar-ning 
faoliyatini qaytadan isloh qilishni taqozo etadi. 
Bugungi ahvol halqaro tashkilotlardan eng yirik muammolarga ahamiyat berishni 
talab etadi. 
Shu  bilan  birga  “globalizatsiya”  jahon  taraqqiyotiga  ko„rsatayotgan  ijobiy  ta‟sir 

---

98 
 
bilan  bir  qatorda  chuqur  tasavvurlarni  ham  o„z  ichiga  oladi,  bu  tafovutlarni  e‟tiborga 
olmasa, ular insoniyat taraqqiyotiga salbiy ta‟sir ko„rsatishi ham mumkin. 
Birinchidan,  bu  ba‟zi  mamlakatlarning  texnologik  yutuqlar  sohasida  mutlaq 
ilg„orlikni qo„lga kiritayotganligi asnosida sayyoramiz zahiralari ham, iqtisodiy faoliyat 
ham  jahon  miqyosida  transnatsional  korporatsiyalar  tomonidan  boshqarilishi  tizimi 
shakllanayotgani va tobora mustahkamlanib borayotganligidadir. 
Ikkinchidan,  hozirgi  davrda  globalizatsiya  dunyoda  ijtimoiy  tenglikka  erishishni 
yengillashtirmaydi,  aksincha,  buni  qiyinlashtiradi,  degan  qarashlar  ham  mavjud. 
Ularning  fikricha,  badavlat  mamlakatlar  aholisi  daromad-larning  past  va  o„rta  darajali 
daromadli  mamlakatlar  aholisinikiga  nisbatan  ilgarilab,  o„sishga  barqaror  mayillik 
saqlanib  kelmoqda.  Agar  o„tgan  asr  boshida  (1913  yil)  dunyo  aholisining  eng  boy 
mamlakatlarda  istiqomat  qiladigan  beshdan  bir  qismiga  tegishli  boylik  orasidagi  nisbat 
11:1 ni tashkil qilgan bo„lsa, 1960 yilda ushbu farq 30:1 nisbatgacha, 1990 yilga kelib 
esa  60:1  nisbatgacha  kattalashdi  va  hamon  jadal  ortib  bormoqda.  1997  yilja  u  74:1 
nibatni tashkil qildi. 
Buning asosiy sabablaridan biri rivojlanayotgan mamlakatlarda avvalo xom ashyo 
tovarlariga asoslanib qolgan ishlab chiqarish va eksport targ„iboti shakllanganligidadir. 
Narx  va  daromadlarga  ko„ra,  ularga  bo„lgan  talabning  past  darajasidagi 
moslanuvchanligi,  ularning  ishlab  chiqarilishini  eksportidan  tushadigan  daromadning 
past sur‟atlar bilan o„sishi va boshqa sabablardan iborat. 
Uchinchidan,  global  iqtisodiy  jarayonlarning  bardosh  bera  olmay,  uzoq  vaqtlar 
mobaynida  jahon  silsilasining  quyi  qavatidan  chiqib  keta  olmayotgan  mamlakatlar 
ijtimoiy va fuqaro nizolarining xavfi ostida qolmoqdalar. 
Ba‟zi  Afrika  mamlakatlarida  mahalliy  va  fuqarolar  o„rtasidaga  urushlar,  davlat 
to„ntarishlari,  bir  qator  Osiyo  va  Lotin  Amerikasi  davlatlari,  Yugoslaviya,  Kavkazorti 
mamlakatlari va boshqalarda xavfli holatni keltirib chiqarmoqda. 
To„rtinchidan,  jahondagi  ijtimoiy  va  iqtisodiy  notekislik  qashshoq 
mamlakatlardan badavlat mamlakatlar tomon aholining ko„chishi oqimini tug„dirmoqda. 
Malakali kadrlarning siljishi va boshqalar. 

---

99 
 
Beshinchidan,  mafiya  tuzilmalarining  va  boshqa  tuzilmalarning,  ya‟ni  misli 
ko„rilmagan daromad keltiruvchi “mol” - qurol yarog„ va giyohvand moddalardan tortib, 
inson  tana  organlarigacha  jalb  qilinayotgan  transna-sional  jinoiy  ishlarning  sodir 
etilishiga olib kelmoqda. 
Xulosa  qilib  aytganda,  globalizatsiyani  chetlab  o„tish  mumkin  emas,  u  jamiyat 
taraqqiyotidagi  tarixiy  jarayondir.  Lekin  globalizatsiyaning  jamiyatdagi  muayyan 
unsurlar  va  tuzilmalarga  yo„l  qo„ymaslik  XXI  asr  halqlari  va  davlatlari  oldida  turgan 
muhim vazifa hisoblanadi. 
Global muammolarning kelib chiqishi va hal etilishi zaruriyati insoniyat jamiyati 
yangi sivilizatsiyaviy sifat o„zgarishlarni taqozo etadi.