Fan va innovatsiyalar vazirligi toshkent moliya instituti
Auditorlik hisobotining mohiyati va uning tarkibi
Download 136.77 Kb.
|
AUDIT KURS ISHI
1. Auditorlik hisobotining mohiyati va uning tarkibi.
Auditorlik hisobotini va xulosasini shakllantirish audit rejasi va dasturining barcha bo’limlari bo’yicha o’tkazilgan auditorlik tekshiruvi natijalarini umumlashtirish va baholash jarayonida vujudga keladi. Audit natijalarini umumlashtirish ishlari asosan quyidagilarni o’z ichiga oladi: ishchi hujjatlarni sharhlash va yakuniy ishchi hujjatlarni tayyorlash; aniqlangan kamchiliklarning jiddiylik darajasini baholash; auditorlik dalillarning yetarliligini baholash; faoliyat ko’rsatayotgan korxona printsipi bilan bog’liq omillarni baholash; buxgalteriya hisobotidagi axborotlarni taqdim qilish va bayon qilish; hisobot tuzilganidan so’ng sodir bo’lgan hodisalarni baholash; tekshiruv natijalari bo’yicha auditorning mijoz-korxona rahbariyatiga taqdim qiladigan yozma axborotini tuzish; auditorlik hisoboti va xulosasini tuzish. Auditorlik tekshiruvi o’tkazish chog’ida asosan tekshirilayotgan xo’jalik yurituvchi sub’ektning dastlabki hujjatlari, hisob registrlari va hisobotlarida aks ettirilgan haqiqiy axborotlar tahlil qilinadi va baholanadi. Faqat ayrim hollardagina auditorlar taxmin va hisob-kitoblarga asoslangan moliyaviy axborotlarni baholaydilar. Ta’kidlash joizki, tekshiruv natijalari va xo’jalik yurituvchi subekt mutaxassislarining hisob-kitoblarini baholashda auditorlar ma’lum darajada professional ehtiyotkorlikka rioya qilishlari zarur. Auditor quyidagi holatlardagi kabi, katta nomuvofiqliklar mavjudligini ko’rsatuvchi holatlarni obektiv baholashi zarur: xo’jalik yurituvchi subekt xodimlariga ma’lum bo’lgan, ammo auditor tomonidan ochilmagan xatolarni aniqlash faktlari; tekshiruv uchun zarur bo’lgan, auditorga o’z vaqtida taqdim qilinmagan dastlabki hujjatlar yoki ma’lumotlarga doir xo’jalik muomalalari; mutaxassislarning hisob-kitoblaridagi nomuvofiqliklar; inventarizatsiya natijasida aniqlanib, dalolatnoma va taqqoslash qaydnomalari bilan rasmiylashtirilgan, lekin yetarli darajada tahlil qilinmagan va tuzatilmagan katta tafovutlar; katta tafovutlarning tasdiqlanmaganligi va auditor so’rovlariga kutilgan javoblar olinmaganligi; tekshiruv uchun tanlab olingan, zarur dastlabki hujjatlar yoki tegishli ruxsat etuvchi ko’rsatmalar taqdim qilinmagan xo’jalik muomalalari. Auditor to’plangan dalillar yetarliligini baholashda ushbu holatlar aniqlangan bosqichni (rejalashtirish, audit o’tkazish) hisobga olishi kerak. Auditorlik tekshiruvining asosiy bosqichlarini o’tkazish natijalari audit o’tkazishdan qo’yilgan maqsadga erishilganlik darajasini baholagan holda auditorning ishchi hujjatlarida qaid qilinishi lozim. Masalan, audit o’tkazish dasturining «Debitor va kreditor qarzlarni tekshirish» bo’limi bo’yicha o’tkazilgan auditnatijalarini baholashda quyidagi auditorlik amallarini tahlil qilish va baholash maqsadga muvofiqdir: keyingi pul kirimlari va tegishli schyotlar qoldiqlaridan to’langan to’lovlarga doir dastlabki hujjatlarni tekshirish. Auditorlar odatda buxgalteriya balansi tuzilgandan keyingi to audit o’tkazilgan oxirgi kunga qadar amalga oshirilgan to’lovlarni ham tekshiradi.Bu tekshiruv natijalari hisob ma’lumotlarining ishonchliligini joriy majburiyatlarni balansda aks ettirishning to’liqligi va haqqoniyligi nuqtai nazaridan baholashga imkon beradi. Ushbu amallarni bajarish natijasida joriy majburiyatlar to’liq vahaqqoniy aks ettirilganligi to’g’risida olingan dalillar, buxgalteriya hisoboti tuzilganidan so’ng to’langan qarzlarganisbatan yetarli darajada deb baholanishi mumkin. Shundan so’ng auditor to’lovi tasdiqlangan va tasdiqlanmagan qarzlar summalarining katta - kichikligini baholaydi; schyotlarni buxgalteriya hisoboti tuzilganidan so’ng tayyorlangan moddiy javobgar shaxslar hisobotlari bilan, hisob ma’lumotlari bo’yicha qoldiqlar bilan solishtiriladi. Buxgalteriya hisoboti tuzilgan kundan oldin olingan barcha schyotlar (etkazib berilgan tovarlar, bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlar uchun) joriy davrdagi hisobda va shu davr uchun tuzilgan hisobotda aks ettirilishi kerak. Shuning uchun buxgalteriya balansi tuzilgan sanadan so’ng tayyorlangan materiallar harakati to’g’risidagi hisobotlar va schyotlardagi sanalar, mulklar va majburiyatlarning balansda to’g’ri aks ettirilganligini tekshirish uchun taqqoslanishi maqsadga muvofiq; mavjud qoldiqlarni schyot fakturalar ma’lumotlari, moddiy javobgar shaxslar hisobotlari va to’lov hujjatlari bilan solishtirish kerak. Agar debitor va kreditor qarzlarning miqdori xo’jalik yurituvchi subekt moliyaviy ahvoli uchun sezilarli darajada bo’lsa, auditorlar hisobga olishning to’g’riligi va aniqligini tekshirishi, shuningdek, hisob ma’lumotlari bo’yicha majburiyatlarning oshirib ko’rsatilmaganligini aniqlashlari lozim. Bu holda dastlabki hujjatlar ma’lumotlari analitik hisob registrlari (jurnallar, oborot yoki saldo qaydnomalari) da aks ettirilgan axborotlar bilan, avval eng katta qoldiqlilaridan boshlab (chunki ular bo’yicha oshirib ko’rsatish ehtimoli ko’proq) solishtiriladi. Olingan ma’lumotlar bo’yicha hisob yozuvlarida (masalan, bitta schyotni hisob registrida ikki marta aks ettirish va shunga o’xshash) majburiyatlar (debitor va kreditor qarzlar) oshirib ko’rsatilish holatlarining katta-kichikligini baholash zarur. Mol yetkazib beruvchilar va boshqa kontragentlar bilan hisob- kitoblarni tasdiqlash kerak. Audit o’tkazish chog’ida bunday tasdiqni olish majburiy emas. Auditorlik tekshiruvlari natijalari oʻz ifodasini auditorlik hisoboti va yakuniy natijasi auditorlik xulosasida topadi. Shu nuqtai nazardan, avvalo, auditorlik hisoboti va xulosasi tushunchalariga aniqlik kiritish va ularni bir-biridan ajratib olish zarurati paydo boʻladi. Lekin ushbu masalada auditning №700 “Moliyaviy hisobotlar toʻgʻrisida fikr hosil qilish va hisobot (xulosa) berish” nomli xalqaro standartiga koʻra: “Auditorlik hisoboti( xulosasi)da auditni oʻtkazish jarayonida belgilangan tartibda quyidagilarni koʻrsatish lozim: a) auditorlik tekshiruvi moliyaviy hisobot koʻrsatkichlarini ochib berish va summalar boʻyicha auditorlik dalillarini olish uchun bajariladigan amallarini oʻz ichiga olishi kerak; b) tanlangan auditorlik amallari auditor fikriga bevosita taʼsir qilib, tovlamachilik yoki xatolar natijasidagi moliyaviy hisobotdagi muhim chetga chiqishlar boʻyicha risklarni baholash tartibini belgilaydi. Bunday risklarni baholashda auditorlik amallarini ishlab chiqish maqsadida tegishli sharoitlar yaratilishi, lekin ushbu amallar subyekt ichki nazorat tizimini samaradorligi toʻgʻrisida fikr bildirish maqsadida emas, subyekt taqdim etadigan moliyaviy hisobotni tayyorlash va uning ishonchliligi bilan bogʻliq ichki nazoratni oʻrganish tartibiga baho berish uchun foydalaniladi. Agar auditor moliyaviy hisobotlar auditini oʻtkazish bilan birgalikda ichki nazorat tizimiga baho beradigan boʻlsa, alohida ushbu masalani oʻrganish tartibini ham kiritib qoʻyishi kerak; v) audit jarayonida foydalanilayotgan hisob siyosatiga baho beradi, hisobkitoblarni amalga oshirish jarayonini baholash tartibini asoslaydi, moliyaviy hisobotning umumiy taqdimotiga baho beradi[3] deb koʻrsatilgan va unda auditorlik hisoboti va auditorlik xulosasi birgalikda bir narsa deb tushunilgan. Endi aniqlik kiritish uchun ushbu masala boʻyicha tegishli lugʻatlardagi talqinini koʻrishimiz mumkin. Shu jumladan, buxgalteriya hisobiga oid lugʻatda juda qisqa taʼrif berilgan: “Auditorlik hisoboti - auditorlik tekshiruvi natijasi boʻyicha rasmiy auditorlik hisoboti hisoblanadi.” 1.Ushbu fikrlarni umumlashtirib taʼkidlash mumkinki, auditorlik hisoboti va auditorlik xulosasi turlicha mazmunga ega va ular bir-biridan farq qiladi. Fikrimizcha, auditorlik hisoboti auditorlik tekshiruvi jarayonida toʻplangan auditorlik dalillari, buxgalteriya hisobiniyuritishdagi chetga chiqishlar, moliyaviy hisobotdagi qoidabuzarliklar toʻgʻrisidagi mufassal maʼlumotlardan, shuningdek, auditorlik tekshiruvi oʻtkazish natijasida olingan boshqa axborotdan iborat hisobot hisoblanib, ushbu hisobot tekshiruv oʻtkazilgan xoʻjalik yurituvchi subyekt boʻyicha alohida tuzilib, unda auditor imzosi boʻlishi kerak. Auditorlik hisobotidan tashqari, alohida rahbariyatga xat yozilib, unda audit jarayonida aniqlangan chetga chiqishlar va qoidabuzarliklarning sababi hamda bartaraf etish boʻyicha tavsiyalar, moliya-xoʻjalik faoliyati samaradorligini oshirish boʻyicha amaliy tavsiya va takliflardan iborat boʻladi. Xamdamov B.K Auditning xalqaro standartlari Darslik T.:Iqtisod-Moliya, 2020. Auditorlik hisoboti va xulosasini shakllantirish audit rejasi va dasturining barcha bo’limlari bo’yicha o’tkazilgan auditorlik tekshiruvi natijalarini umumlashtirish va baholash jarayonida vujudga keladi. Audit natijalarini baholash ishlari asosan quyidagilarni o’z ichiga oladi: 1. ishchi hujjatlarni sharhlash va yakuniy ishchi hujjatlarni tayyorlash; 2. aniqlangan kamchiliklarning jiddiylik darajasini baholash; 3. auditorlik dalillarning etarliligini baholash; 4. buxgalteriya hisobotidagi axborotlarni taqdim qilish va bayon qilish; 5. hisobot tuzilganidan so’ng sodir bo’lgan hodisalarni baholash; 6. tekshiruv natijalari bo’yicha auditorning mijoz-korxona rahbariyatiga taqdim qiladigan yozma axborotini tuzish; 7. auditorlik hisoboti va xulosasini tuzish. Auditorlik tekshiruvi o’tkazish chog’ida asosan tekshirilayotgan xo’jalik yurituvchi subektning dastlabki hujjatlari, hisob registrlari va hisobotlarida aks ettirilgan haqiqiy axborotlar tahlil qilinadi va baholanadi. Faqat ayrim hollardagina auditorlar taxmin va hisob-kitoblarga asoslangan moliyaviy axborotlarni baholaydilar. Ta’kidlash joizki, tekshiruv natijalari va xo’jalik yurituvchi subekt mutaxassislarining hisob-kitoblarini baholashda auditorlar ma’lum darajada professional ehtiyotkorlikka rioya qilishlari zarur. Auditor quyidagi katta nomuvofiqliklar mavjudligini ko’rsatuvchi holatlarni obektiv baholashi zarur: 1. xo’jalik yurituvchi subekt xodimlariga ma’lum bo’lgan, ammo auditor tomonidan ochilmagan xatolarni aniqlash faktlari; 2. tekshiruv uchun zarur bo’lgan, auditorga o’z vaqtida taqdim qilinmagan dastlabki hujjatlar yoki ma’lumotlarga doir xo’jalik muomalalari; 3. mutaxassislarning hisob-kitoblaridagi nomuvofiqliklar; 4. inventarizatsiya natijasida aniqlanib, dalolatnoma va taqqoslash vedomostlari bilan rasmiylashtirilgan, lekin etarli darajada tahlil qilinmagan va tuzatilmagan katta tafovutlar; 5. katta tafovutlarning tasdiqlanmaganligi va auditor so’rovlariga kutilgan javoblar olinmaganligi; 6. tekshiruv uchun tanlab olingan, zarur dastlabki hujjatlar yoki tegishli ruxsat etuvchi ko’rsatmalar taqdim qilinmagan xo’jalik muomalalari. Auditor to’plangan dalillar yetarliligini baholashda ushbu holatlar aniqlangan bosqichni (rejalashtirish, audit o’tkazish) hisobga olishi kerak. Shuningdek, katta xatolar xatarini dastlabki baholash va batafsil tekshirish rejalari ham e’tiborga olinishi lozim. Agar bunday holatlar rejalashtirish bosqichida aniqlangan va hisobga olingan bo’lsa, unda auditor to’plangan dalillarning etarliligiga va rejalashtirilgan hamda qo’shimcha auditorlik amallarini bajarishning maqsadga muvofiqligiga baho berishi zarur. Auditorlik tekshiruvining asosiy bosqichlarini o’tkazish natijalari audit o’tkazishdan qo’yilgan maqsadga erishilganlik darajasini baholagan holdaauditorning ishchi hujjatlarida qaid qilinishi lozim. Masalan, audit o’tkazish dasturining «Debitor va kreditor qarzlarni tekshirish» bo’limi bo’yicha o’tkazilgan audit natijalarini baholashda quyidagi auditorlik amallarini tahlil qilish va baholash maqsadga muvofiq: Download 136.77 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling