Fani bo’yicha O’quv-uslubiy majmua bilim soxasi

8. Oddiy buxgalteriya provodkasi va murakkab buxgalteriya provodkasi.
9. Aylanma qaydnomalar to‘g‘risida tushuncha.
Ikki yoqlama yozuv usulini ahamiyati shundaki, uni yordamida, hisob ishlari to‘g‘ri yuritilayotganligini nazorat qilib borish imkoniyati yaratiladi. Xo‘jalik jarayonini bir schetining debeti va ikkinchi schetni kreditida aks ettirilishi buxgalteriya provodkasi deyiladi. Buxgalteriya provodkasini ikki turi mavjud:

1. Oddiy buxgalteriya provodkasi.

   
   

2. Murakkab buxgalteriya provodkasi.

   
   

Oddiy buxgalteriya provodkasida faqat 2 schet qatnashib, biri debetlanadi, ikkinchisi kreditlanadi.

Ikkiyoqlama yozuv orqali schetlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanishni belgilash schetlar korrespondensiyasi deyiladi.
Debetlanuvchi va kreditlanuvchi schet hamda operatsiya summasining ko‘rsatilishi buxgalteriya provodkasi deb ataladi.

Buxgalteriya provodkasi ikki xil: oddiy provodka va murakkab provodgaga bo‘linadi.

Oddiy provodka deb, bir schetning debetlanishi, ikkinchi schetning kreditlanishiga aytiladi. Dt 2010, Kt 1010 -2000 m.so‘m.
Murakkab provodka deb, bir necha schet debetlanib, bitta schetning kreditlanishi yoki bir schetning debetlanishi, bir necha schetning kreditlanishiga aytiladi.
Dt 2010, Dt 2310, Dt 2510 Dt 9420 Kt 6710
Kt 5110 Dt 6010, Dt 6410, Dt 6510, Dt 6810,
Ikkiyoqlama yozuv orqali schetlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanishni belgilash schetlar korrespondensiyasi deyiladi.
Debetlanuvchi va kreditlanuvchi schet hamda operatsiya summasining ko‘rsatilishi buxgalteriya provodkasi deb ataladi.
Buxgalteriya provodkasi ikki xil: oddiy provodka va murakkab provodgaga bo‘linadi.

Oddiy provodka deb, bir schetning debetlanishi, ikkinchi schetning kreditlanishiga aytiladi. Dt 2010, Kt 1010 -2000 m.so‘m.
Murakkab provodka deb, bir necha schet debetlanib, bitta schetning kreditlanishi yoki bir schetning debetlanishi, bir necha schetning kreditlanishiga aytiladi.
Dt 2010, Dt 2310, Dt 2510 Dt 9420 Kt 6710
Kt 5110 Dt 6010, Dt 6410, Dt 6510, Dt 6810,
Misol. Bankdan qisqa muddatga kredit olindi va hisoblashish schetiga o‘tkazildi. 1000 000. Bank oldidagi qarz, shu bilan birga xisoblashish schetidagi pul mablag‘i ham ko‘paydi. Bank bilan qisqa muddatli kreditlar yuzasidan xisoblashish scheti passivligini va hisoblashish scheti aktivligini inobatga olsak, bu jarayon quyidagi aks ettiriladi.

D - Bankning qisqa muddatli kreditlari K+ D+ Hisoblashish scheti K-

1.000.000 1.000.000
Murakkab buxgalteriya provodkasida esa, 3 yoki undan ortiq schetlar qatnashib, bir schet debetlanishi va 2 yoki undan ortiq schet kreditlanishi va aksincha bir schet kreditlanib, 2 yoki undan ortiq schet debetlanishi mumkin.
1.Misol. Korxonadagi asosiy vositalarga eskirish summasi hisoblandi.
a) asosiy ishlab chiqarishdagi asosiy vositalarga 22.000
b) yordamchi ishlab chiqarishdagi asosiy vositalarga 3.000
v) ma’muriy boshqaruvdagi asosiy vositalarga 2.500
A A A P
D + 2010 K- D+ 2310 K- D+ 9420 K- D - 0250 K+
22000 3000 2500 27500
2. Misol. Umumiy ovkatlanish korxonasida ishchi - xodimlarga mehnat haqi hisoblanadi:
a) asosiy ishlab chiqarishdagi oshpazlarga 10. 000;
b) sotuvdagi xodimga 5. 000
v) boshqaruv xodimlariga 8.000
g) asosiy ishlab chiqarishdagi boshqa ishchilarga 7. 000
D - 6710 K + D + 2010 K- D + 9410 K- D + 9420 K-
30.000 17.000 5.000 8. 000
Xulosa.
Schetlar tizimi xujalik mablaglarni tashkil topish manbalarini, xujalik jarayoni natijasida ularni tarkibiy, mikdoriy va xarakat jixatidan uzgarib borishini iktisodiy guruhlash va doimo tezkor nazorat kilib borishdir.
Korxona faoliyati yoppasiga, uzluksiz hisob kilib borilar ekan, korxona barcha mulkini kurganib, ularni xususiyatlarini yaxshilab anglab etmok kerakdir. Korxona mulklari hisobi tulik yuritilar ekan, hisob ishlarini osonlashtirish, okilona tashkil etish maksadida schetlar rejasi ishlab chikilgandir.
Ikki yoklama yozuv-bu xujalik jarayonida vujudga keladigan uzgarishlarni schetlar tizimi orkali ifodalanishidir.
Ikki yoklama yozuv usulini ahamiyati shundaki, uni yordamida, hisob ishlari tugri yuritilayotganligini nazorat kilib borish imkoniyati yaratiladi. Xujalik jarayonini bir schetining debeti va ikkinchi schetni kreditida aks ettirilishi buxgalteriya utkazmasi deyiladi.
Schetlarni ular ma’lumotlarni kay darajada aks ettirishiga karab sintetik va analitik schetlarga ajaratish mumkin. Sintetik schetlarda xujalik mablaglari va ular tashkil topish manbalari hakidagi ma’lumotlar umumlashtirib, pul ulchov biriligida aks ettiriladi. Sintetik schetlar orkali yuritiladigan hisob esa, sintetik hisob deb ataladi.
Analitik schetlar esa xujalik mablaglar va ular tashkil topish manbalari hakidagi ma’lumotlarni ular alohida turlari buyicha, anik kursatkichlar orkali olishda foydalaniladi. Analitik schetlar mikdori u kullanayotgan korxona, tashkilot va muassasaning xalk xujaligi kaysi sohasida ekanligiga, ularning faoliyat turi katta yoki kichikligiga boglik buladi. Analitik schetlar buyicha yuritiladigan hisob analitik hisob deyiladi.