Fanidan bajargan mustaqil ishi

3.O’YIN TURLARI VA ULARNI TASHKIL QILISH.
Bolalar juda ko'p o'yinlarda avval o'rgangan ashula, she'r, raqs, topishmoqlardan keng foydalanadilar. Bundan tarbiyachi bolalarda estetik did, zavqni tarbiyalashda foydalanadi.
O'yin vaqtini tanlay bilish ham muhim ahamiyatga ega. Nonushta bilan mashg'ulot o'rtasida bolalar o'yiniga 8-10 daqiqa vaqt beriladi. Bunda bolalar ko'pincha avval boshlagan o'yinlarini davom ettiradilar.
Sayrda bolalarning o'ynashlari uchun 1 soat - 1 soat 20 minut vaqt ajratiladi. Kunduzgi uyqu va kechki nonushtadan keyin ham bolalar o'yiniga vaqt beriladi. Bunda bolalar ko'proq syujetli-rolli o'yinlarni, qurilish materiallari, qo'g'irchoqlar bilan, stol usti o'yinchoqlari o'ynashlari mumkin. Shu bilan birga ermak o'yinlardan ham foydalaniladi.Ammo o'yin bilan ta'lim o'rtasidagi bog'liqlik bola ulg'aygan sari o'zgarib boradi. Kichik guruhda o'yin ta'lim berishning asosiy shakli hisoblansa, katta guruhga borganda esa mashg'ulotlarda ta'limning roli ortadi. Tayyorlov guruhiga borganda bolalarning o'zlarida maktabdagi o'qishga ishtiyoq uyg'onib qoladi.
Lekin bolalar uchun o'yinning qadri yo'qolmaydi, balki mazmuni o'zgaradi. Endi bolalarni ko'proq fikriy faollikni talab etuvchi o'yinlar, sport tarzidagi o'yinlar qiziqtira boshlaydi.Shunday qilib, pedagogika fani o'yinga bola shaxsini har tomonlama shakllantirish vositasi va ular hayotini tashkil etish shakli, bolalar jamoasini shakllantirish vositasi deb qaraydi.
Ijodiy o'yinlarda bolalarning tevarak-atrofdan olgan taasurotlari aks ettiriladi. Ijodiy o'yin bolalarning mustaqil o'yini bo'lib, o'yinning mazmunini ular o'zlari o'ylab topadilar.Bu o'yinda bolalarning erkinligi, mustaqilligi, tashkilotchilik va ijodkorlik qobiliyatlari to'laligicha namoyon bo'Iadi. Ammo o'yinda hayotiy taassurotlar aynan aks ettirilmaydi, balki bolalar ongida qayta ishlab chiqiladi. Bu bolalarning o'yin g'oyasini yaratishlarida, uning mazmunini tuzib, tasvirlovchi vositalarni tanlashlarida va shunga o'xshashlarda namoyon bo'Iadi.
Syujetli-rolli o'yin - maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy o'yin turlaridir.Syujetli-rolli o'yin o'z xususiyatiga ko'ra aks ettiruvchi faoliyatdir. Tevarak-atrofdagi kattalar va tengdoshlarining hayoti va faoliyati bu o'yin mazmuniga manba bo'lib xizmat qiladi.Bolalarning tevarak-atrofdagi hayotdan, tengdoshlari, kattalar faoliyatidan olgan taassurotlari ijodiy o'yinda qayta ishlanadi, to'ldiriladi, sifat jihatidan o'zgartiriladi. Bolalarning bunday o'yinlari tevarak-atrofdagi borliqni bilishning amaliy shaklidir.Bolalar o'yininmg o'ziga xos tomoni unda tasvirlovchi vaziyatlarning mavjudligidir.
Tasvirlovchi vaziyat bolalarga o'yin jarayonida yuklangan rol va o'yin syujetidan tashkil topadi va har xil buyumlardan foydalanishni ham o'z ichiga oladi.
O'yinning syujeti - bir-biriga hayotiy aloqador bo'lgan qator voqea- hodisalar yig'indlsidir.Rol syujetli-rolli o'yinning asosiy zanjiri hisoblanadi. O'yin bolada qanoatlanish, xursandchilik hissini paydo qiladi, shuning uchun bolani qiziqtirib, unda yaxshi kayfiyat uyg'otadi, bola organizmidagi hayotiy faoliyatni yaxshilaydi.
Bola o'ynayotganda har xil harakatlar qiladi: yuguradi, sakraydi, tor joydan, ingichka taxta ustidan o'tadi, engashadi, yuqoriga tirmashib chiqadi va hokazo.Bu harakatlarning hammasini bola bemalol, o'z xohishi bilan bajaradi, natijada bolaning muskullari pishiydi, u harakatni yengilroq, chaqqonroq bajaradigan bo'lib qoladi.Bolaning aqliy tomondan rivojlanishi uchun ham o'yin katta ahamiyatga ega. O'yin natijasida bolaning bilimi kengayib boradi. Roll! o'yinlar bola kuzatuvchanligini, qiziquvchanligini, bilish doirasini rivojlantiradi, boyitadi.O'yinda bola o'z oldiga maqsad qo'yadi, bu boladan aql, idrok ishlatishni talab qiladi, topag'onlikka o'rgatadi. O'yin jarayonida juda ko'p gaplashishga, tortishishga, bahslashishga, aytib berishga to'g'ri keladi. Bolalar o'zi yasayotgan narsalarini yaxshiroq yasash, qurish uchun juda ko'p o'ylab, fikrlashishlariga to'g'ri keladi. Bular hammasi bola tafakkuri va xayolining rivojlanishida muhim ahamiyatga egadir.Rolli-syujetli o'yinlarning o'ziga xos xususiyati. Rolli o'yinlarning boshqa o'yinlarga nisbatan o'ziga xos xususiyatga egaligi ularda syujet, rol va xayol qilingan vaziyatning mavjud bo'lishidir.Bolalar biror narsa yoki voqea to'g'risida yetarlicha tasavvurga ega bo'lgandagina syujet, fikr, yuzaga keladi. Masalan, bolalar "paroxod" o'yinini o'ynamoqchi bo'lishdi. Bunga o'yinning qanday borishi to'g'risida syujet kerak.Syujet bolalarning bilimiga bog'liq bo'Iadi, Bolalarda avval g'oya paydo bo'Iadi, keyin mazmun rivojlanadi. Ba'zan bolalar o'yinning qanday borishini oldindan belgilab oladilar. Masalan, Afrikaga "bormoqchi" bo'lsalar, sayohat vaqtida qilinadigan ishlarni oldindan belgilab oladilar.Bundan ko'rinib turibdiki, rolli o'yin jamoatchilik xususiyatiga ega, chunki bolalar bir-birlari bilan o'zaro munosabatda bo'ladilar.Rolli o'yinda har bir bola o'ziga olgan rolni bajaradi masalan, ona, haydovchi, tarbiyachi, enaga, san'atkor va hokazo.
Rolli o'yinlarda didaktik, qoidali - harakatli o'yinlardagi singari qat'iy o'rnatilgan qoida bo'lmaydi. Bunda ko'pincha bolalar o'z xayol qilgan narsalari bo'yicha harakat qiladilar. Masalan, "raketa tushib oyga uchadilar", "paroxodda suzadilar", "kasalni davolaydilar"...
Ammo bolalarning xayollari bilan o'ynashlari ularni real voqealikdan uzoqlashtirib yubormaydimi degan savol tug'iladi, yo'q, bolalar o'zlari buning o'yinligini yaxshi biladilar.Shu bilan birga bolalarning kechinmalari,hayajonlari, qilgan rostakam, sidqidildan bo'ladi.
Masalan, "doktor” rolidaga bola kasal to'g'risida qayg'uradi.O'yin mavzui bolalar olgan taassurotning kuchli, bolalarning qiziqishlari bilan belgilanadi. O'yinda bolalar aks ettiradigan ijtimoiy-siyosiy voqealar bolalarning bilim doirasi va hayotiy tajribasimng kengayib borishiga bog'liq bo'ladi.
Sahnalashtirilgan o'yinlar ijodiy o'yinlar sarasiga kiradi. Unga ijodiy o'yinning quyidagi asosiy: niyatning mavjudligi, roli va mavjud harakatlar, xayol qilingan vaziyatning va boshqa elementlarning uyg'unligi, bolalarning mustaqillik va o'z-o'zini uyushtira olish jihatari xos.Sahnalashtirilgan o'yin badiiy asar asosida quriladi: o'yin syujeti, rollar, qahramonlarning xatti-harakatlari, ularning nutqi asar matniga ko'ra belgilanadi.Sahnalashtirilgan o'yin bolalarning eshitgan asar yoki ertakdan olgan tasavvurlarini mustaqil ifodalash hamda mashq qilish imkonini beradi.Bu o'yinlar bolalarda iroda, intizom, o'z harakatlarini boshqalarning harakatiga muvofiq amalga oshirish kabi sifatlarni tarbiyalashda samarali vosita hisoblanadi.
Sahnalashtirish bolalarni qayta so'zlashga o'rgatish usullaridan biridir.Ba'zi bir bolalarda badiiy asardan olingan parchani qayta so'zlab berishga xohish ham, qiziqish ham bo'lmaydi, ammo unga o'yin usuli kirtilishi bilan bola asardagi rolga kirib, o'sha asar mazmunini juda yaxshi aytib berishga harakat qiladi.
Bunday o'yinda bola o'zini o'sha asardagi qahramon o'rnida his etib; uning sezgi, kechinmalari dunyosiga chuqurroq kirib boradi. Badiiy asarlarni qahramonlar tilida so'zlab berish boladagi xayolni rivojlantirishga yordam beradi va asar qahramonida mavjud bo'lgan ijodiy sifatlarni egallashga intiladi.Sahnalashtirilgan o'yinda badiiy asarning g'oyaviy mazmuni bolalar tomonidan chuqurroq anglab olinadi.Ertak yoki hikoyadagi mazmun bolalarga yaqin, ularning yoshi va qiziqishiga mos, tushunarli bo'lib, bola unga kirishib ketgan taqdirdagina asardagi obraz va harakatlar to'g'ri aks ettiriladi.Shuning uchun u yoki bu badiiy asar bo'yicha sahnalashtirilgan o'yin o'tkazishdan oldin tarbiyachi asarning mazmunini aks ettirishga yordam beradigan tayyorgarlik ishini o'tkazishi kerak.
Bu ish oldindan bir qator mashg'ulot va o'yinlar o'tkazish orqali amalga oshiriladi. Sahnalashtirilgan o'yinga tayyorlanish uchun ma'lum bir vaqt ajratiladi va har bir mashg'ulotda aniq masalalar hal etib boriladi.Masalan, tarbiyachi hazil she'r o'qiyotib jonli nutqqa yaqinlashadi, bolalarga so'zlarni, tovushlarni qanday talaffuz etish kerakligini tushuntiradi. Qaytarishda esa tarbiyachi bolalardan so'zlarni aniq, balandroq yoki past, sekinroq yoki tez talaffuz etishni talab etadi.Bu mashqlarda matnni eslab qolish uchun o'tkaziladigan har bir mashg'ulotda 5-6 daqiqadan vaqt ajratiladi. Bolalar «Sholg'om», «Bo'g'irsoq», «Tulki, xo'roz va quyon» kabi ertakni sahnalashtirishni juda sevadilar.Ertak va hikoyalarni bolalar ko'pincha o'zlarining ijodiy rolli o'yinlarida sahnalashtiradilar, bu o'yinlarda tulki, sichqon, xo'roz, quyon kabi personajlarni o'yinlarda aks ettiradilar. Yozuvchilarning badiiy asarlarini ham bolalar sevib sahnalashtiradilar. Maktabgacha yoshdagi bolalarning etakchi faoliyati o'yin hisoblanadi. Bola o'yinda ko'p vaqt sarflaydi. A. S. Makarenko bolalar o‘yinlarining rolini shunday tavsiflagan: “O‘yin bola hayotida muhim ahamiyatga ega, u kattalar faoliyati, mehnati, xizmati bo‘lganidek ma’noga ega.Bola qanday o'yin o'ynaydi, shuning uchun u katta bo'lganida ko'p jihatdan ishda bo'ladi. Shuning uchun kelajakdagi shaxsni tarbiyalash birinchi navbatda o'yinda sodir bo'ladi ... "O'yinchoqlar bilan qo'shma o'yinlarda maktabgacha yoshdagi bolalar do'stona munosabatlarni, harakatlarni muvofiqlashtirish qobiliyatini shakllantiradilar. Bola uchun o'ynash - bu juda jiddiy mashg'ulot. Kattalar bolaning o'yinida kelajakdagi mehnat jarayonlariga tayyorgarlik elementlarini ko'rishlari va shunga mos ravishda bunda ishtirok etishlari kerak.O'yindan aqliy tarbiya vositasi sifatida foydalanib, u bilan birlikda, tarbiyachi bolalarning o'yinga munosabatini shakllantiradi. V. A. Suxomlinskiy eng yirik mahalliy o'qituvchilardan biriga shunday deb yozgan edi: "Bolaning ma'naviy hayoti u o'yin, ertaklar, musiqa, fantaziya, ijod olamida yashagandagina to'la bo'ladi. Didaktik o'yinlar maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash va tarbiyalash vositalaridan biridir. O'yinda bola jismonan rivojlanadi, qiyinchiliklarni engib o'tishni o'rganadi. U aql-zakovat, topqirlik, tashabbuskorlikni tarbiyalaydi.
O'yin harakati - o'yin maqsadlari uchun bolalar faoliyatining namoyon bo'lishi: rulon rangli sharlar, minorani qismlarga ajrating, qo'g'irchoqni yig'ing, kublarni siljiting, tavsifga ko'ra narsalarni taxmin qiling, stolga qo'yilgan narsalar bilan qanday o'zgarishlar yuz berganini taxmin qiling, raqobatda g'olib bo'ling, bo'ri, xaridor, sotuvchi rolini o'ynang, taxmin qiluvchiYosh bolalarda o'yinning yosh davrlari2-3 yoshda bola ob'ektiv harakatlarni o'zlashtiradi, ularni bir ob'ektdan ikkinchisiga osongina o'tkazadi.
Bola qo'g'irchoqni qoshiq bilan ovqatlantiradi, oldiga o'yinchoq kotletlarni qo'yadi va uni qutichaga yotqizadi.Bu yoshda, o'ynab, bolalar atrofidagi kattalarning harakatlarini takrorlaydilar, o'zlarini ular bilan tenglashtiradilar. Kichik yoshdagi bolalarda o'yin asosan qo'lga tushgan narsa natijasida yuzaga keladi, chunki har bir yangi ob'ekt yangi o'yindir.Yosh bolalarning o'yin harakatlari hali ham juda eskiz. Ular bir-biriga bog'lanmagan. Voyaga etgan kishi chaqaloqqa birinchi rol o'yinlariga yaqinlashishiga yordam beradi. Eng muhimi, o'yinni uzoq rollar bilan murakkablashtirmang, bola uchun individual narsalarni "jonlantirishga" harakat qiling, ular bilan o'ynashingiz mumkin bo'lgan narsalarni o'ylab toping va o'yinda ishtirok etishga ishonch hosil qiling.Voyaga etgan kishi bolani o'rnini bosuvchi narsalardan foydalanishga o'rgatishi kerak, shunda u o'tishi mumkin ob'ekt o'yini. Bu o'tish bolaning keyingi aqliy rivojlanishi uchun muhimdir. Siz chaqaloqni qo'g'irchoqni silkitish, cho'milish va ovqatlantirish, yotqizish, o't makaronini pishirishni taklif qilishingiz mumkin. Bundan tashqari, siz shoxlar yordamida olov yoqishingiz, u erda kartoshka pishirishingiz, ularni konus bilan almashtirishingiz, mog'or uchun chelak yordamida qum keki qilishingiz mumkin. Odatda ob'ektli o'yin kattalarning muayyan harakatlarni ko'rsatishi bilan boshlanadi, keyin esa bola bu harakatlarni boshqa vaziyatlarda ham qo'llaydi.
Bolaning rivojlanishida muhim rol o'ynaydi dramatizatsiya o'yinlari.Syujet sifatida rus tilidan foydalanish mumkin xalq ertaklari: "Kolobok", "Teremok", "sholg'om" va boshqalar Ushbu ertaklarni o'ynab, bolalar faol rol o'ynash munosabatlarini, hissiy va ekspressiv vositalarni o'rganadilar (ertak qahramonlari uchun gapirishni o'rganish, intonatsiyani o'zgartirish, nutq tezligi, hayvonlarning harakatiga taqlid qilish).Ko'pgina ota-onalar farzandlarining o'yinga juda odatlanib qolganligi va haqiqiy hayotda sodir bo'layotgan voqealarga mutlaqo befarqligidan qo'rqishadi. Lekin haqiqatan ham shundaymi? Faqat bola o'ynab, haqiqatdan uzoqlashayotganga o'xshaydi. Darhaqiqat, u voqelik mantiqiga amal qilishga qodir. Bu yerda amaliy misol, bolalarga taklif qilingan o'yin.
3-4 yoshli bolalarda yoshi, o'yinning asosi o'zaro munosabatlarni takrorlashdir. Dunyo bolalarga tobora ko'proq ochilmoqda. Ular haydovchining shunchaki rulni burib qo‘ymasligini, balki yo‘lovchilar bilan ma’lum munosabatlarga kirishishini, shifokorning bemorga nafaqat ukol qilishini, balki u bilan muloqotda bo‘lishini ham allaqachon ko‘rishadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar o'yinlarining markaziy nuqtasi kattalar o'rtasidagi munosabatlar, ularning muloqot xususiyatlari.
Ammo bu munosabatlarni takrorlash uchun ma'lum bir o'yin rolini saqlab qolish kerak. Ya'ni, har bir rol o'ziga yuklagan majburiyatlarni bajarish va u tomonidan berilgan huquqlardan foydalanish. Shifokor bemorlar bilan xushmuomala va ehtiyotkor bo'lishi, davolanish vaqtida kerakli harakatlar ketma-ketligiga rioya qilishi kerak. Shu bilan birga, u o'yinchoqlardan foydalanish huquqiga ega - o'zida mavjud bo'lgan atributlar. Bemor shifokorning ko'rsatmalariga rioya qilishga majburdir, lekin ayni paytda turli kasalliklardan shikoyat qilish, yangi dori-darmonlarni talab qilish huquqiga ega.Rollarni yanada "kengaytirish" uchun maktabgacha yoshdagi bolalar o'yinchoqlar bilan individual harakatlardan (ovqatlanish, kiyinish, yotqizish) butun harakatlar zanjirini takrorlashga o'tadilar. Asta-sekin, bola o'z zimmasiga olgan rolni bajara boshlaydi.Harakatlar zanjirini ishlab chiqish orqali tashkil etilgan rolli o'yinga misol
Kichkintoy bilan birgalikda qo'g'irchoq uchun kechki ovqat pishiring. Uni ovqatlantiring, keyin idishlarni yuving va tozalang. Keyin uni yechin va yotqiz. Keyin uy ishlarini bajarishingiz mumkin: iflos narsalarni yuving, changni arting va hokazo.Ushbu o'yinda biz o'yin harakatlarining ketma-ketligini ko'ramiz va bu uni yuqori darajaga olib chiqadi.
Keyinchalik, bolalar ertak syujetlarini, filmlarni o'zlari ijro etishni o'rganadilar, o'zlari o'yinlar uchun ssenariy tuzadilar. Syujetni ishlab chiqish bolalar o'yinlari ko'proq darajada kattalar tomonidan belgilanadi, u chaqaloqni hayotning turli sohalari bilan tanishtiradi, uning o'yin faoliyatini boyitadi va rivojlantiradi, unga deyarli hamma narsani o'rgatadi.Bizning vazifamiz - bolani ko'chada, tengdoshlari bilan qanday o'ynashini, bolalar bilan o'z rolini bajarish bo'yicha muzokara qilishni biladimi yoki yo'qligini kuzatishdir. Bunda unga yordam bering. Lekin buni sezilmas, bemalol qilish. Axir, bu jamoaviy o'yin bolaning tengdoshlari bilan munosabatlarni o'rnatish qobiliyatini rivojlantiradi. Agar bolada qiyinchiliklar bo'lsa, kattalar unga syujetni tanlashda yordam berishlari, rollarni qanday taqsimlashni yaxshiroq tushuntirishlari va, albatta, o'yin sherigi bo'lishlari kerak. O'yin davomida bolaga improvizatsiya qilishga yordam beradigan kattalar bolaning ijodiy tasavvurini, sheriklar bilan munosabatlarni tezda tiklash qobiliyatini rivojlantiradi.
O'yin turlari va ularning tasnifi.
O'yin ikkita katta turkumni o'z ichiga oladi.Bular 1)Ijodiy o'yinlar ; 2)Qoidali o'yinlar singari turlarni o'z ichiga oladi. Didaktik o'yinlarda bolalar qiziqarli bo'lishadi, lekin ayni paytda ma'lum qoidalarga rioya qilishadi. Oldinda har bir kishi amalga oshirishga intiladigan bir yoki bir nechta o'yin vazifasidir. Buning ortidan, yangi bilimlar, shuningdek, ularni aniqlash. O'yin qoidalari bolalarning bajarilishi haqida o'ylaydi, esda tutadi, birinchi bo'lib hayolli va keyin haqiqiy hayotda qo'llashni o'rganadi. Didaktik o'yinlar quyidagilarni o'z ichiga oladi: yashirish, musobaqalar, jazo, taxmin qilish hikoya o'rni .Bolalardagi ruhiy jarayonlarni takomillashtirishga qaratilgan o’yinlar:
– harakatli;
– intellektual;
– estetik.
2. Texnikaviy o’yinlar:
– sanat o’yinlari;
– qishloq xo’jaligi o’yinlari;
– kasb bilan bog’liq oyinlar;
– qurilish o’yinlari.
3. Hayotiy-ijtimoiy o’yinlar:
– oila hayotiga doir;
– bog’cha, maktab;
– ijtimoiy hayot bilan bog’liq;
– ijtimoiy-siyosiy o’yinlar;
4. Harbiy o’yinlar:
– “Askar-askar” o’yini;
– “Dengizchi (matroschi)” o’yini.
5. Dramalashtirilgan o’yinlar:
– teatr;
– kino;
– sirk.
Ijodiy o’yinlarga:
– syujetli-rolli o’yinlar;
– sahnalashtirilgan o’yinlar;
– qurish va yasashga doir o’yinlar kiradi.
Ijodiy o’yinlarda bolalarning tevarak-atrofdan olgan taassurotlari aks etadi. Bunday o’yinlar mustaqil o’yin bo’lib, uning mazmunini ishtirokchilarning o’zlari o’ylab topadilar. Bu o’yinda bolaning erkinligi, mustaqilligi, tashkilotchiligi va ijodkorlik qobiliyatlari to’la namoyon bo’ladi. O’yinda hayotiy taassurotlar aynan aks ettirilmaydi, balki bolalar ongida qayta ishlab, oyinga tatbiq etiladi. Bu bolaning o’yin g’oyasini yaratishida, uning mazmunini tuzib, tasvirlovchi vositalarni tanlashida namoyon bo’ladi. Bolaning tevarak-atrofidagi hayotdan – tengdoshlari, kattalar faoliyatidan olgan taassurotlari ijodiy o’yinlarda qayta ishlanadi, to’ldiriladi, sifat jihatidan o’zgartiriladi. Bolalarning bunday o’yinlari tevarak-atrofdagi borliqni bilishning amaliy shaklidir.
Syujetli-rolli o’yinlar o’z xususiyatiga ko’ra aks ettiruvchi faoliyatdir. Rolli o’yinlar bolalarning kuzatuvchanligi, qiziquvchanligini oshirib, bilish doirasini rivojlantiradi. Bola o’z o’yinida borliqni aks ettirib olgan rolining mazmuni bilan bog’liq bo’lgan u yoki bu hissiyotni boshdan kechiradi.
“Bolalar bogchasi”, “Maktab” kabi o’yinlar bolalarda do’stlik, o’rtoqlik, burch hissi, jamoatchilik kabi sifatlarni tarbiyalaydi. Rolli o’yinlarda har bir bola o’zi olgan rolini bajaradi. Masalan, quruvchi, haydovchi, tarbiyachi, enaga, o’qituvchi kabilar. Syujetli-rolli o’yinlarda bolalar avval katta bo’lmagan guruhlarda 2–3 kishidan bo’lib o’ynaydi. Katta va tayyorlov guruhlarida esa ko`p sonli jamoalarga birlashadi. O’yinda o’rtoqlik munosabatlari shakllanadi.
Aka bu bitta fandan
Worrdda referat
Uch yoshda bolaning o’yinlari yangicha tus oladi. Bola o’z o’yinlarida sekin-asta murakkab bo’lmagan syujetli o’yinlarni o’ynay boshlaydi. Uch yoshning oxiriga kelib, bola rol tanlay boshlaydi (“Men oyisiman”, “Men shifokorman” tarzida). Bolalar to’rt yoshga yetganda, syujetli rollar ancha rivojlanadi. Bu yoshdagi bolalar o’z o’yinlarida oila, bog’cha, avtobusdagi voqealarni aks ettiradi. Bola besh yoshga qadam qo’yganda, undagi kuzatuvchanlik yanada ortadi, tafakkuri rivojlanib, bilish doirasi kengayadi. Shu sababli o’yin mazmuni murakkablashib boradi. Xayolning rivojlanishi orqali ertak va hikoya mazmuni bo’yicha o’yinlar o’ynaydi. Katta bog’cha yoshida ijodiy o’yinlar juda yaxshi rivojlanadi. Bu o’yinlarda bolalar o’zlari eshitgan, ko’rgan voqealar, hikoyalar, kitob va boshqa manbalardan olgan bilim, malaka, his-hayajonlarini to’liq qo’llay boshlaydilar.
Uzoq muddat davom etadigan o’yinlar maktabgacha yoshdagi bolalar o’yinlarining yuqori bosqichidir. Katta guruh yoshidagi bolalar o’yinlariga to’g’ri rahbarlik qilinsa, ularning mustahkam jamoasi yuzaga keladi. Rolli o’yinlarda bolalar har xil vositalardan foydalanadilar. O’yin jarayonida ular ba’zi bir narsalarni xohlaganicha nomlab, faraz qilib o’ynaydilar. Masalan, qumni shakar, stulni mashina, danaklarni konfet o’rnida qabul qiladilar. Aks ettiruvchi vosita qancha ko’p bo’lsa, o’yin mazmuni shunchalik boyib boradi. Psixolog J. Piaje o’yinda jismlarga yangi nom berish omiliga jiddiy e’tibor bilan qarab, bu ish ramzli, ma’noli tasavvur shakllarining tayanchi, degan xulosaga kelgan.O’yin davomida bola shaxs sifatida shakllanib boradi. Taniqli pedagog olimlarning olib borgan tadqiqotlariga ko’ra, bolalar o’yinlariga har tomonlama to’g’ri rahbarlik qilish orqali ularga o’yinning mazmuni, tashkil etilishi, tuzilishi bolalar o`rtasidagi axloqiy munosabatlar, o’yinlarning rivojlanib, takomillashib borishiga ta’sirini ko’rish mumkin.
Bolalar o’yinlarining ikkinchi turkumi qoidali o’yinlardir. Bunga quyidagilar kiradi:
– didaktik;
– harakatli;
– musiqaviy;
– ermak o’yinlar.Qoidali o’yinlar barcha o’yinlar kabi amaliy faoliyat hisoblanadi. Lekin bolalar belgilangan qoidaga amal qilishlari talab etiladi. Belgilangan qoidalar kichkintoylarda mas’uliyatli bo’lishni tarbiyalaydi. Bola jamoada hamjihat ishlash, atrofdagilar bilan murosada bo’lishga o’rganib boradi. Har bir qoidali o’yinlar o’z g’oyasi va mazmuniga egadir. O’yin davomida qoidalarning to’g’ri bajarilishi “to’g’ri” yoki “noto’g’ri”, “o’yin qoidasi buzildi”, degan baholar bilan belgilanadi. Bolalar o’yin vaqtida o’z-o’zini nazorat qilishni o’rganib boradi. Albatta, har bir o’yin so’ngida natija tarbiyachi tomonidan muhokama qilinishi, unda qo’yilgan maqsad, qoida va erishilgan natijalarga e’tibor qaratilishi kerak. O’yin so’ngida


Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Anikeeva N. Pedagogika va o'yin psixologiyasi. - m .: Vlados, 1990 yil. 2.Vygotskiy L. S. o'yini va uning bola rivojlanish psixologiyasidagi roli // pspsixologiya masalalari, 1999 yil
3.Smolenteva A.A. Sahna-didaktik o'yinlar. - M .: 1987 yil.
4. Xuxlaeva D. V. Maktabgacha ta'lim usullari maktabgacha ta'lim muassasalari. - m.: Ma'rifat, 1984 yil. - 208s.
5. Elkonin D. V. O'yin psixologiyasi. - m.: Ma'rifat, 1978 yil.
6.Google.uz sayti.