Fanning nomi: fizika

Ishni bajarilish tartibi
1. Dastlab byuretka tekshiriladigan suyuqlik bilan yaxshilab yuviladi.
2. So`ngra har qaysi suyuqlikning hajmi qancha bo’lishi tomchilarni sanab aniqlanadi.
3. Tajribadan har qaysi suyuqlik uchun bir necha (5–7) marta takrorlab va larni o`rtacha qiymatlari topiladi.
4. , va larning qiymatlarini jadvallardan olib, ning qiymati (12.1.5) formuladan hisoblab chiqariladi. Odatda sirt tarangligi ma`lum bo`lgan suyuqlik o`rnida suv olinadi.
5. Olingan natijalar quyidagi jadvalga yoziladi:
Jadval–12.2.1.

Tajriba nomeri
1
2
3
…

Laboratoriya ishi bo’yicha savollar
1. Sirt taranglik kuchlari nima?
2. Sirt taranglik kuchlarining namoyon bo’lishiga misollar keltiring.
3. Sirt taranglik koeffitsiyenti deb qanday kattalikka aytiladi?
4. Suyuqliklarning sirt taranglik koeffitsiyentlari nimalarga bog’liq?


2–mashq. Sirt taranglik koeffitsientini
halqa usuli bilan aniqlash


Kerakli asbob va materiallar: Maxsus qurol (Jolli tarozisi), shtangentserkul, tarozi toshlari, tekshiriladigan suyuqlik.
Ma‘lum diametr va qalinlikka ega bo’lgan halqani (12.2.2–rasm) suyuqlikning erkin yuziga tekkizsak, suyuqlik va halqa molekulalarining o’zaro tortishishi natijasida halqa suyuqlikning erkin sirtiga yopishadi. Bu uning ichki va tashqi aylanasi sirti bo’ylab joylashgan molekulalari bilan suv molekulalarining o’zaro ta‘siridan yuzaga keluvchi tutinish kuchi natijasidir.
Agar halqa suyuqlik yuzasidan ajratishga harakat qilinsa, molekulalar orasidagi tutinish kuchlari bunga qarshilik qiladi. Bu kuch halqaning ichkarisidan va tashqarisidan tegib turgan suyuqlikning sirt taranglik kuchiga teng. Suyuqlik sirtining halqaga tegib turgan chegarasining uzunligi
(12.2.1)
bunda halqaning ichki diametri, halqaning tashqi diametri. U holda halqani ushlab turuvchi sirt taranglik kuchi
(12.2.2)
bo’ladi. Halqani suyuqlikdan uzib olgan kuch bo’lsa, (12.2.2) ifoda quyidagicha yoziladi:

yoki
(12.2.3)
Agar halqani qalinligini desak, bo’ladi, bunda (12.2.3) quyidagi ko’rinishni oladi:
(12.2.4)
Suyuqlikning sirt taranglik koeffitsientini topish uchun halqa bilan suyuqlik orasidagi tortishish kuchi tajribada topilib, halqaning ichki diametri va qalinligi o’lchanadi.