Farg’ona davlat universiteti harbiy fakultet

Mahalliy urushlardan kelib chiqqan xulosalar.
Reja:
1. Maxalliy urushlarning harbiy-siyosiy tasnifi.
2. Maxalliy urushlarda harbiy san’atning ko’rinishi.
3. Maxaliy urushlarning xulosasi.

1. Mahalliy urushlarning harbiy –siyosiy tasnifi.

«Maxalliy urush» iborasi zamirida uning cheklangan xududiy tasnifi tushuniladi. Bu urush biron-bir mamlakat xududida ro’y beradi. Odatda maxalliy urushlarda oddiy zarar etkazuvchi vositalar qo’llaniladi. Biroq, ayrim mamlakatlarning harbiy mutaxassislari, joylarda taktik yadro qurollaridan qo’llashga yo’l qo’yib bermoqda. Azaldan ma’lumki, maxalliy urushlar jaxon urushlariga hamrox bo’lib kelgan va oqibatda jaxon urushlarining sababchisi bo’lgan.
Tarixiy malaka shuni ko’rsatadiki, maxalliy urushlarning sababchisi ayrim mamlakatlar biron-bir mamlakatning milliy ozodlik harakatini bo’g’ishi sabab bo’ladi. Ikkinchi sabab sifatida, aynan shu mamlakatga aloxida davlatning xududi, o’zining harbiy-siyosiy, iqtisodiy, harbiy-strategik manfaatiga xizmat qilishi.
Maxalliy urushlarning ko’pchiligi urushdan keyingi birinchi o’n yilliklar va 70-yillarning boshlariga to’g’ri keladi. Maxalliy urushlar va katta harbiy nizolar Osiyo va Afrikaga to’g’ri keladi. Maxalliy urushlardan ayrimlari esa Janubiy Amerikaga yana kamchiligi Evropaga to’g’ri keladi. Maxalliy urushlar xar xil jang maydonlarida olib borilgan. Bu urushlarda xar xil qurollar qo’llanilgan shu bilan birga yangi qurollar. Bunday xolat tashkiliy usullar va jangovar harakatlarni rivojlanishiga olib keldi.
Harbiy san’at nuqtai nazaridan eng muximi Koreya, Vetnam, Afrika, Kubada va shuningdek Isroil davlatining arab davlatlariga qarshi olib borgan janglari sanaladi.
2. Mahalliy urushlarda harbiy san’atning ko’rinish.
Maxalliy urushlarda harbiy san’atning rivojlanishiga xar xil omillar ta’sir o’tkazadi, shu qatorda bir-biri bilan kurashayotgan tomonlar qo’shinlarining tayyorgarlik darajalari, vosita va kuchlarning soni, urushda qatnashganlar va kuchlarning soni, urushda qatnashganlar va ularning qurollanishi, jangovar texnika va yangi qurollarni qo’llash, shuningdek joylarning fizik-geografik xossalari.
Ko’p operatsiyalarda va janglarda qo’lga kiritilgan g’alabalar asosan qo’shinlarning birgalikdagi harakati sabab bo’lgan, biroq bu usulda asosiy quruqlikdagi qo’shinlar rolg’ o’ynagan. Artilleriya asosiy o’t ochish kuchi bo’lgan. Shu bilan birgalikda aviatsiyaga ham tegishli.
Maxalliy urushlarni xavo va dengiz desantlari keng qamrab oldi. Sharoit va imkoniyatlardan kelib chiqqan xolda ularning tarkibi xar xil bo’lgan, kuchaytirilgan rotadan boshlab brigadagacha. Xavo desantlarini qo’ndirish parashut tarzda amalga oshirilgan. Ilk bor bu usulni Koreya urushida qo’llanilgan. Xujumni muvaffaqiyatli boshlashda o’rmon va tog’li xududlarda oddiy piyoda qo’shinlari qo’llanilgan. Biroq, jang olib borilayotgan xudud xususiyatiga ko’ra maxsus qo’shinlar va qismlar tashkillandi. Vetnamda vatanparvar kuchlarga Amerika qo’mondonligi, vertalyotlarda eltuvchi aeromobil qo’shinlar qo’llanilgan.
Cho’llarda va yarim cho’llarda ko’p miqdorda tank, motorlashgan qo’shinlar va xavo desanti qo’shinlari bilan birgalikda harakatlangan.
Xujumni tayyorlashda birinchi navbatda to’satdan xujum qilishga e’tibor qaratilgan. Xujum janglar kunduzi qanday olib borilgan bo’lsa tunda ham shunday olib borilgan. Vetnamdan, Aljirda va Kubada milliy-ozodlik kuchlari xujumni partizan usulida olib borishgan.
Jang maydonida, quruqlikdagi qo’shinlarga xavodan avatsiya qo’shinlari qo’llab-quvvatlagan. Xavo xujumidan himoya qo’shinlari vositalari rivojlanish, aviatsiyaning taktik harakatlarini o’zgartirdi. Maxalliy urushlarda shuningdek mudofaa taktikasi o’zgardi. Mudofaada asosan asosiy muxim ob’ektlari e’tibor berilgan. Dengiz qirg’oqlari ximoyalashda, kemalarga qarshi artileriya va tank, o’zi yurar artileriya moslamalaridan foydalanilgan. Koreyada bo’lgan maxalliy urush shuni ko’rsatadiki, bunday vositalar dushman kemalariga qarshi samarali bo’lgan. Maxalliy urush ximoyasi, aktiv va samarali bo’lgan. Ozodlik armiyasining qo’shinlari keng ko’lamda kontrataka va kontrudarlardan qo’llanilgan.