Farg'ona davlat universiteti magistratura bo'limi Ta'lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi (boshlang'ich ta'lim) yo'nalishi

Boshkaruvchilik faoliyatining diagnostic xususiyatlari
Zamonaviy rahbarga qo‘yiladigan talablardan biri shuki, u hozirgi zamon psixologiyasining o‘zi uchun ma’kul barcha uslublaridan foydalangan xolda eng avvalo o‘zi to‘g‘risida, qolaversa, qo‘l ostidagilarning shaxsi to‘g‘risida bilimlar va ma’lumotlarga ega bo‘lish kerak. Ya’ni, ma’lum ma’noda rahbar psixodiagnosg bo‘lishi, o‘e faolyyatida psixodiagnostik metomarni qo‘llay olishi kerak. Chunki, o‘zgalar psixologiyasini yaxshi bilish - ular ustidan xokimlikning usuli bo‘lgani kabi, o‘z shaxsiy fazilatlari va kamchiliklarini bilish ham turli vaziyatlarda to‘g‘ri yo‘l tutishning yo‘llaridandir.
Eng avvalo boshliq o‘zining boshqaruvchilik faoliyatiga qanchalik loyiq ekanliginginzni aniqlab olishi kerak. Lavozimni egallashdan avval u quyidagi sifatlarga ma’lum darajada ega bo‘lishi kerak, chunki keyinchalik ular o‘zgarib, boshqalari paydo bo‘ladi;
— avvalo rahbar tub ma’noda realist bo‘lish kerak, ya’ni uning barcha harakatlari o‘zi boshqarayotgan korxona yoki tanjilot manfaatlariga mos kelib unga foyda keltirishni tasavvur kilishi lozim;
— rahbarning umuman odamlar xaqida qanday tasavvurda :ekanligi, ular to‘trisida nima deb o‘ylashi, bu boradagi bilimlari juda muhim. Bu savolga agar u obyektv, to‘g‘ri javob topolgandagina, uning o‘zi xaqidagi fikrlarini taxminan bilish mumkin bo‘ladi;. Shu kabi savollarga aniq javoblarning bo‘lishi dastlabki paytda uning muvaffaqiyati va odamlar bilan ishlab ketishining real asosidir;
• xar qanday narsani yo‘l — yo‘lakay, kiyinchiliksiz idrok qila olishi ham muhim qobiliyat bo‘lib, rahbarning yangi shart - sharoitlardagi talablari shaxsiy tajriba bilan oqlaydigan gurux omil hisoblanadi. Demak, raxbar odam ishga kirishgan zaxotiyoq shu soxada bilimdon bo‘lib olishga intilishi, sirday tuyulgan masalalarga ozroq kirishib, aynan o‘z aqlining kuchi bilan ularning moxiyatiga yetishga tirishishi, yangicha ish uslubini yaratib, yangi vaziyatga moslashishga yordam beradi;
• o‘zgalar -faoliyati va jamoa ishi yaxlit tarzda boshqara olish, kerak bo‘lsa hamma bajarayotgan ishni birgalikda hamma qatori bajara olishga tayyor bo‘lishi lozim. Buning uchun u qatiy harakatlarga tayyor bo‘lishi, mabodo biror xodim bo‘lmay qolsa, namoyishkorona ishning o‘rniga o‘sha ish o‘zi bajara olishini ko‘rsatishi zarur. Uni tashvishlantiradigan savollardan biri - «nima qilsam odamlar toshiiriqni operativ bajaradilar», degan savolga javob qidirish va ular o‘rtasida obro‘ — avtorite-tga ega bo‘lshiga harakat qilishi kerak, Shu orqali u o‘z mavqeyini mustaxkamlaydi, o‘z xizmat burchi doirasida ish hajmini aniq belgilab oladi. Bu esa navbatida uning o‘z burchlari hajmini bilishiga olib keladi;
• jamoadagi va uning tashqarisidagi raqobatchilar xamda xamkasblarning mavqei va ishlab chiqarish saloxiyatini aniqlab, o‘zi uchun zarur xulosalarni chiqara olish. Buning uchun o‘z taraqqiyoti va faoliyatini jamoa manfaatlari va faoliyat maqsadlariga bo‘ysundira olishi, xar qanday sharoitda ham o‘z — o‘zini nazorat kila olishi, murakkab, og‘ir ishlarga xam urinnb,
shu orqali qobiliyatini o‘stira olishi mumkin bo‘ladi- Ya’ni, bu —
og‘ir topshiriqni yeigilga aylantira olishi ham muxim faoliyat
xisoblanadi va favkulotda yuqori tashkilotlardan beriladigan xar
qanday topshirikni xam bajarishga tayyor bo‘lishni ta’minlaydi.
Har qanday toshpirilgan vazifani oxiriga yetkazish va bundan malum bir qoniqish hissi hosil qilish uchun rahbar o‘zidagi Qobiliyat va kuch —quvvat eaxirasiga ega bo‘lishi shart. Buning uchun a} o‘z kuchi, saloxiyati va qobiliyatlarini eng asosiy maksadga qaratish va irodani aynan shunga sarf qilish;

b)doimo tetik va soglom bo‘lib, har doim xam ishga yaroqli

ekanligini ko‘rsata olish;
v) boshqa xodimlar xam bajara olishi mumkin bo‘lgan mayda-

chuyda ishlarga qo‘l urmay, ularning nazoratigagina e’tiborni

qarata olish (delegirovaniye);
g) yon — atrofdagi boshqa tashkilot va korxonalardagi

boshqaruv uslublari xaqida xam malumotga ega bo‘lib, boshqaruvda

ulardan ortda qolib ketmaslikka xarakat qilish, korporatsiya
usulidan unumli foydalanish.
Yuqorida sanab o‘tilgan xolatlar, albatta, rahbarning o‘z ish faoliyatnni omilkorona tashkil etish va dastlabki onlardanoq muvofiklarga erishishga yordam beradi.

Bundan tashqari, psixologiyadagi qator psixodiagnostik uslublar, konkret metodikalar ham borki, raxbarning ish stolida ulardan eng qulay va ishonchlilari turishi, inson faoliyatini to‘g‘ri tashkil etishga bevosita aloqador bo‘lgan allomalar va taniqli arboblarining asarlaridan ham bo‘lishi uning ishiga faqat ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, V. Sheynov, M, Pankratov, amerikalik psixolog va notiq Deyl Karnegi, doktor Dobson kabilarning mashxur asarlari va ularning insonlar bilan muloqotda bo‘lish san’ati har bir mutaxassisning o‘z ishini tashkil etishida ko‘makchi bo‘lishga muqarrardir.

Boshkaruv faoliyatida vaktdan unumli
foydalanish shartlari

«Ishni yaxshi va qiska fursatda bajarish, demak. ko‘p toliqmay, omilkorlik bilan ishlashdir», deb ta’kidlagan edi amerikalik tadbirkor va olim Djeyms A.Farli. Chunki deyarli barcha rahbarlarga doimo v a k t yetishmaydi, ularning nazarida agar vaqt yetganida, ular "tog‘ni talqon qilib tashlagan bo‘lardilar".

Darhaqiqat, vaqt eng qimmatli narsa bo‘lgan uchun undan samarali foydalannsh — yutuqlarning garovidir. Buning uchun

1} mexnat va ish kilish malakalarni o‘rganishi kerak. Bu nima uchun kerek. Bu ish rahbardagi yomon va ortiqcha odatlar, malaka va ko‘nikmalardan xoli bo‘lishga yordam beradi. Chunki odatga aylanib qolgan barcha xarakatlarimiz shunchalik tabiiy, "o‘zimizniki" bo‘.lib qolganki, ularning bizni vaqtimizni olayotganini sezmay ham kuyamiz.

2) Ortiqcha harakatlardan o‘zini tiyishning yaxshi bir yo‘li -

bu ham bo‘lsa «nima qilmaslik kerak» degan savolga aniq javob

tona olishdir. Buning uchun oxirgi paytda qilgan barcha
ishlarining hammasini birma bir eslash va yeshitish shart emas,
bu uning vaqtini ko‘proq oladi.
3) Vaktdan qanday foydalanayotganlikni hisobga olish.

Buning uchun ma’lum muddat davomida nima qilayotganinn va bunga

qancha vaqt ketayotganligini hisobini olish va bunga erinmaslik
kerak.
Yozuv stoli ustida bajarish mumkin bo‘lgan uslubchilar borki, ularga quyidagilar kiradi. Bunda rahbarga uning bevosita yerdamchilari va kotiba yordam berishi mumkin. Masalan, maxsus kichikrok; bloknotda har bir bajargan ishiga ketgan vaqtni 2—3 xafta mobaynida yozib borish, yoki bu ishni kotibaga yuklash mumkin. Masalan, xodimlarni yakka tartibda qabul qilishga, yoki yuqori tashkilotga majlisga borib kelishga, yoki korxonada o‘tkazgan majlis, yoki tushlikka qancha vakt kettanini qayd ztib borish mumkin, Demak, o‘sha yozuvlar asosida barcha ortiqcha xarakatlardan sekin— asta kutulish mumkin.

Bundan tashqari, kundalik daftar tutish va uni doimiy ravishda, muntazam to‘ldirib borish ham boshliqni tartibga soluvchi va vaktni tejaydigan omildir. Bunda rejalashtirilgan ishlar va ularning bajarilganligi hamda aslida kun davomdda 1-;ilingan ishlar va ularning samarasi, ketgan vaqt kabilar aniq qayd etilishi kerak. birinchi qismini ishga kelgunga kadar, ikkinchisini uyqu oldidan bajarish mumkin.

Olimlarniig aniqlashlaricha, o‘rtamiyona raxbar — o‘z ish vaktining taxminan 60 foizinn doimo qaytariladigan bir maromdagi ishlarga sarflar, bu xafta davomida taxminan 26 — 27 soatda to‘gri kelarkan. Agar yuqoridagnga e’tibor berilsa, raxbar taxminan 13—14 soatni yutar ekan.

Yana vaqtni iqtisod qilish uchun va tili yaxshilash uchun kundalik hayot tarzini o‘zgartirish kerak. Masalan, kun tertibida shunday ishlar chikib qoladiki, ulardan umuman voz kechish mumkin, bundan boshqaruv faoliyati yutqazmaydi. Masalan, rahbarda odatga aylanib qolgan bazi xarakatlar yoki ortiqcha telefon Qo‘ng‘iiroqlardan ham kisman voz kechish imkoniyati xam bor.

Ish ro‘yxatidagi "yepchil ishlarni" dam olish onlarida bajarish ham mumkin. Masalan, asosiy vaqt muxim. og‘ir ishga yo‘naltirilgan, charchoq xissini sezgan taqdirda ham, albatta, ro‘yxatdagi yengilroq ishni — albatga bajarib, natijasini ko‘radigan ishni tezroq bajarib, uning natijasidan ruxiy madad olishi ko‘pincha keyingi mushkul ishga kerakli rux, iroda aa kuch beradi.

Vaqtdan unumli foydalanish, uni tejay olish, ichki tartib -intizom boshqalar faoliyatida ham ijobiy uzgarishlarga sabab bo‘ladi. Chunki kun tartibidagi xar qanday o‘zgarish korxona ishiga taalluqli, uning uchun diplomatik tarzda boshqalarni xam boshqaruvdagi omilkorona usullarning oshkor qilinishi va odamlarning uydan xabardorligi ta’minlab vertikal munosabatlarni yaxshilashga xizmat 1{kiladi.

"Ochiq eshiklar siyosatini" imkon qadar cheklash. Raxbar xodimlarga murojaat, favqulotda muammo yoki masalalar uchungina qabul vaktini ajratish kerak, aks xolda, odamlar mayda-chuyda ishlar uchun %xam boshkarish chalg‘itib, istalgan vaqtda murojaat qilish madsadga muvofiq ekanligi fikrdan uzoqlashib borishadi. Xodimni o‘zi chakirgan taqtirda, albatta, unga nimaa masalalarda gaplashmoqchi ekanligini bildirishi lozim.

Oddiygina qog‘oz bilan ishlashni radnoval tashkil qilish xam yutuqlar mezoni bo‘lishi mumknn. Kundalik ish bilan ishlaganda, kotibaga kog‘ozlarni eng muhimi tepaga taxlash va uning javobini o‘sha kog‘ozchaga yoeib, ko‘rsatma berishga o‘rgatgan ma’qul. Chunki kuniga stol ustidagn xar bir qog‘ozga qarab chiqish juda ko‘p vaqt oladi, ishlatib bo‘lingan, ko‘rib chkqilgan xujjatlar gezeta "egasiga" yetkazilishi kerak. Pochta, xat, kog‘ozlarni turli rangli papkalarda saqlash ham mumkin. Nazoratdagilarga alohida qutichalar ajratilsa ham maksadga muvofiq bo‘ladi.

Shu o‘rinda alohida telefonda ishlash madaniyatiga to‘xtab o‘tish joiz, chunki bu madaniyatga bois; o‘eini xam, boshqalarni ham o‘rgatgani ma’qul. Chunki ko‘p rahbarlar telefon tufayli qimmatli vaqtlarni yo‘qotadilar. Shunnng uchun telefon orqali uning e’tibori va vaqtini suiste’mol kilish, hammaga bevosita telefon nomerini bermaslik yoki kotibaga qay .mahal o‘sha shaxs bilan bevosita gaplasha olishi uqtirib, o‘z vaqtida aiiq ko‘rsatma berash kerak. Muhim yig‘ilish o‘tkazayotgan yoki qabul paytlarida umuman telefon o‘chirib qo‘yish mumkin.

Demak, rahbarning vaqti barcha insonlar uchun bo‘lgani kabi juda katta boylik va uni asrash kerak. Vaktdan unumli foydalanish - rahbar shaxsi umumiy madaniyati va iqtisodiy tafakkurining yaxlit bir bo‘lagi sifatida uning ish unumdorligida salmoqli o‘rin tutada. Shuning uchun xam uni yoshlikdan tarbiyalash va rejalashtirish malakalarini shakllantirishga juda katta ahamiyat berish lozim.

Mavzu yuzasadan tayanch so‘zlar: menejment, shaxs rshpalogayasi, an’ayaaviy, korporativ, erkin tipdagi menejerlar. tashkilatchilik tadbirkorlix, psixologik xizmat.

Ceminar mashgulotlarida muhokama etiladigan

1. Menejment shaxsiga ko‘yiladigan talablar.

2. Menejer shaxsi texnologiyasi.

3. Menejmet- shaxsida ishga nisbatan shakllanadigan motivlari.
4. Boshkaruvchilik faoliyatining diagnostik xususiyatlari.
5. Boshqaruv faoliyatida vaqtdan unumli foydalanish shartlari.
Referat ashlari mavzulari.
1. Menejment shaxsiga ko‘yiladigan talablar.
2. Menejer shaxsi texnlogiyasi.
3. Menejmen" shaxsida ishga nisbatan shakllanadigan *motivlari.
4, Boshqaruvchilik faoliyatining diagnostik xususiyatlari.
5. Boshkaruv faoliyati vaqgidan unumli foydalanish shartlari.

Guruhda mustakil ravishda bajarish va muhokama uchun.

1. Agar ikki .odam o‘rtasida konflikt paydo bo‘lgan bo‘lsa, ularning ikkalasidagi professional malakalar yuqoriligini xisobga olib, ularni yarashtirishning qanday yo‘llarini qullagan bo‘lardingiz.
2. Agressivlashish aniqlovchi test yordamida o‘zingie va ikki sheriglaringiz xarakterini o‘rganish.
3. Yangi ishga kirmoqchi bo‘lgai shaxs bilan suxbatlashishning taxminiy rejasini tuzib, sheriklaringiz bilan muhokama kiling.
4. Ma’lum bir davrga mo‘ljallangan ish faoliyat rejangizni tuzing va o‘qituvchiga ko‘rsating.
5. Raxbar faoliyati samarali bo‘lishi uchun ish qanday tashkil etishi kerak.
6. Rahbardagi kamtarlik sifatining ijobiy va salbiy tomonlarini munozara yo‘li bilan o‘rganish.

7. Xodim rahbar bergan topshiriqni yaxshi uddalay olmadi va rahbarning o‘zini bunga aybdor, deb hisoblamoqda. Rahbarning u bilan bo‘ladigan muloqatini trening yo‘li bilan ishlab chiqing,

8. Korxonada psixologik xizmat tashkil etildi. Psixolog bilan rahbar o‘zaro munosabatlari prinsiplari qanday bo‘lishni o‘ylab ko‘ring.