Farg`ona Davlat Universititeti San`atshunoslik fakulteti Cholg`u ijrochiligi

Bepul  chiqish  –  bu  chiziqdan  erkin 

to`p  tashlaydigan  o`yinchilar  to`pni  tashlab 

yuborishadi.  Ishga  tushirilgach,  o`yinchi 

chetga  tegmasdan  oldin  chiziqqa  qadam  bosa 

olmaydi. 

6. 

Bepul zarbalarni aylantiring – bepul 

to`plash  doiralari  3.65  metr  diametrga  ega. 

Erkin to`p tashlash paytida o`yinchi erkin to`p 

tashlash doirasida qolishi kerak. 

7. 

Lane 

Line 

–  ushbu  chiziqlar 

o`yinchilarning  erkin  to`p  tashlash  paytida 

o`zlarini  joylashtirishi  va  cheklangan  zonani 

chegaralashi kerak bo`lgan joylarni ko`rsatish 

uchun  ishlatiladi.  O`yinchilar  to`p  tashuvchi 

qo`li tashlab ketgunga qadar o`z pozitsiyasini 

tashlab, cheklovli hududga kirishlari mumkin emas. 

8.  Markaziy  doira  –  3,65  metr  diametrli  va  basketbol  maydonining  markazida 

joylashgan.  Bu  to`pni  havoda  bo`lmagan  o`yinchilarning  zonasi  bilan 

chegaralanishi  uchun  xizmat  qiladi,  bu  ikkala  to`pning  ikkalasiga  tegsa  ham,  u 

yerda qolishi kerak. 

O`yin ikki jamoa o`rtasida o`tkazilib, har bir jamoa 5 kishidan iborat bo`ladi. 

Har bir jamoada yana 5 tadan zaxira o`yinchi bo`ladi. O`yinchilar markaziy o`yinchi, 

hujumchi va himoyachilarga bo`linadi. Agar jamoa o`yinchisi to`pni o`yin davomida 

jarima  maydoni  tashqarisidan  savatga  tushirsa,  to`p  tushirgan  jamoa  3  ochko 

(xol)ga, jarima  maydoni ichida tushirsa 2 ochko  (xol)ga, jarima  to`pi tashlaganda 

tushirsa 1 ochko (xol)ga ega bo`ladi. O`yin ikki davr (taym): kattalar uchun 20, 13-

 

12 

 

14 yoshdagi bolalar uchun - 12 daqiqa davom etadi. To`pni musht bilan urish yoki 

oyoq  bilan  tepish  mumkin  emas.  Shuningdek,  raqibni  ushlash  yoki  turtishga  ham 

ruxsat etilmaydi.  

Kichik  yoshdagi  bolalar  uchun  basketbolning  mini-basketbol  turi  mavjud. 

Mini-basketbolda  o`yin  soddalashtirilgan  qoida  bo`yicha  olib  boriladi.  12x6  metr 

hajmdagi maydonchani asfaltlangan hovlining o`ziga chizish mumkin. Jamoalarda 

o`yinchilar to`rt va undan ko`p bo`lishi mumkin. Basketbolchi to`pni o`ng va chap 

qo`lda aniq tashlash va ilib olishni bilishi kerak. Basketbol to`pining og`irligi 600 

dan  650  grammgacha  bo`lishi  zarur.  Basketbol  maydonining  o`lchami  28x15 

bo`ladi.  12  yoshgacha  bo`lgan  bolalar  mini  basketbolni  kattlarga  mo`ljallangan 

(28x15)  maydonda  o`ynasalar  bo`ladi,  ammo  jarima  to`pi  4  metrli  masofa 

belgilanadi.  Shchitning  o`lchovi  90x120  sm,  to`r  o`rnatilgan  halqaning  kataligi 

0,45m,  to`rning  kenglik  joyi  0,30  m  bo`lib,  shchitning  o`zi  yerdan  2  m  60  sm 

balandlikda o`rnatiladi. To`p og`irligi 450-500 gramm bo`ladi. 

To`pni  egallab  olish  uchun  hakam  tomonidan  to`plangan  havoda  to`p  bilan 

qaror  qabul  qilinadi  va  har  bir  jamoa  to`pga  kirishga  harakat  qilib,  uni  jamoa 

do`stlariga topshirish uchun o`yinchini tanlaydi. Ushbu to`p tashlash qoidalari bor: 

 Ikkala o`yinchi maydonning yarmida o`z oyoqlariga ega bo`lishi kerak; 

 To`pni  vertikal  tarzda  o`ynaydi  va  o`yinchilar  faqatgina  eng  baland  nuqtasiga 

yetib kelganida to`pga tegishi mumkin; 

 

13 

 

 Boshqa o`yinchilar ikkala o`yinchining to`piga tegsa, markaziy doira tashqarisida 

qolishi kerak; 

 

 

Ko`pchilik  mumkin  bo`lgan  pass  turlari  ham  mavjud,  ularni  chegaralashga  doir 

qoidalar yo`q, ayrimlari tez-tez uchrab turadi va odatda birinchi o`ringa beriladi: 

 Emizish; 

 Faqat bir qo`ldan o`ting; 

 Yig`ib tashlangan pass 

 Yordamga o`tish 

 ... 

  

 

 

 

 

 

 

U yerdan, har bir vaqtning boshida, to`p ustidagi kim borligini 

ko`rsatib, o`qni o`sha jamoaga ko`rsatmoqda.

 

 

14 

 

 

Basketbol  qoidalari  hali  ham  yetarli  va  har  xil  vaziyatlarda  mavjud.  Juda 

zerikarli bo`lishdan qochish uchun, ba`zi eng keng tarqalgan va muhim narsalarni 

sanab o`taman. 



  Xato jarohati – har bir jamoa 4 absentligini vaqtga to`g`ri kelishi mumkin (bu 

shaxsiy kamchilik bo`lib). 5

A

 dan kelib chiqadigan bo`lsak, o`sha davrdagi barcha 

shaxsiy faullar erkin jamoaga erkin chiqish huquqini beradi. 



  Faullarning  to`planishi  –  bir  o`yinchi  o`yin  davomida  5  faullarini  to`pllay 

olmaydi. Agar shunday bo`lsa, u o`yinda emas. 



  Fouls (joy) – har safar cheklov zonasida o`tkazilganda, faul erkin to`p tashlash 

huquqini beradi. Agar bu tashqarida bo`lsa, jamoa faulni amalga oshirgan joyga 

(agar  jamoa  o`sha  davrda  faullarni  to`plamagan  bo`lsa)  eng  yaqin  joyda  to`pni 

o`ynaydi. 



  Qadamlar  va  chiziqlar  –  to`pni  olgandan  so`ng,  o`yinchi  ikki  qo`llab 

quvvatlashi  mumkin.  Agar  siz  uni  bir  oyoq  orqasida  olgan  bo`lsangiz,  qo`llab 

quvvatlamasdan,  bu  oyoq  atrofida  aylansiz.  To`pni  ushlab  turgandan  keyin,  u 

yana ura olmaydi. 



  3  soniya  qoidasi  –  jamoaning  to`pga  egaligida  o`yinchi  raqibning  cheklov 

maydonida 3 soniyadan ko`proq vaqt qolmasligi mumkin. 



  5 soniya qoidasi – to`pni egallab turgan o`yinchi uni 5 soniyadan ko`proq vaqt 

davomida ushlab turolmaydi, bu bilan muddatsiz o`ynashga qodir. 



  8 soniya qoidasi – to`pni to`p bilan tenglashtiradigan  jamoa  8  soniyada  to`pni 

raqibga aylantirmoqchi. Buning ortidan siz yarmigacha qaytarib olishingiz yoki u 

yerga o`tishingiz mumkin emas. 



  24 soniya qoidasi – to`pni egallab turgan jamoa 24 soniyada to`p tashlashni va 

to`pni hech bo`lmaganda savatning chetiga tegadi. 

 

 

 

 

15 

 

Basketbol o`yini musobaqa qoidalarida turli atamalar uchraydi, shuningdek, 

umumiy  qabul  qilingan  qisqartirishlar  ham  mavjud  bo`lib,  ulardan  o`yinchilar  va 

hakamlar  foydalanib,  o`yin  vaziyatlariga  doir  fikr  almashishda  foydalanadilar. 

Maxsus  atamalarni  bilish,  basketbol  o`yini  murabbiyi  va  o`qituvchining  so`zini 

tushunishni,  hakamning  xatti-harakatlarini  hamda  jamoadagi  sheriklari  bilan 

muomalani  yengillashtiradi, doimiy  o`zgaruvchan  o`yin  holatida  tez  mo`ljal  olish 

imkonini beradi. 



  Shiddatli hujum - hujumchining raqib shitiga harakat jihatdan ustunlikni yaratish 

va to`pni savatga tashlash maqsadida hara-katlanishidir. Bu atama tezkor hujum, 

shuningdek, tezkor yorib o`tish deb ham ataladi. 



  To`sish  -  bu  hujumga  kirish  uchun  himoyachini  to`sish,  to`pi  bo`lmagan 

raqibning harakatlanishiga yo`l bermaslik. 



  Savatga  tashlash  -  raqib  savatiga  to`pni  tushirishga  yo`naltirilgan  faoliyati 

(tashlash bilan uzatishni farqlang). 



  Baxs  to`pi  -  maydondagi  uchta  doiradan  birida  jamoalarning  ikki  o`yinchisi 

o`rtasida to`pni tashlab, o`yinga kiritishga aytiladi. 



  Jarima  to`pi  tashlash  -  to`pni  savatga  tashiash  paytida  uni  to`xtatib  qolish 

maqsadida  raqib  tomonidan  yo`l  qo`yilgan  xato  uchun  belgilanadi  va  u  jarirna 

tashlash chizig`idan bajariladi. 



  O`yinga kiritish - to`p maydon tashqarisiga chiqqanda uni yana o`yinga kiritish 

bo`lib, yon chiziqdan uzatish bilan yoki to`p savatga tushgandan so`ng, himoyachi 

tomonidan yuza chizig`idan bajariladi. 



  To`pni olib yurish - o`yinchining to`p bilan harakatlanishi, uni polga ikki qo`lda 

navbat bilan urib yurishi. Shuningdek, to`pni olib yuruvchi driblirigchi o`yinchi 

deb  ham  ataladi.  Basketbolda  to`pni  biryo`la  ikki  qo`llab  olib  yurish  xato 

hisoblanadi. Taktik sxemada olib yurish to`lqinsimon chlziqcha bilan belgilanadi. 



  To`siq  (zaslon)  -  raqibga,  uning  eng  qulay  pozitsiya  yoki  to`pni  olish  uchun 

chiqishiga imkoniyat yaratishga qarshi faoliyat. Qo`shaloq to`siq - bu o`z sherigi 

uchun ikki o`yinchi tomonidan qo`yilgan zaslondir. 

 

16 

 



  Himoya - raqibning shiddatli hujumiga qarshi tashkil qilingan faoliyat, ya`ni o`z 

savatiga  to`p  tashlashga  yo`l  qo`ymaslikka  in-tilish.  Himoyaning  quyidagi 

variantlari mavjud: zonalar - mudofaadagi o`yinchilar, jarima tashlash doirasida 

belgilangan qismni qo`riqlaydilar, raqib o`yinchiga bu zonada to`pni qabul qilish 

yoki halqaga to`p tashlashni bajarishga yo`l qo`ymaydilar; shaxsiy mudofaadagi 

jamoa  o`yinchisi  raqibning  belgilangan  o`yinchisini  qo`riqlashi;  aralash  -  bu 

o`yinchilarmng zona va shaxsiy qo`riqlash belgilariningkombinatsiyalashtirilishi. 



  Himoyachi - bu atama ikki ma`noga ega, ya`ni bu har qanday himoya qilayotgan 

jamoa o`yinchisiga ham, orqa chiziqda o`ynayotgan o`yinchiga ham tegishlidir. 



  Mintaqa  (zona)  -  bu  atama  ham  bir  nechta  ma`noga  ega.  Zona  deb  maydon 

qismiga aytiladi. Ichkari zona - maydonning yarmi bo`lib, unda jamoa o`z savatini 

himoya  qilib  turadi;  hujum  qilish  zonasi  -  raqib  jamoasi  himoya  qiladigan 

maydonning yarmi. O`rta zona - o`rta chiziqdagi maydonning uchdan bir qismi. 

Zona himoya paytida o`z shiti ostida jarima tashlaydigan uncha katta bo`lmagan 

joyga aytiladi. 



  O`yinchi - har bir o`yin qatnashchisi yoki jamoa a`zosi (shuningdek, zaxiradagi 

o`yinchi) ham o`yinchi hisoblanadi.  Markaziy o`yinchi - bu odatda, eng yuqori 

hujum markazida raqiblar savati yaqinida o`ynaydigan jamoa a`zolaridan biri. 



  O`yin kombinatsiyasi - bu o`yinchilarning hujum yoki himoyada o`zaro faoliyati 

bilan shartlangandir. 



  Chiziq  -  oq  bo`yoq  yuritilgan  eni  5  sm  li  chiziq  bo`lib,  u  bilan  maydonning 

perimetri  va  uning  alohida  uchastkalari  chiziladi.  Har  qanday  chiziqning  eni, 

o`yin  maydonining  o`lchamiga  kiradi.  Asosiy  chiziqlar,  bular  basketbol 

maydonidagi  yuza,  yon,  jarima  tashlash  chizig`i,  o`rtadagi  markazning  doira 

Hujum  qilish  -  u  tezkor  yorib  o`tishni  va  pozitsion  hujumni  o`z  ichiga  oladi. 

Tezkor yorib o`tishda belgilangan joylashuv va o`yinchilarning siljishi raqibning 

uyushtirilgan himoyasiga qarshiligi bilan belgilanadi. O`yinchining oyog`i, ayrim 

o`yin  vaziyatlarida  maxsus  atama  bilan  belgilanadi,  masalan  o`ng  oyoq,  ya`ni 

o`yinchi shu oyog`ini qo`yib to`pni egallagan bo`lib, endi u poldan (maydondan) 

 

17 

 

oyog`ini ko`tarishi mumkin emas va yugurib ham ketmaydi; o`ng oyoq atrofida 

o`yinchi qadamlash va burilishlarni bajarishi mumkin. 



  Jarima  tashlash  zonasi  (maydoni)  -  maydonda  yarimdoira  bilan  trapetsiya 

chizilgan. Savat tagidagi yuza chizig`ining olti metrii bo`lagi trapetsiyaning asosi 

bo`lib xizmat qiladi, Jarima tashlashning 3 m 60 sm uzunlikdagi chizig`i mavjud. 

Trapetsiyaning  yuz  chi-zig`igacha  uzunligi  5  m  80  sm.  Trapetsiyaning  yuqori 

qismida doira chizilgan bo`lib, u jarima tashlash chizig`ining diametri hisoblanib 

uning aylanasi 1 m 80 sm. 



  Sherik - o`z jamoasi o`yinchisi. 



  To`pni  uzatish  -  bu  o`yinchining  to`pning  boshqa  o`yinchiga  tez  siljishiga 

yo`naltirilgan  faoliyati  bo`lib,  to`g`ri  yuqoridan  sakratib,  ,,kryuk"  bilan  qo`liga 

uzatishlardan iborat.  



  Birinchi uzatish  - bu uzatish, himoyada to`pni egallagan yoki shitdan qaytgan 

paytdan  so`ng  bajariladi.  Birinchi  tez  va  aniq  uzatish,  tez  yorib  o`tib  hujum 

qilishning muvaffaqiyatini ta`minlaydi.  



  Yashirin uzatish - buni o`yinchi eng oxirgi lahzagacha bildirmaydi va to`pning 

uchish yo`nalishini niqoblaydi. O`yinning taktik chizig`ida to`pni uzatish ketma-

ket chiziqlarda belgilanadi. 



  Himoya  qilish-  sherigi  g`amxo`rlik  qilib,  kuzatib,  qo`riq-lab  turganda 

himoyachini hujumchi o`tishi mumkin bo`lgan to-monga siljitishdir. 



  Pressing  -  inglizcha  so`z  bo`lib,  hujumchilarni  shoshilinch  faoliyat  va  xato 

qilishga  majbur  qiladigan  tig`iz,  faol  himoyadir.  O`yinning  oxirgi  daqiqalarida 

ko`pincha jamoa bilan qo`llanadi. 



  O`yin  usullari  (yoki  o`yin  texnikasi  unsurlari)  -  basketbol-chiga  asosiy 

malakalar, o`yinda faol va samarali qatnashish imkonini beradi. Bunga uzatishlar, 

ushlash, olib yurish, tashlash, to`psiz va to`p bilan o`tishlar, sakrab qaytgan to`p 

uchun kurash, raqibni qo`riqlash va boshqalar kiradi. 



  Probejka yoki to`p bilan yugurish. O`yinchi to`pni olib yurishni boshlab, to`pni 

qo`lidan chiqarmaguncha u o`ng oyog`ini poldan (maydondan) ko`tarishga haqi 

yo`q. O`yinchi harakatda to`pni olib qo`lida to`p bilan ikki qadamdan ortiq yurish 

 

18 

 

qila olmaydi, bu yoki u vaziyatda qoidani buzish probejka sifatida qayd qilinadi 

va to`p boshqa jamoaga beriladi. 



  O`tish - o`yinchining to`psiz va to`p bilan harakatlanishi. Chalishtirma o`tish deb, 

hujumchilarning  guruhli  o`zaro  faoliyatiga  aytiladi,  bunda  ikki  o`yinchi  har 

tomondan  sherigi  yonidan  to`p  bilan  o`tadi.  O`yinning  taktik  chizmasida 

o`yinchining harakat yo`li yoppasiga ingichka chiziqda belgilanadi. 



  Raqib - raqib jamoa o`yinchisi. 



  O`yinchining turishi - foydali turish, o`yin faoliyatiga eng yaxshi tayyorgarlikni 

ta`minlaydi. 



  Taym-aut  -  inglizcha  so`z  bo`lib,  musobaqa  qoidasiga  ko`ra  jamoalar  olishi 

mumkin bo`lgan daqiqali tanaffusdir. 



  Fint  -  inglizcha  so`z  bo`lib,  aldamchi  yoki  chalg`ituvchi  harakatdir.  Fint 

o`yinchining harakat yo`lini ko`rsatuvchi ilonizi chiziq bilan belgilanadi. 



  Fol - inglizcha so`z bo`lib, boshqa jamoa o`yinchisi bilan yaqinlashish paytidagi 

yo`l qo`yiladigan xato - itarish, urishdir. Foliar savatga to`p tushirish ko`p karrali 

bo`lib, bunda xato bir yoki ko`proq jamoa o`yinchilari raqiblar bilan yaqinlashish 

paytida  sodir  etiladi;  ikki  tomonlama  folda  xato  ikki  qarama-qarshi  jamoa 

o`yinchilari  tomonidan  bir-biriga  nisbatan  yo`l  qo`yiladi;  atayin  fol  ko`pincha 

savatga  to`p  tushirish  xavfi  paydo  bo`lgan  vaziyatda  o`yinchilar  tomonidan 

mo`ljallab amalga oshiriladi. Sunday follarni o`yin vaziyatida amalga oshirilgan 

texnik foldan farqlash lozim. 



  Jarima - atamasi ,,fol" so`zining sinonimi sifatida tez-tez ishlatiladi. 



  Jarima tashlash - texnik xato uchun jazolashdir. Fol aniq-langach, u savatni zabt 

etishga  xalaqit  bergan  himoyachiga  nisbatan  amalga  oshiriladi  ya`ni  jarima 

tashlash  chizig`iga  turib  to`p  ikki  marta  savatga  tashlanadi.  Jarima  tashlashni 

bajarish  paytida  hech  kim  o`yinchiga  xalaqit  bermasligi  kerak.  Har  bir 

muvaffaqiyatli tashlangan jarima uchun jamoa bir ochko oladi. 

 

 

 

19 

 

Basketbol o`yini texnikasi va maydonda harakat qilish usullari 

 

Taktika  –  baskеtbol  nazariyasi  va  amaliyotida  o`yin  jarayonining  rivojlanish 

qonuniyatlarini,  sport  kurashining  olib  borish  vositalarini,  usullari  va  formalarini 

hamda ularni muayyan raqibga qarshi qo`llashni o`rganadigan bo`limdir. Baskеtbol 

taktikasi  o`yini  olib  borishda  qo`llaniladigan  juda  ko`p  vositalarga,  usullarga  va 

sistеmalarga boydir. Jamoalar hujumni yoki himoyachi yakka, guruh va jamoa taktik 

xarakatlari  yordamida  uyushtiradi.  Oldingi  chiziq  baskеtbolchilari  (markaziy 

o`yinchi  va  hujumchilar),  asosan,  shitga  nisbatan  yaqin  va  o`rta  pozitsiyalardan 

hujum  tashkil  qilib  va  uni  yakunlab  hamda  shu  pozitsiyalarning  o`zidan  raqibga 

qarshilik  ko`rsatib,  xarakat  qiladilar.  Orqa  chiziq  baskеtbolchilari  (himoyachilar) 

savatga  uzoq  masofalaridan  hujum  qilish  va  raqib  shiti  tagiga  yorib  o`tish  bilan 

birga,  kombinatsiyali  o`yinlarni  hamda  o`z  shitiga  nisbatan  uzoqroqda  raqib 

hujumini  buzishlarni  tashkil  qiladilar.  Taktik  tayyorgarlik,  avvalo,  har  xil 

ko`rinishdagi murakkab harakatlarni o’rganishni taqozo qiladi. Murakkab harakatlar 

dеganda, baskеtbolchilardan birining savatga hujum qilish uchun sharoit yaratishga 

yo`naltirilgan,  aniq  tizim  chеgarasida  guruh  yoki  jamoaning  hamma  o`yinchilari 

tomonidan  ilgaridan  o`rganilgan  va  o`zaro  kеlishilgan  harakatlar  tushuniladi. 

Murakkab  harakatlar,  o`yin  sur'ati  kabi,  to`pni  olib  yurish,  o`yinga  kiritishning 

turg‘un holatlarida ham qo`llanishi mumkin (bahsli to`p yoki boshlang‘ich tashlash 

paytida, yon chiziqdan yoki en chiziqdan tashlash paytida yoki jarima otish paytida). 

Baskеtbolchilar maydonda har bir hujum va himoya tizimiga xos joylashadilar va 

maxsus xaraktеrda harakat qiladilar. Tizimlarning ichidan asosiy tamoyillarni saqlab 

qolgan  ayrim  bo`limlarga  ajratiladi.  Bular  yakka  va  guruh  harakatlar  bilan 

farqlanadi.  Shakli  bo`yicha  taktik  harakatlar  faol  yoki  sust  bo`lishi  mumkin. 

Zamonaviy  baskеtbolda  ko`proq  o`yinning  faol  shakllari  qo`llaniladi.  Hujum  va 

himoyada qo`llaniladigan taktik harakatlar qarama - qarshi vazfalarni yеchish uchun 

qo`llaniladi. Shuning uchun taktika ikki katta bo`limga – hujum taktikasi va himoya 

taktikasiga ajratiladi. 

 

20 

 

Taktika  tasnifnomasi.  Taktikaning  har  bir  bo`limi  o`yinchilar  harakatini 

tashkil qilish tamoiliga qarab yakka, guruhli va jamoaliga bo`linadi. O`z navbatida, 

har bir guruh o`yinni olib borish ko`rinishini hisobga olib, ko`rinishlarga bo`linadi 

(masalan,  yakka  harakatlar,  hujum  davomida  o`yinchining  to`psiz  harakati  va 

o`yinchining to`p bilan harakati ham bo`linishi mumkin). Uyin harakatlarining aniq 

mazmuniga  qarab  ko`rinishlar  usullarga  bo`linadi.  Bajarishning  har  xil 

xususiyatlariga ega bo`lgan usullar bo`limlarning paydo bulishiga sabab bo`lishadi. 

Masalan,  markaziy  o`yinchi  orqali  hujum  qilish  tizimi  pozitsion  hujum  qilish 

usullaridan  biri  hisoblanadi.  Bir  vaqtning  o`zida  tayangan  markaziy  o`yinchilar 

sonini hisobga olib, bu tizim uncha bo`limga ega bo`lishi mumkin: bitta markaziy 

o`yinchi orqali, ikkita va uchta markaziy o`yinchilar orqali hujum qilish. 

Hujum  taktikasi.  Hujumdagi  eng  katta  vazifa  –  bu  raqibning  himoyadagi 

harakatlari  tartibini  buzish  va  savatga  to`p  otishda  yakka  qarshilikni  yеngish 

hisoblanadi.  Zamonaviy  baskеtbol  hujumning  tеztеz  va  qisqa  vaqt  davomida 

uyushtirilishi bilan  tavsiflanadi. Hozirgi kunda himoyadan  hujumga  o`tish tеzligi, 

taktik murakkab harakatlarni bajarish tеzkorligi va aniqligi oshdi. Buning natijasida 

tеxnik usullarni bajarish vaqti qisqardi. Hujum qiluvchi jamoaning bosh maqsadi – 

raqib savatiga to`p tashlashdir 24 soniya ichida bunga erishish uchun uyushtirilgan 

ilgaridan o`ylab qo’yilgan  va to`pni  raqib shitiga  yaqinlashtirishga  mo`ljalllangan 

yaxshi tayyorlangan yo`llardan, hujumni bеvosita o`tkazish va shitdan qaytgan to`p 

uchun kurash imkoniyatini ta'minlash uchun, shu yakunlovchi kurash uchun qulay 

sharoitlar tuzishdan foydalanish kеrak. Hujum taktikasi, jamoani aniq raqibga qarshi 

va musobaqaning har xil vaziyatlarida muntazam hujum olib borishning maqsadga 

muvofiqroq tadbir, usul va shakllarini tanlab olish va ulardan foydalanishga imkon 

bеradi. 

Yakka  harakatlar.  Har  bir  baskеtbolchi  jamoada  bajaradigan  vazifasidan 

qat'iy  nazar,  hujumda  katta  faollik  ko`rsatishi  lozim.  Buning  uchun  u  hujum 

usullarini  puxta  va  malakali  egallagan  bo`lishi,  o`yin  sharoitini  diqqat  bilan 

kuzatishi, aniq vaziyatga eng mos jarayon va harakatlarni tеz hamda to`g‘ri tanlay 

 

21 

 

olishi  kеrak.  Bunda  maydonda  o`z  maqsadlarini  bajarishda  qo`rqmaslik  va 

ijodkorlik  hal  qiluvchi  ahamiyatga  egadir.  Hujumchining  yakka  taktik  harakatlari 

ikki vazifani hal qiladi: o`z harakatlarini bajarish uchun ma'lum sharoitlar yaratish 

va aniq vaziyatga qarab tеxnik usullarni samarali qo`llash. Bu vazifalarni bajarish 

uchun  baskеtbolchilar  to`psiz  va  to`p  bilan  harakat  qiladilar.  Joy  tanlash  va 

himoyachi  ta’qibidan  qutilish  asosiy  to`psiz  harakatlardan  hisoblanadi.  To`psiz 

hujum qilayotgan baskеtbolchi to`p qabul qilish, to`pli shеrigiga himoyachidan ozod 

bo`lishdan yordam bеrish uchun maydonda ma'lum vaziyatni tanlaydi. Joy tanlash 

to`xtashlar,  burilishlar  bilan  birga  yo`nalishni,  usullarni  va  tеzlikni  o`zgartirib, 

maydonda  harakat  qilish  bilan  bajariladi.  Ko`rsatilgan  usullardan  tashqari 

chalg‘itishlar ham katta ahamiyatga ega. To`p bilan harakat qilayotgan baskеtbolchi 

eng  avval  himoyachidan  qutulishga  va  savatga  to`p  otishga  harakat  qiladi  yoki 

o`ziga bir nеcha himoyachilarning diqqatini jalb qiladi va himoyachidan bo`shagan 

shеrigiga to`p uzatadi. Shu maqsadda baskеtbolchi aniq vaziyatga muvofiq usulni: 

uzatishni;  yеrga  urib  yurishni;  to`pni  savatga  otishni  yoki  chalg‘itishni  ishlatadi. 

To`pni  uzatish  -  eng  asosiy  taktik  harakat  hisoblanadi.  Chunki  savatga  hujum 

uyushtirishning  natijasi  uzatishning  yo`nalishiga  va  o`z  vaqtida  bajarilganligiga 

bog‘liq. Baskеtbolchi uzatishdan oldin uning qaysi tomonga va qaysi baskеtbolchiga 

uzatilishi  lozimligini  hal  qilish  bilan  birga,  mavjud  vaziyatda  yaxshiroq  samara 

kеltira oladigan uzatish usulini va vaqtini tanlashi lozim. To`pni yеrga urib yurish-

to`pli  baskеtbolchining  asosiy  yakka  joydanjoyga  ko`chish  vositasi  hisoblanadi. 

To`pni yеrga urib yurish hujumchi, himoyachilar tomonidan yaqindan to`silganda, 

to`pni uzatishdan yoki savatga otishdan oldin raqibni aldab o`tishda, himoyachilarni 

o`ziga jalb qilishda, vaziyatni almashtirishga to`g‘ri kеlganda qo`llanilgani ma'qul. 

O`yinning  o`zgaruvchan  vaziyatini  kuzata  bilish  to`pni  yеrga  urib  yurishda  katta 

ahamiyatga ega. Savatga to`p otish katta ma'suliyat bilan bajarilishi kеrak, chunki 

to`p savatga tushmasa, uni raqib egallab olishi mumkin. Baskеtbolchi har gal savatga 

to`p  otishdan  avval  o`zining  va  raqib  jamoasi  baskеtbolchilarining  maydonda 

joylashishini,  shitga  nisbatan  o`zining  vaziyatini  hisobga  olishi,  qulay  dastlabki 

holatni  egallashi  lozim.  Masalan,  hujumchi  qulay  turish  holatini  egallagan, 

 

22 

 

himoyachi  otishning  bajarilishiga  halaqit  bеra  olmaydigan,  shеriklari  esa  savatga 

tushmay  qaytgan  to`pni  olishga  tayyor  bo`lganlaridagina,  to`p  o`rta  va  uzoq 

masofalarda savatga otilgani ma'qul.