Farg’ona Politexnika Inistituti Qurilish fakulteti Geodeziya Kartagrafiya va Kadastr yo’nalish

Kordinata ortirmalarini hisoblash uchun rumb burchak qiymatidan foydalanilgan holda

X₁=104.15*cos [75⁰39’] =-25.83

X_n=d_ncosr_n

Shunday hisoblab kardinata ortirmalarini hisoblab topamiz delta x va delta y boyicha bizning hisob kitoblarimizga ko’ra delta X boyicha kordinata ortirmalari +- lar hisoblab chiqildi

-419.55

+419.78=0.18 bu kordinata ortirmasi pizning poligonda hisob kitob larimizga ko’ra ruhsat etiladigan qiymat bo’lgani uchun tuzatma kiritish yo’li bilan bu qiymatlarni tenglashtiramiz har bir topilgan ortirmaga -2 dan tarqatsak bu hatolikdan qutilgan bo’lamiz

Y boyicha ham hudi shunday hisoblash ishini bajarib tuzatma kiritamiz

Bizda topilgan kordinata ortirmalaridan foydalanib yani tuzatilgan kordinata ortirmalaridan foydalanib ,bizda birinchi nuqtaning kordinatasi malum shundan foydalanilgan holda quyidagi tartibda qolgan nuqtalarning kordinata ortirmalarini hisoblab chiqamiz

X₂=x₁+deltax₁

Yani

X_n=x_n-1+deltax_n-1

Y boyicha ham shunday xisob kitob qilamiz. har bir nuqtaning kordinatalariga ega bolamiz.

Joyning konturli planini chizish uchun avval, joy tafsiloti s’yomka qilinadi. Tafsilot joyda tabiiy va sun’iy yo‘l bilan barpo bo‘lgan bino, yo‘l, ariq, o‘rmon elektr uzatish liniyasi va boshqalardir, ularning o‘rni va shakli to‘g‘ri aniqlanishi kerak. S’yomkada joyiga qarab quyidagi usullar qo‘llaniladi.

Aylanma usul. Bunda s’yomka qilinadigan joy chegarasi bo‘ylab yopiq polygon hosil qilinadi. Buning tomon va burchak uchlariga asoslanib, tafsilot s’yomka

qilinadi. Poligon tomonlarining uzunligi , ...., ,2 1 n d d d tomonlar orasidagi o‘ng burchak , ...., ,2 1 n   yoki Chap burchak , ...., ,2 1 n   va bir yki hamma tomonlar

azimuti ulchanadi . Tomonlarni o‘lchashda tomonning ikki yonida 20–40 m gacha bo‘lgan tafsilot harakterli nuqtalarining o‘rni shu tomonga nisbatan perpendikulyar usuli bilan aniqlanadi. O‘lchash natijalari abris deyiladigan varaqqa chiziladi va yoziladi. chiziqni to‘g‘ri va teskari o‘lchash natijalari chiziq oxirida surat va maxraj holida yoziladi va arifmetik o‘rtasi chiqariladida yozib quyiladi.

Perpendikulyar yoki to‘g‘ri burchakli koordinatalarusuli. Bu usulda o‘lchanadiganchiziq absissalar o‘qi deb, uning uchikoordinatalar boshi, absissalar o‘qiga chiqarilgan perpendikulyar chiziqlar esa koordinatalar o‘qi deb qabul qilinadi. Tafsilot harakterli nuqtalarining o‘rni abssissa (x) va kordinata (u) qiym atlari buyicha aniqlanadi . Masalan,poligonning AB tomonini o‘lchashda uning o‘ng

tomonidagi binova yo‘lni s’yomka qilish ko‘rsatilgan. AB tomon xo‘qi, A nuqta koordinatalar boshi deb qabul qilingan. Binoning chiziqdanko‘ringan uchta burchagidan xo‘qigaperpendikulyar tushirilib,ularning x o‘qibilan kesishgan nuqtalarining o‘rni koordinatalar boshi A ga nisbatananiqlangan, 16,00, 20,00 va 32,00 m dagiperpendikulyarlar uzunligi o‘lchangan va bino yoniga yozilgan(20,01;va 14,0 m). yo‘l x o‘qibilan 48,00 va 56,00 m da kesishgan; yo‘lyunalishini aniqlash uchun 60,00 m da x ga perpendikulyar chiqarilib, uning yo‘l bilan kesishgan nuqtasining uzoqligi 4,00 mo‘lchangan. Bu ishdax o‘qibuyicha olingan masofalar lenta bilan,perpendikulyar chiziqlar uzunligi esa ruletka bilan o‘lchanadi. Chizik va unga chiqarilgan perpendikulyar chiziqlar abris qog‘ozi. joydagidek chiziladi va o‘lchash natijalari yoziladi.

Yopiq poligon tomonlarini o‘lchashda o‘ng tomondagi, ochiq polygon tomonlarini (diagonal yo‘lni) o‘lchashda esa ikki tomondagi tafsilot s’yomka qilinadi. Perpendikulyar chiziqlar uzunligi 20 m gacha bo‘lganda ular chamalab, 40 m gacha bo‘lganda ekker yordamida chiqariladi. S’yomka qilingan tafsilotni planga tushirishda ham s’yomkadagidek ishlanadi. Poligon tomonlari chizilgach, har qaysi

tomonining abrisi buyicha o‘lchangan x va u qiymatlari masshtab buyicha qo‘yilib, nuqtalar topiladi: bu nuqtalarni abrisdagidek tutashtirilsa tafsilot hosil bo‘ladi.

Abris xomaki plan bo‘lib, s’yomka qilinadigan joy tafsiloti va o‘lchash natijalari qo‘lda mashtabsiz chizilgan chizmadir. Burchak o‘lchash jurnalida maxsus bet bo‘lib, unga «abris» deb yozilgan bo‘ladi; abris shu betga chiziladi.

O‘lchashda har qaysi tomon abrisi alohida betga chiziladi.

Agar tafsilot murakkab bo‘lmasa, bir betga ikki, uch tomon abrisini chizish mumkin. S’yomkaning hamma usulida ham o‘ziga xos abris chiziladi Joy plani qog‘ozga chizilganda tafsilot shu abrisga ko‘ra tasvirlanadi. shuning uchun abrisda

joy tafsiloti to‘g‘ri ko‘rsatilishi va aniq o‘lchanishi kerak.

Kestirma usuli. Ma’lum ikki nuqta orasidagi masofa va uning uchlarida o‘lchangan burchak tomonlari yoki o‘lchangan masofalarni kesishtirish orqali uchinchi nuqta o‘rnini aniqlash kestirma usul deyiladi. Bu usul, ba’zan ko‘shqutbiy (bipolyar)koordinatalar usuli deb ham yuritiladi. Kestirma ikki usulga bo‘linadi:

chiziqli kestirma va burchak kestirmasi chiziqli kestirma usuli. Bu usulda s’yomka qilinadigan nuqta o‘rni shu nuqtaga yaqin bo‘lib, o‘rni asosiy s’yomkada aniqlangan ikki yoki uch nuqtadan o‘lchangan masofa buyicha aniqlanadi. Masalan, asosiy poligonning BS tomoniga yaqin yakka daraxt yoki ustun o‘rnini aniqlashda B va S nuqtadan M nuttagacha bo‘lgan masofa BM va SM o‘lchanadi.

M nuqtaning plandagi o‘rni B va S nuqtalardan BM va CM radiuslari bilan chizilgan yoylar kesishuvi orqali topiladi.

Burchak kestirmasi. Bu usul joyda chiziq uzunligini o‘lchash noqulay bo‘lganda qo‘llaniladi. Masalan, CD tomonga nisbatan daryoning narigi sohilini s’yomka qilishda Harakterli uch nuqta (1, 2, 3) belgilanadi. Bu nuktalar o‘rnini aniqlash uchun poligon tomoni SD bazis deb qabul qilinadi yoki alohida bazis o‘lchanadi. Keyin S va D da to‘rib teodolit bilan,   va ,3 D da to‘rib,   va ,3o‘lchanadi. Bu o‘lchash natijalari buyicha 1, 2, 3 nuqtalarining plandagi o‘rnini ikki yo‘l bilan topish mumkin. AgarS nuqtada transportir yordamida CD ga nisbatan2 1

,  va ,3 burchaklarni, D nuqtada DC ga nisbatan

2 1,   va ,3 burchaklarini yasab, burchak tomonlarini davom ettirsak ular kesishuvidan 1,2 va 3 nuqtalar o‘rni topiladi:

Burchak yasashda xato katta bo‘lganidan, chiziqli kestirma usulidan foydalanish

ma’qul bo‘ladi. Buning uchun sinuslar teoremasi buyicha

2 12 , 1   C a C va , 33a C hamda2 12 , 1 â D â D   va , 33â D  masofalar aniqlanadi

Hulosa

Ushbu kurs ishini bajarish davomida geodeziyadan otilgan maruza , amaliy mashg’ulot va pitaktika darslaridsa otilgan mavzularni mustahkamlab olishimizga yordam beradi. Shu o’rinda yopiq polygon vedmistini xisoblash bizga geodeziyadan yaxshiroq bilim olishimizga yordam beradi. Yopiq polygon vedmistini xisoblash uchun har bir bosqicvhda aniq hisob kitob qilishimiz kerak chunki birgina etiborsiz qoldirilgan xato katta xatolarni keltirib chiqaradi. Yani odiygina burchaklardagi xato direksion burchaklarni to’g’ri chiqmasligiga olib keladi. Bizga berilgan topshiriqda yani 9 burchakli poligon ichki burchaklari yeg’indisi nazariy 1260⁰ ga teng bo’lishi kerak lelin teodalitda olingan sanoqlarda albatta hato boladi . yol qoyilgan hato ruxsat etarli bo’lsa hisoblash ishlari davom etiriladi aks holda sanoqlar boshqatdan olinadi. Amaliy olinga 9 burchakli poligon ichki burchaklari yeg’indisi 1260⁰02.4’ ni tashkil etdi bu esa yirik masshtabli poligonda ruxsat etarli bolganligi uchun biz olingan sanoqlarga tuzatma kiritamiz. Tuzatilgan qiymatlar boyicha hisoblash ishlarini davom etiramiz. bir tomoning direksion burchagi malum bolsa qolgan tomonlarning direksion burchaklarini hisoblab topamiz keyin esa direksion burchaklarni rumb burchakka otkazamiz. Tomonlarni quyilish masofasini rumb burchakni sin va cos qiyatlariga ko’paytirib delta X va delta Y larni topamiz va kordinata ortirmalari xatoligi ruxsat etilamaydigan darajada bolsa hisoblangan qiymatlarni boshidan boshqatdan tekshiriladi yani 0 dan boshqatdan o’lchanadi va xisoblanadi . ruxsat etarli darajada bolasa tuzatmalar kiritib hisoblash ishlari yakuniy bosqichga o’tkaziladi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1 . Geodeziya-Qo’ziboyev.T. ‘’O’qtuvchi nashiryoti’’ Toshkent-1976

2.Geodeziya-O’tanov.O’, Nurmatov.E ‘’O’zbekiston’’Toshkent-2002

3.Injinerlik geodeziyasi-Norxojayev

4. Amaliy geodeziya

5 Injenerlik geodeziyasi uslubiy qollanmma –A.N.Inomov Toshkent2017

6.farpitalabalarigeodeziya telegram kanoli