Farhod musajon dramaturg adib

FARHOD MUSAJON DRAMATURG ADIB
Reja:

1. 
   Farhod Musajonov — ko‘p qirrali ijodkor.
   
2. 
   Farhod Musajon ijodining oʻziga xos xususiyatlari
   
3. 
   Farhod Musajon asarlaridan misollar
   

Farhod Musajonov — ko‘p qirrali ijodkor. U nosir, dramaturg va kinossenaristdir. 1933 yilning 19 dekabrida Toshkentda tavallud topgan. 1956 yilga kelib, Toshkent Davlat universitetining sharq fakultetini muvaffaqiyatli tugatgan. Respublika radiosi, televideniesi hamda «O‘zbekiston madaniyati» gazetasi, «G‘uncha» va «Sharq yulduzi» jurnallarida ishlagan. «O‘zbekfilm» (1967) studiyasida xizmat qilgan. 1968—1970 yillarda Moskvada ssenaristlar Oliy kursida o‘qigan. 1976 yillari «O‘zbekfilm»da turli lavozimlarda, «O‘zbekkino» aksionerlik kompaniyasida xizmat qilgan.
F. Musajonov adabiy ijodining boshlanishi 50-yillarning o‘rtalariga to‘g‘ri keladi. O‘z ijodini bolalarga she’r va hikoyalar yozishdan boshlaydi. Birinchi «Daradagi qishloqda» hikoyasi 1956 yilda chop bo‘lgan. Uning «Oftobni quvalab», «Bo‘sh kelma, Aliqulov!», «Bir qultum buloq suvi» kabi qissalari va oltmishga yaqin hikoyalari dunyo yuzini ko‘rgan.
Hozirgacha uning «Hamlet» (1984), «Bog‘ ko‘cha (1987) kabi hikoya va qissalardan iborat 30 ga yaqin to‘plami nashr etilgan. Ayni chog‘da u «Bu ko‘zlarga ishonsa bo‘ladi», «Zo‘raki kashanda» kabi kattalar uchun ham asarlar yaratgan. Bundan tashqari, u dramaturg sifatida «Oq kabutar», «Najot istab», Hamza teatrida qo‘yilgan «Olifta», «Xizmatingga hozirman», «Talvasa» (Muqimiy teatri sahnalashtirgan) kabi dramalar yaratgan.
Shuningdek, «Jazirama oftob ostidagi uy», «Birovning boshi», «Minoralar ostidagi tsirk», «Ko‘zlarim yo‘lingda», «Huvaydo», «Askiya», «Qiziqchi», «So‘nmas ziyo» kabi ssenariylar muallifi hamdir. Bulardan tashqari u ko‘plab hajviy hikoyalar, intermediyalar, bolalar uchun rang-barang janrda asarlar ham yaratgan. Jumladan, «Oftobni quvalab», «Bo‘sh kelma, Aliqulov!», «Bir qultum buloq suvi» kabi kitoblarini eslash mumkin. Uning «Dushanba, nonushtadan so‘ng» (1974), «Bog‘ ko‘chamni qo‘msayman» (1977), «Qilich va shamshir», «Ko‘rgulik», «Qilich va soz» (2000), «Lafz» (2003) kabi qissalari o‘z o‘quvchisiga ega.
Iste’dodli bolalar adibi, dramaturg va ssenarist F. Musajonov «Shuhrat» medali bilan taqdirlangan (2000). 2013 yil 28 may kuni Toshkent shahrida vafot etgan.

Oʻzining qisqa hajmli va hayajonli hikoyalari, mazmundor qissalari, kichkintoylarni toʻlqinlantiradigan pesalari bilan bolalarning quvonchlariga quvonch ulasha olgan qalamkashlardan biri Farhod Musajon 1933 yilda Toshkent shahrida tugʻilgan. 1956 yilda ToshDUning sharq fakultetini tamomladi. Bir necha yil 0ʼzbekiston radiosida, “Oʻzbekiston madaniyati” gazetasida, “Gʻuncha” jurnalida mehnat qildi. 1966 yildan esa “Oʻzbekfilm”da muharrir, keyinchalik bosh muharrir vazifalarida oʻz faoliyatini davom ettirdi.

F. Musajonning ilk asari 1955 yilda eʼlon qilingan. Shundan soʻng “Daradagi qishloqda” (1960), “Turdi, galstuk va men” (1970), “Oftobni quvlab” (1970), “Chin doʻstlik” (1976), “Chevar qiz” (1982), “Buloq suvi” (1982), “Turdi, velosiped va men” (1983), “Glotok rodnikovoy vodiʼ”, “Tekin tomosha” (1989) kabi kitoblarining maydonga kelishi bolalar uchun katta bayram boʻldi.
1977 yilda adib oʻzining bolalarga atab yozgan barcha hikoyalarini jamlab, yigirma ikki taboqdan iborat katta kitobini qayta ishlagan va toʻldirilgan holda chop ettirdi. Bu kitobini ham ilgarigisiga oʻxshab “Tekin tomosha” deb atadi. 0ldingisidan farqli oʻlaroq, bu kitob uch qismdan iborat: kichkintoylar uchun, oʻrtancha yoshdagilar va oʻsmirlar uchun.
Farhod Musajon ijodining oʻziga xos xususiyatlaridan biri shundaki, uning aksar hikoyalari quvnoq hazil-mutoyiba hissi bilan sugʻorilgan. Adibning barcha hikoyalarida begʻubor va zavqli bolalik davri ruhiyati saqlangan. Shuning uchun uning hikoyalari oson oʻqiladi, oson hazm boTadi. Natijada taʼsir kuchi ham ortadi.
Adib ijodining yana bir jihati u oʻz personajlarini yomon yoki yaxshi, adabiy atamalar qoʻllab aytadigan boʻlsak, salbiy yoki ijobiyga ajratmaydi. Ularga baho berar ekan, feʼl-atvori qandayligini tasvirlar ekan hech qachon kuchli iboralarni, “ablah, iblis, yaramas, gazanda” va hokazo haqoratomuz, qattiq-quruq soʻzlarni ishlatmaydi. Zero, inson sifatida endi shakllanayotgan bolalarga nisbatan bunday oʻtkir soʻzlarni ishlatish insofdan va adolatdan emasligini tushunadi. U oʻz qahramonlarini, qandayligidan qatʼi nazar, oʻyinqaroqmi, lapashangmi, ayyormi, dangasami, maqtanchoqmi – hammasini birday sevardi va sevib tasvirlardi. Uning uchun yomon bola umuman yoʻq, kamchiligi boʻlishi mumkin, deylik yolgʻonchiroq, xasisroq, xudbinroq, lekin nokas bola yoʻq, har qanday bolani ham toʻgʻri yoʻlga solib yuborish mumkinligiga ishonardi. Va shu muborak maqsad yoʻlida ijod qildi.
Farhod Musajonning oʻziga xos uslubi bor edi. Uning asarlaridan bir parchagina oʻqigan odam muallifning kimligini aniqlab olishi mumkin. U aniq, sodda, tushunarli va ixcham yozardi. Shu sababli katta mahorat evaziga yillar davomida paydo boʻladigan va shakllanadigan badiiy soddalik tufayli uning asarlari oʻqimishli chiqadi. Bolalar tili bilan aytsak, hikoyalari “rostakam boʻlgan voqeaga oʻxshaydi”. Darhaqiqat, adib voqealarni xuddi hayotdagidek ishonarli va qiziqarli qilib soʻzlab beradi. Bu juda muhim. Negaki bolalar hikoya voqealariga ishonmasalar asarning taʼsir kuchi yoʻqqa chiqadi. Mana shu omil – ishontira olish mahorati Farhod Musajon ijodining eng muhim xususiyatlaridan edi.
Farhod Musajon barcha yoshdagi bolalar uchun yozdi. Uning kitoblari orasida maktabgacha tarbiya yoshidagi, maktab yoshidagi, kichik va oʻrta hamda katta yoshdagi bolalarga va oʻsmirlarga bagʻishlangan asarlarini ham uchratish mumkin.
Maʼlumki, maktabgacha tarbiya bolalar kitobxonligi, asosan, ota-onalar, tarbiyachilar tomonidan amalga oshiriladi. Bolalar oʻzlari tinglagan asarlari yordamida atrof-muhit bilan tanisha boradilar. Ona yurtga, tabiatga muhabbat xislatlari; mehnat qilish va mehnat ahlini hurmat qilish kabi fazilatlar shu yoshdan shakllana boshlaydi. Turmushda qizgʻanchiq boʻlmaslik, kasbhunar egallashga intilish, kattalarni hurmat qilish kabi ijobiy fazilatlar ham shular jumlasiga kiradi. Bolalarning pedagogikpsixologik xususiyatlarini yaxshi oʻrgangan Farhod Musajon kichik yoshdagi bolalarga bagʻishlab “Eng yaxshi chana”, “Shodiyona kun”, “Shiqildoq”, “Pahlavon va nimjon”, “Sovgʻa”, “Ajoyib buzoqcha”, “Yaxshilik”, “Toʻlab ber”, “Varrak”, “Dogʻ” kabi oʻnlab hikoyalar yaratgan.
Adibning “Varrak” asarining mazmuni oddiygina varrak yasash voqeasi asosiga qurilgan. Asarda kichkintoylarni bolalikdan boshlab mustaqil harakat qilishga chaqiriladi.

Ana shunday jozibali asarlaridan yana biri “Eng yaxshi chana”dir. Bu hikoyada qoʻli ochiq, saxovatli, bagʻri keng boʻlish, xasis, ziqna boʻlmaslik kabi gʻoyalar kichkintoylar ongiga yetkaziladi.

Latifjonga dadasi chana olib beradi. Quvonchdan bolaning boshi koʻkka yetay deydi.
Latifjon boshda ancha qizgʻanchiq boʻladi. Shuning uchun chanada bitta oʻzi uchadi. Boshqalarni chanaga yaqin keltirmaydi, unga birovning qoʻli tegib ketsa, chanani koʻtarib uyiga chopadi.
Latifjonning dadasi oʻgʻlidagi bunday qizgʻanchiqlikni payqaydi, lekin unga pand-nasihat qilib oʻtirmaydi. Aksincha, quyidagi ibratli hikoyatni keltiradi:
– Bilasanmi, – debdi dadasi oʻgʻliga, – men bu ajoyib chanani qayerdan oldim? Bunaqasi magazinda sotilmaydi, bu buyurtma bilan qoʻlda yasalgan chana. Uning yoshi oltmishda. Ha, oltmish yil burun bu chanani bir ogʻaynimning dadasi olib bergan ekan. Ogʻaynim oʻsha paytda sendek ekan. Chananing chiroyliligini koʻrib uchishga uning ham koʻzi qiymabdi. Kattaroq boʻlganimda ucharman, hozir bolalar tortib olib eskitib qoʻyishadi, deb asrab yuraveribdi. Oradan yillar oʻtibdi, bir kuni qarasa bolaligi tugab, chol boʻlib qolibdi. Endi unga chana kerak emas ekan, chunki qariganda uyalmasdan chana uchadimi?! Ogʻaynim chanani menga sovgʻa qilar ekan, begʻubor bolalik chogʻimda maza qilib ucholmadim, ishqilib sening oʻgʻlingga yaxshi xizmat qilsin dedi. Shunaqa, oʻgʻlim, qizgʻanchiq odam zavqdan mahrum boʻladi!
Latifjon boshda dadasining bu gaplariga tushunolmaydi. Yuragining allaqayeri jiz etgandek boʻladi. Nihoyat u dadasiga yuzlanib:
– Ertadan boshlab ayamasdan uchaman, – dedi
Adibning “Sovgʻa” hikoyasi bolalarni mehnatkash boʻlishga
daʼvat etadi. Oqiljonning gul ekishi, uni mehr bilan parvarish qilishi kichik kitobxonda katta taassurot qoldiradi.
“Turdi, galstuk va men” hikoyasi uzoq yillardan beri yosh kitobxonlarning sevimli asarlaridan biri sifatida eʼzozlanib kelinadi.

Hikoyada ozodalik, shahar tozaligi uchun kurashish bosh masala qilib qoʻyiladi. Turdi va Gʻiyos kabilarning shahar tozaligida faol qatnashmaganliklari, dangasaliklari fosh qilinadi.

Xullas, Farhod Musajon oʻzining maktabgacha va maktab yoshidagi kichik bolalarga bagʻishlab yozgan hikoyalarida salmoqdor fikrlarni sodda, bolalarbop shaklda aytadi. Adib nasihat qilish yoʻlidan bormaydi, aksincha, bolalar hayotida koʻp uchrab turadigan oddiy voqealarni tasvirlaydi va aytmoqchi boʻlgan muhim gaplarni ana shu voqealar magʻziga singdirib yuboradi.
Farhod Musajonning “Orzuga ayb yoʻq”, “Boʻsh kelma, Aliqulov”, “Buloq suvi” kabi va boshqa qissalari oʻzbek bolalar adabiyotida muhim oʻrinda turadi.
Farhod Musajon dramaturg sifatida ham yoshlarning mehrini qozongan. “Xayolparastlar”, “Oq kabutar”, “Sabil qoldi”, “Oʻgʻlimni qaytarib beringlar” pesalari shular jumlasiga kiradi.
Bular orasida, ayniqsa, “Oʻgʻlimni qaytarib beringlar” asari mashhur. Dramaturg uning nomini oʻzgartirib “Najot istab” deb qaytadan ishladi. U hozirgi Oʻzbek Milliy teatrida sahna yuzini koʻrdi. Dushanbeda, va Almatida, Tataristonda qoʻyildi.
Pesada, asosan, bola tarbiyasida ota-onaning oʻynaydigan beqiyos katta roli haqida gap boradi.
Farhod Musajonning kattalarga bagʻishlab “Bahor nafasi”, “Bu koʻzlarga ishonsa boʻladi”, “Xotin kishining raʼyi”, “Koʻr shofyor”, “Zoʻraki kashanda”, “Nozik masala”, “Kalla-pocha”, “Himmat”, “Bogʻ koʻcha” kabi kitoblari bosilib chiqqan.
Farhod Musajon barcha yoshdagi bolalar uchun yozadi. Uning kitoblari orasida maktabgacha tarbiya yoshidagi, maktab yoshidagi, kichik va o‘rta hamda katta yoshdagi bolalarga va o‘smirlarga bag‘ishlangan asarlarini ham uchratish mumkin.
Ma’lumki, maktabgacha tarbiya bolalar kitobxonligi asosan ota-onalar, tarbiyachilar tomonidan amalga oshiriladi. Bolalar o‘zlari tinglagan asarlari yordamida atrof-muhit bilan tanisha boradilar. , kattalarni hurmat qilish kabi ijobiy fazilatlar ham shular jumlasiga kiradi. Bolalarning pedagogik-psixologik xususiyatlarini yaxshi o‘rgangan Farhod Musajon kichik yoshdagi bolalarga bag‘ishlab «Eng yaxshi chana», «SHodiyona kun», «SHiqildoq», «Pahlavonvanimjon», «Sovg‘a», «Ajoyib buzoqcha», «Yaxshilik», «To‘labber», «Varrak» kabi o‘nlab hikoyalar yaratgan.
Adibning «Varrak» asarining mazmuni oddiygina varrak yasash voqeasi asosiga qurilgan. Asarda kichkintoylarni bolalikdan boshlab mustaqil harakat qilishga chaqiriladi.
Ana shunday jozibali asarlaridan yana biri «Eng yaxshi chana»dir. Bu hikoyada qo‘li ochiq, saxovatli, bag‘ri keng bo‘lish, xasis, ziqna bo‘lmaslik kabi g‘oyalar kichkintoylar ongiga yetkaziladi. Farhod Musajon o‘zining maktabgacha va maktab yoshidagi kichik bolalarga bag‘ishlab yozgan hikoyalarida salmoqdor fikrlarni sodda, bolalarbop shaklda aytadi. Adib nasihat qilish yo‘lidan bormaydi, aksincha, bolalar hayotida ko‘p uchrab turadigan oddiy voqealarni tasvirlaydi va aytmoqchi bo‘lgan muhim gaplarni ana shu voqealar mag‘ziga singdirib yuboradi.
Farhod Musajonning «Orzuga ayb yo‘q», «Bo‘sh kelma, Aliqulov», «Buloq suvi» kabi va boshqa qissalari o‘zbek bolalar adabiyotida muhim o‘rinda turadi.
Farhod Musajon dramaturg sifatida ham yoshlarning mehrini qozongan. «Xayolparastlar», «Oq kabutar», «Sabil qoldi», ,,O‘g‘limni qaytarib beringlar» pesalari shular jumlasiga kiradi.
Bular orasida, ayniqsa, «O‘g‘limni qaytarib beringlar» asari mashhur. Dramaturg uning nomini o‘zgartirib «Najot istab» deb qaytadan ishladi. U hozirgi O‘zbek Milliy teatrida sahna yuzini ko‘rdi. Dushanbeda, va Almatida, Tataristonda qo‘yildi.
Yozuvchi oʻz tarjimai holida shunday yozgan: “Men Toshkentda, Oʻqchi mahallasida tugʻilganman, 1933 yil 19 dekabrda. Bizning hovlimiz yangi tushgan konservatoriya binosining oʻng qanotida joylashgan edi. Buvim (ota tarafdan) savodxon ayol boʻlganlar. Bolaligimda koʻp bor koʻrganman, tanchani bozillatib kitob oʻqib oʻtirardilar.
‒ Buvi, qanday kitob oʻqiyapsiz? ‒ deb soʻraganim esimda.

‒ Men dostonlar oʻqiyman ‒ “Dalli”, “Alpomish”, ‒ deb javob bergandilar.

Shu gaplari esimda qolgan. Toʻrtinchi sinfdaligimda “Dalli” va “Alpomish” dostonlarini topib oʻqidim. Xalq dostonlari, xalq kitoblari ‒ eng suyukli, hayotimga hamisha yoʻldosh. Meni sanʼatga, adabiyotga olib kirgan ayni ana shu asarlardir. Hozir ham yoʻlim kitob doʻkoniga tushsa, birinchi galda xalq dostonlarini soʻrab-surishtiraman.
Otam Alimuhamedov Musajon davlat arbobi boʻlgan. 1937 yili “xalq dushmani” sifatida ayblanib qatagʻon qilingan. Onam Bashorat maʼlum muddat “Qizil Oʻzbekiston”da muxbir boʻlgan. Biroq otam qamoqqa olingandan soʻng yot unsur sifatida mafkura sohasida ishlashdan chetlatilgan, pirovardida egar-jabduq fabrikasiga oddiy ishchi boʻlib kirgan…”
Boʻlajak adib maktabni tugallab, hozirgi Oʻzbekiston Milliy universiteti Sharq fakultetining eron-afgʻon boʻlimiga oʻqishga kirdi. Uni bitirgach, “Sharq yulduzi”, “Gʻuncha” jurnallarida, “Oʻzbekiston madaniyati” (hozirgi “Oʻzbekiston adabiyoti va sanʼati”) gazetasi tahrirriyatida, soʻng Oʻzbekiston radiosining adabiyot boʻlimida ishladi. 1967 yilda “Oʻzbekfilm” kinostudiyasiga taklif etildi. Bir yildan soʻng Moskvaga, ikki yillik ssenaristlar Oliy kursiga oʻqishga bordi. Qaytib kelgach, 1970 yildan to 1999 yilgacha kino sohasida, dastlab kinostudiyada muharrir, soʻng bosh muharrir, keyinchalik “Oʻzbekkino” davlat aksiyadorlik kompaniyasida boshqarma boshligʻi lavozimlarida ishladi.
Farhod Musajonovning “Daradagi qishloqda” nomli birinchi hikoyasi 1956 yil “Sharq yulduzi” jurnalida, shu nomdagi birinchi hikoyalar toʻplami esa 1959 yilda chop etildi. Shundan soʻng adibning “Oftobni quvalab” (1963), “Bahor nafasi” (1964), “Boʻsh kelma, Aliqulov!” (1965),”Bir qultum buloq suvi” (1972), “Dushanba, nonushtadan soʻng” (1974), “Sunbula”, “Bogʻ koʻchamni qoʻmsayman” (1977), “Himmat” (1984), “Bogʻ koʻcha” (1987), “Qilich va soz” (2000), “Lafz” (2003), “Kuymagan jonim manim”, “Ekran yulduzi” kabi oʻttizga yaqin qissalar va hikoyalar (jumladan, bolalarga bagʻishlangan) kitoblari dunyoga keldi. Bulardan tashqari adib “Oq kabutar”, “Talvasa”, “Tomosha davom etadi”, “Imtihon” kabi pyesalar, “Jazirama oftob ostidagi uy”, “Birovning boshi”, “Koʻzlarim yoʻlingda”, “Huvaydo”, “Soʻnmas ziyo”, “Sensan sevarim”, “Men senga zor”, “Askiya”, “Qiziqchi” kabi badiiy filmlar, “Afyun iskanjasi”, “Huvaydo”, “Haziniy”, “Xizmatingizga hozirman”, “Vatan ishqi” kabi yigirmadan ortiq hujjatli filmlar ssenariylari muallifi hamdir. Uning bir qator asarlari xorijiy tillarga tarjima qilindi. Oʻzbekiston xalq yozuvchisi Farhod Musajonov adabiyotimiz oldidagi xizmatlari uchun Gʻafur Gʻulom nomidagi mukofot bilan, “Mehnat shuhrati” ordeni bilan taqdirlandi.
Keyinchalik adib o‘zining bolalarga atab yozgan barcha hikoyalarini to‘plab “Tekin tomosha” nomi bilan nashr ettirdi. Farhod Musajon dramaturg sifatida “Xayolparastlar”, “Oq kabutar”, “Sabil qoldi”, “O‘g‘limni qaytarib beringlar” nomli pyesalarini yaratdi.
Adib kattalar uchun ham barakali ijod qilib “Dushanba, nonushtadan so‘ng” (1974), “Sunbula”, “Bog‘ ko‘chamni qo‘msayman” (1977), “Himmat” (1984), “Bog‘ ko‘cha” (1987), “Qilich va soz” (2000), “Lafz” (2003), “Kuymagan jonim manim”, “Ekran yulduzi” kabi o‘ttizga yaqin kitoblarini nashr ettirdi. Bulardan tashqari adib “Oq kabutar”, “Talvasa”, “Tomosha davom etadi”, “Imtihon” kabi pyesalar, “Jazirama oftob ostidagi uy”, “Birovning boshi”, “Ko‘zlarim yo‘lingda”, “Huvaydo”, “So‘nmas ziyo”, “Sensan sevarim”, “Men senga zor”, “Askiya”, “Qiziqchi” kabi badiiy filmlar ssenariylari muallifi hamdir.
O‘zbekiston xalq yozuvchisi Farhod Musajon adabiyotimiz oldidagi xizmatlari uchun G‘afur G‘ulom nomidagi mukofotga sazovor bo‘ldi. “Mehnat shuhrati” ordeni bilan taqdirlandi.
Xalqimizning sevimli yozuvchisi Farhod Musajon 2013-yilda Toshkentda vafot etdi.