Farmatsevtika in st it u t I talabalari uchu n 0 ‘quv adabiyoti


Download 48 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/36
Sana28.11.2017
Hajmi48 Kb.
#21119
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   36

kislotali  oksidlar. 
K islo ta la rg a   m o s  k elad ig an   o k sid la r 
kislotali  o k sid la r  d e y ila d i.  M e ta llm a s la r  va  y u qo ri  o k sid la n ish  
d a ra jasin i  n a m o y o n   q ilad ig an   m e ta lla r  kislotali  o k sid la m i  hosil
29

b o sh q alar.  K o 'p c h ilik  kislo tali o k sid la r suv b ila n  b e v o sita b irik ib , 
tegishli  k islo ta la rn i  hosil  qiladi:
K islotali  o k s id la r  asosli  o k sid la r  va  ish q o rla r  b ila n   b irik ib   tu z la r 
hosil  qiladi:
K islotali  o k sid la r kislotalar bilan,  asosli o ksidlar asoslar bilan 
reaksiyaga kirishm aydi.  K islotali o k sid la m i  ularg a m os k islo taning 
a n g id rid i  d e y ila d i:  C 0 2  —  k a r b o n a t  a n g id r id ,  N 20 5  —  n i tr a t  
an g id rid ,  S 0 3  —  su lfat  an g id rid .
d) 
amfoter oksidlar. 
S h a ro itg a   q a ra b   h a m   k islo ta,  h a m   asos 
xossalarini  n a m o y o n   q ilad ig an  o k sid la r am foter oksidlar deyilad i. 
M asalan:  Z n O ,  A120 3,  C r 20 3  S n O ,  P b O   va  b o sh q a la r.  A m fo te r 
o k sid la r  k is lo ta la r  b ila n   h a m ,  ish q o rla r  b ila n   h a m   tu z la r  h osil 
qiladi:
e) 
indiferent oksidlar. 
O datdagi sh a ro itd a  suv,  kislota va asoslar 
bilan  reak siy ag a k irish m a y d ig a n  va tu z  h o sil q ilm ay d ig a n  o k sid la r 
b e ta ra f (indiferent)  oksidlar  deyiladi.
M asalan:  S O ,  C O ,  N O ,  N 20 .
P20 5  +   3  H , 0   =   2  H 3P 0 4 
M n 20 7  +   H 20   =   2  H M n O
N 20 5  +   H 20   =   2  H N 0 3 
S 0 3 +   H 20   =   H 2S 0 4
N 20 3  +   H 20   =   2  H N O  
C 0 2  +   H 20   =   H 2C 0 3
S 0 2  +   H 20   =   H 2S 0 3 
С Ю .  +   H , 0   =   H ,C rO ,
S 0 3  +   N a 20   =   N a 2S 0 4 
C 0 2  +   C a   ( 0 H ) 2 =   C a C 0 3  +   H 20
Z n O   +   H 2S 0 4 =   Z n S 0 4  +   H 20
rux sulfat
Z n O   +   2  N a O H   =   N a 2Z n 0 2  +   H 20
natriy sinkat
A120 3  +   6  H C I  =   2  A lC lj  +   3  H 20  
A120 3  +   2  K O H   =   2  K A 1 0 2  +   H 20
3 0

M a s h q l  ar
1.  Q u y id ag i  e le m e n tla m in g   k islo ro d   bilan   h osil  qilad ig an  
y u q o ri  v alen tli  o ksid larin i  yozing:  K ,  B a,  Al,  N ,  C r,  M n ,  N a , 
C a ,  B,  C ,  P ,  Cl.
2.  Q uyidagi  reak siy alard a  hosil  b o ‘lad ig a n   m a h s u lo tla m in g  
tu zilish   fo rm u la larin i  yozing:
N j 0 3  +   K O H   =  
N 20 3  +   Ba  ( 0 H ) 2  = 
N 20 3  +   AI  ( O H ) 3   
S 0 3  +   N a O H   =
S 0 3  +   Ca  ( O H ) 2  =  
S 0 3  +   Bi  ( 0 H ) 3  =  
C120 ,   +   M g  ( O H ) 2 
P 20 ,   +   M g  ( O H ) 2  = 
N 20 ,   +   M g  ( 0 H ) 2  = 
B aO   +   H C 1 0 3  =  
B aO   +   H 2C 0 3  =  
B aO   +   H C 1 0 4  =
B aO   +   H 3A s 0 4 
BaO   +   H 4P 20 7  =  
P 20 5+   N a O H   =  
P 20 s +   Ba  ( O H ) 2  =  
P 2O s +   Fe  ( O H ) 3  =  
K 20  +   H N 0 3  =  
K 20 +   H 2S 0 4  =  
K 20 +   H 3P 0 4  =  
H C 1 0 3 +   C a O   =
H ,S O ,+   ALO  =  
H 3P 0 4+   K 20  =  
H 4P 20 7+   B aO  =
3.  Q uyidagi  reaksiyalarda o ‘rta tu z la r hosil b o 'lish in i ifodalang:
N 20 5  +   F e 20 3  — 
S i 0 2  +   N a 20   =  
C120 7  +   B aO   =  
A120 3  +   K 20   =  
Z n O   +   C a O   =  
C l2O s  +   SrO   =  
C r 20 3  +   B aO   =
M n 20 7  +   N a 20   : 
Z n O   +   P 20 5  =  
A120 3  +   S 0 3  - 
P 20 5 +   C a O   =  
S 0 3+   C r20 3  =
n
2
o
3+  
k
2
o
  =
M n 0 3+   B aO
ASOSLAR
D isso tsiasiy a la n g a n d a   a n io n la r sifa tid a  faqat g id ro k sid   io n lar 
h o sil  q ila d ig a n   e le k tro litla r  asoslar d ey ilad i.  Asos  m olekulasidagi 
gidro ksid guruhlar soni  uning  kislotaliligi  deyiladi.
A soslar n o m la n ish id a  m eta ll  n o m ig a g idroksid s o ‘zini  q o ‘shib 
o ‘q ilad i.
31

N a O H   —  (b ir  k islo tali)  n a triy   g id ro ksid.
Ba  ( O H ) 2  —  (ikki  k islo tali)  b a riy   gid ro k sid .
Al  ( O H ) 3  —  (u c h   kislotali)  a ly u m in iy   g id ro ksid.
E lem ent  b ir  n e c h a   asos  hosil  qilsa,  u   h o ld a   elem en t  n o m id an  
s o ‘ng  u n in g   o k sid la n ish   d a ra jasin i  qavs  ic h id a ,  rim   ra q a m id a  
k o ‘rsatiladi.  M asalan:  F e (O H )2 — te m ir (II) gidroksid,  F e  (O H )3 — 
tem ir  (III)  gidroksid.
Suvda eruvchan asoslar ishqorlar deyiladi.  Ishqoriy va ishqoriy- 
yer m etallarin in g  gidroksidlari suvda yaxshi eriydi va kuchli asoslar 
h iso b la n a d i.  Is h q o rla r  m e ta lla r  yoki  m e ta ll  o k sid larig a  bev o sita 
suv  bilan  t a ’sir  e tib   o lin ish i  m u m k in :
2  N a   +   2  H 20   =   2  N a O H   +   H 2T 
C a   +   2  H 20   =   C a  ( O H ) 2  +   H 2 
C a O   +   H 20   =   C a  ( O H ) 2
Ish q o rla r  e ritm a la rd a   to 'liq   d issotsiy alanad i:
N a O H  
N a ++ O H _
C a  ( 0 H ) 2 <± C a 2+  +   2  O H "
Qolgan  m eta lla m in g   gidroksidlari  su vda  oz  eriydi.  Shuning 
uchun  u lar  kuchsiz  asoslar  deb  ataladi.  K u c h siz   a so sla r  m eta ll 
tu zla rig a   ish q o rla r t a ’siri  tufay li  olin adi:
M g S 0 4  +   2  K O H   =   M g  ( O H ) 2 1  +   K 2S 0 4 
F e C l3  +   3  N a O H   =   F e  ( O H ) 3 1  +   3  N a C l
K o ‘p  kislo tali  a so sla r  b o sq ich li  d isso tsia siy a lan a d i.  S h u n in g  
u c h u n   h a m   a so sla r  k islo ta la r  b ila n   teg ish li  asosli  va  o ‘rta   tu z la r 
hosil  qiladi:
M g  ( O H ) 2^ M g O H +  +   0 H -  
M g ( O H ) +* ± M g 2++ O H -  
A l ( O H ) 3« ± A l ( O H ) ; + O H -  
A1  (O H ) 
2
  < ± A 1 0H 2+ +   O H -  
A 1 0 H 2+^ A 1 3++ O H -
32

A m fo te r o k sid la rn in g  g id ro k sid lari  h a m   a m fo terlik   xossasiga 
ega  b o ‘ladi.  U la r  e ritm a la rd a   h a m   asos,  h a m   k islota  sifa tid a  
disso tsiy alan ish  xususiyatig a ega:
Z n   ( O H ) 2* ± Z n 2+  +   2  O H '
asos
Z n   ( O H ) 2 +   2  H 20  <± 2  H + +  [Z n  ( O H ) J 2
kislota
Z n   ( O H ) 2+   H 2S 0 4 =   Z n S 0 4  +   2  H 20
rux sulfat
Z n   ( O H ) 2+   2  K O H   =   K 2[Z n  ( O H ) J
kaliy tetrag id ro k so sin k at
Al  ( O H ) 3 +   3  H C I  =   A lC lj  +  3  H 20
aly u m in iy  g id ro k sid
Al  ( 0 H ) 3 
A l3+  +   З О Н -
asos
Al  ( 0 H ) 3 +   3  H 20  
H +  +   [Al  (O H ) 4  ( H 20 ) J -
kislota
Al  ( O H ) 3+   N a O H   +  2  H 20 < ± N a   [Al  (O H )4  ( H 20 ) 2]
natriy tetragidroksodiakvaalyum nat
Q u ru q  holdagi  a m fo te r g idroksid va  ish q o r aralashm asi  yuqori 
h a ro ra td a   k u y d irilsa ,  quyidagi  rea k siy ala r  yuz  beradi:
Z n   ( O H ) 2+   2  N a O H   =   N a 2Z n 0 2  +   2  H 20
n a triy   sin k at
C r  ( O H ) 3+   N a O H   =   N a C r 0 2+   2  H 20
natriy   m etaxrom it
ISH Q O R LA R N IN G   XOSSALARI
1.  K uch li  ish q o rla r q izil  lak m u sn i  k o ‘k a rtira d i,  fen o lfta le in n i 
t o ‘q   p u sh ti  ran g g a,  m e tilo ra n jn i  sa riq   rangga  kiritadi.
2.  Ish q o rla rn in g   suvli  e ritm a la ri  g a z la m a la rn i,  te m irn i  va 
y og ‘o c h n i  y e m irad i.
3.  Ish q o rla r  a m f o te r   va  kislo tali  o k sid la r  b ilan   reaksiyaga 
kirish ib   tu z   va  suv  hosil  qiladi:
3 3

C a  ( O H ) ,  +   S O ,  =   C a S 0 4  +   H 20
2  N a O H   +   Z n O   =   N a :Z n O ,  +   H , 0
4. 
Ish q o rlar k islo talar bilan  n ey trallan ish  reaksiyasiga  kirishib, 
tu z   va  suv  hosil  qiladi:
N a O H   +   HCI  =   N aC l  +   H 20 .
T A J R I B A L A R
1- tajriba. 
M etallarga suv bilan t a ’sir etib  gidroksid  hosil qilish.
K ic h k in a   k ris ta lliz a to rn in g   y a rm ig a c h a   suv  q u y ib ,  sh ish a
p lastin k a   bilan   u stin i  b e rk itib   q o 'y in g .  N a triy   (k ero sin   tag id a  
s a q la n a d i)   m e ta llin in g   b ir   b o ‘lag in i  q is q ic h   b ila n   o lib ,  filtr 
q o g 'o z id a   q u r itin g .  M e ta lln i  p ic h o q   y o r d a m id a   m a y d a ro q  
b o M ak ch alarg a  b o ‘lib ,  filtr  q o g 'o z ig a   o 'r a lg a n   h o ld a   k ris ta l- 
liz a to rla rd a g i  suvga  soling,  u stin i  sh ish a   q o p q o q   b ila n   yo p ib , 
reaksiyaning borishini  kuzating.  Hosil b o 'lg an  eritm ag a fenolftalein 
in d ik a to rid a n   b ir-ik k i  to m c h i  solib,  rang   o 'z g a rish in i  k u zatin g , 
reaksiya ten g la m a sin i  yozing.
2- tajriba. 
M etall  oksidlariga suvn in g  t a ’sirini  o 'rg a n ish .
Ikk ita p ro b irk a o lib,  u la m in g  h a r biriga y a rm ig ac h a  suv quyib,
birinchisiga oz m iq d o rd a kalsiy o k sid dan ,  ikkinchisiga  esa sh u n c h a  
m iq d o r d a   m a g n iy   o k s id d a n   so lin g .  P r o b ir k a la r n i  y a x s h ila b  
c h a y q a tib ,  hosil  b o 'lg a n   e ritm a la m i  k o 'k   lak m u s  va  fen o lftalein  
in d ik a to ri  b ila n   sin a b  k o 'rin g .  R eaksiya te n g la m a la rin i  yozing.
3- tajriba. 
Suvda oz eriydigan asoslam ing olinishi.  U chta probirka 
o lib ,  h a r   b irig a   a lo h id a - a lo h id a   4 —6  to m c h id a n   te m ir  
(III) 
x lo rid ,  v ism u t 
(III) 
n itra t  va  m is 
(II) 
x lo rid la rn in g   e ritm a la rid a n  
to m iz ib ,  h a r   biriga  ish q o r  e ritm a s id a n   q o 's h in g ,  hosil  b o 'lg a n  
c h o 'k m a la m in g   rangiga  e ’tib o r  berib.  rea k siy an in g   m o le k u ly a r 
va  ionli  te n g la m a la rin i  yozing.
4 - tajriba.
  A m fo te r  g id ro k sid la rn i  hosil  qilish.  X rom  
(III) 
su lfa t  va  rux  s u lfa tn in g   suvli  e ritm a la r id a n   a lo h id a - a lo h id a  
p ro b irk a la rg a   8— 10  to m c h id a r   olib.  h a r  biriga  c h o 'k m a   hosil
3 4

b o 'lg u n c h a   natriy  ishqor e ritm asid an   to m c h ila b  q o 'shin g,  c h o 'k m a  
r a n g ig a   e ’t i b o r   b e rin g .  H a r   b i r   p r o b ir k a d a   h o sil  b o 'lg a n  
c h o   k m a la rn i  ikkiga  b o 'lib ,  b iriga  k o 'p r o q   ishqor,  ikkinchisiga 
esa  su y u ltirilg a n   sulfat  kislota  e ritm a s id a n   q o 's h ib ,  c h o 'k m a n in g  
e rish in i  k u zatin g .  C h o 'k m a la m in g  h o sil  b o 'lish i,  u larn in g   kisloi 
va  a so sla rd a   erib  ketishi  reaksiya  te n g la m a la rin i  m o lek u ly ar  v;i 
ionli  sh a k lla rd a   yozing.
M   a  s h  q  1  a  r
1.  Q uyida keltirilgan gidroksidlam ing bosqichli dissotsiatsiyasini 
yn/inu:
Ba  ( O H ) ,,  Z n   ( O H ) 2,  S r  ( O H ) 2,  A l ( O H ) ,,  P b ( O H ) .,  C u  ,O M ;
C a   ( O H ) r
2.  Q u y id ag i  g id ro k sid la m in g   tu z ilish i  fo rm u la la rin i  yozing:
K O H ,  C o   (O H ).,.  Ni  ( O H ) 2,  Sn  ( O H ) v   Bi  (O H ) ,,  B a ( O H ) ; .
3.  80  kg  n atriy  gid ro k sid   hosil  qilish  u c h u n   q a n c h a   N aCI  sarflanad: .’
4.  Q u y id a  k o 'rsa tilg a n   m o d d a la m in g  qaysilari  n atriy  gidroksid  b ila
11 
reaksiyaga  k irish ad i?  R eaksiya  te n g la m a la rin i  yozing.
H C 1 0 4,  C aO ,  S 0 2,  C u O ,  Z n O ,  F e C l3,  Z n S 0 4,  B aO ,  S O .,  Al  O 
P , 0 „   C r ( O H ) ,,  C 0 2,  N ,0 ,.
KISLOTALAR
D issotsiatsiyalanganda  kation  sifatida fa q a t  vodorod  ionlarini 
hosil  qiladigan  m oddalarga  k islo ta la r  deyiladi.  K islota  e ritm a la ri 
d isso tsia siy a lan g a n d a   m u sb at  zaryad li  v o d o ro d   ioni  H +  va  m anfi\ 
z a ry a d la n g a n   tegishli  kislo ta  q o ld ig 'in i  hosil  qiladi:
H C !  -   H +  +   Cl 
H N O .  =   H +  +   N 0 -
Kisluta  ta rkibid agi  o ‘m in i  m etallga  bera  oladigan  vodorod 
atom lari  soni  kislotaning  asosli^i  deyiladi.
Q uyidagi jad v ald a  kislota va  u n in g   natriyli  yoki  kalsivli  u i/k in -  
ning  nom i  k o 'rsa tilg a n .

K islo ta la r
T u z la r
Bir  asosli
HCI  —  xlorid  k islo ta 
H C IO   —  gi p o x lo rit  k islo ta 
H C IO ,  —  x lo rit  k islo ta  
H C IO .  —  x lo rat  k islo ta 
H C 1 0
4
  —  p erx lo ra t  kislota 
H B r  —  b ro m id   k islo ta 
H J  —  y odid  kislota 
C H .C O O H   —  sirk a  k islo ta 
H N O ,  —  n itrit  k islo ta 
H N O .  —  n itrat  k islo ta 
H M n
0 4
  —  p e rm a n g a n a t  kislota 
Н С Ю ,  —  m e ta x ro m it  kislota 
H C N   —  sian id   k islo ta 
H C N S   —  ro d an id   kislota
N aC l  —  n atriy   xlorid 
N a C lO   —  n atriy  gi p o x lo rit 
C a  (C 1 0
2)2
  —  kalsiy  xlorit 
C a  (C IO ,),  —  kalsiy  x lo rat 
N a   C 1 0
4
  —  n atriy   p e rx lo ra t 
C a B r
2
  —  kalsiy   b ro m id  
C a J
2
  —  kalsiy  yodid 
C H ,C O O N a —  n atriy   atsetat 
N a N 0
2
  —  natriy  nitrit 
C a (N O ,),  —  kalsiy  n itrat 
N a M n 0
4
  —  n a triy   p e rm a n g a n a t 
N a C rO ,  —  n atriy   m e ta x ro m it 
C a ( C N
)2
  —  kalsiy  sian id  
N a C N S   —  n atriy   ro d a n id
Ikki  asosli  kislotalar
Tuzlar
H,S  —  sulfid  kislota 
H,SO ,  —  sulfit  kislota 
H ,S 0 4  —  sulfat  kislota 
H 2M n 0 4  —  manganat  kislota
H-CO.  —  karbonat  kislota
2 
j
H,SiO ,  —  silikat  kislota 
H ,C r0 4  —xromat  kislota 
H ,C r,0 7  — dixromat  kislota
N aH S  —  natriy gidrosulfid 
N a2S  —  natriy sulfid 
N aH SO ,  —  natriy gidrosulfit 
N a2SO.  —  natriy  sulfit 
N a H S 0 4  —  natriy gidrosulfat 
N a2S 0 4 —  natriy sulfat 
N a H M n 0 4—  natriy gidromanganat 
N a ,M n 0 4—  natriy manganat 
Na'HCO,—  natriy gidrokarbonat 
N a2C 0 3—  natriy  karbonat 
N aH SiO ,—  natriy gidrosilikat 
N a2S i0 3—  natriy silikat 
N aH C rO ,—  natriy gidroxromat 
N a2C r 0 4—  natriy xromat 
N aH C r20 7—  natriy gidrodixrom at 
N a2Cr20 7—  natriy dixromat
36

U ch   asosli  k islo ta la r
T u z la r
H , P 0
4
  —  fosfat  kislota 
H .A sO .  —  arsen a t  kislota
j  
4
H ,A sO ,  —arse n it  kislota
C a  ( H , P 0 4),  —  kalsiy  digidrofosfai 
C a H P 0
4
  —  kalsiy  gidrofosfat 
C a , ( P 0
4)2
  —  kalsiy  fosfat 
N a H ,A s 0
4
  —  n atriy   d ig id ro a rse - 
nat
N a
2
H A s 0
4
  —  n atriy  g id ro arsen at 
N a ,A s
0 4
  —  n atriy   arsenat 
N a H ,A s O ,  —  n atriy   d ig id ro arsen it 
N a
2
H A sO ,  —  n atriy   g id ro arsen it 
N a ,A s O ,  —  n atriy   arsenit
H
4
P , 0
7
  —  to ‘rt  asosli  p iro fo s- 
fat  kislota
N a H ,P
2
0
7
  —  n atriy   trig id ro p iro - 
fosfat
N a , H , P , 0
7
  —  n atriy   d ig id ro p iro - 
fosfat
N a
1
H P
3
0
7
  —  n atriy  g id ro p iro fo s- 
fat
N a
4
P
2
0
7
  —  n atriy   pirofosfat
KISLOTALARNING  XOSSALARI
K islotalarning u m u m iy  xossalari  u lam in g  eritm alarid a vodorod 
ioni  borligi  b ila n   belg ilan ad i.
1.  H +  —  ioni  in d ik a to rla r  ran g in i  o 'z g a rtira d i,  y a ’ni  k o ‘k 
lak m u sn i  q iz a rtira d i,  m e tilo ra n jn i  p u sh ti  rangga  kirgazadi.
2.  K islota  e ritm a la rin in g   m azasi  n o r d o n   b o 'lib ,  gazlam alnrni 
yem irad i.
3.  K islotalar m etallarga ta ’sir etadi.  Suyultirilgan sulfat  va xlorid 
kislotalari  faollik q a to rid a  v o d o ro d d an   c h a p d a  tu rg an   m etallarning 
k o 'p c h ilig ig a   t a ’s ir   e tib ,  te g is h li  t u z l a r   h o s il  q ila d i.  M et dl 1 
k islo tad a n   v o d o ro d n i  siq ib   c h iq a ra d i:
Z n   +   H 2S 0 4  =   Z n S 0 4  +   H 2T 
M g  +   2  HCI  =   M g C l2  +   Н 2|
Faollik q ato rid a vo d o ro d d an  o 'n g d a  turgan  m etallarga (C u.  Hi:. 
Ag,  A u)  suyultirilgan  H C I  va  H 2S 0 4  lar  t a ’sir  qilm aydi.
Suyultirilgan nitrat kislota ( H N 0 3) faollik qatorida vodorodgach;; 
va  v o d o r o d d a n   k e y in   tu rg a n   m e ta lla rn i  ( H g   —  s im o b g a c h n )

oksidlaydi.  Lekin  m etallar  H N O ,  d an   hech  q ach o n   v o d o rodni  siqib 
c h iq arm aydi.
4  Z n   +   10  H N O ,  =   4 Z n   ( N O ,) ,  +   3  H , 0   +  N H
4
N O ,
3  C u  + 
8
  H N O ,  =   3  C u  ( N 0 ,) ," +   2  N O   +  4  H , 0
4.  K islotalar asosli  va a m fo te r oksidlar bilan  reaksiyaga  kirishib, 
tu z   va  suv  hosil  qiladi:
M gO   +   H
2
S 0
4
  =   M g S 0
4
  +   H 20  
A l j 0
3
  +   3  H
2
S 0
4
  =   A 1 ,(S 0 4),  +   3  H 20
5.  K islo ta la r b ila n   tu z la r  o ‘z a ro  t a ’sir etishi  m u m k in .  A yniqsa 
reaksiya  d a v o m id a   yengil  u c h u v c h a n   gaz  yoki  y o m o n   eriy d ig an  
m a h su lo t  hosil  b o 'ls a ,  reak siy a  o so n   b o radi.
M asalan :
2  N a C l  +   H
2
S 0
4
  =   N a
2
S 0
4
  +   2HC1  T
kons.
N a ,S i 0
3
  +   H , S 0
4
  =   H , S i 0 3l   +  N a ,S 0
4
6
.  K islo ta la r a so sla r b ila n   reaksiyaga kirish ib ,  tu z   va  suv  hosil 
q iladi.
H C / +   K O H   =   K C l  +  H , 0
7  K o 'p   asosli  k islo ta la r  b o s q ic h m a -b o s q ic h   d isso tsia siy a la- 
n a d i,  s h u n in g   u c h u n   u la r  n o rd o n   tu z la r  hosil  qiladi:
H , S 0
4
 
H ++   H S O ^   (
1
- b o sq ic h )
H S 0 7   <=>H+ +  S O T   ( 2 - b o sq ic h )
H , S 0 4*± 2  H + +   S O f
H , P 0
4
 
H ++   H ,P O  
4
  ( 1 -b o s q ic h )
H , P O ;   < ± H + +   H P O
4
  ( 2 - b o sq ic h )
H P O
4
  ^ ± H + + P 0  
4
 
( 3 - b o sq ic h )
H , P 0 4*± 3  H + +   Р О Г
T A J R I B A L A R
Z arur asbob  va reaktivlar: sh ta tiv  qisqichi  b ilan ,  k rista lliz a to r, 
Miisha  ta y o q jh a ,  p la stin k a   va  k o lb a.  te m ir   q o s h iq c h a .  p ro b irk a . 
egilgan  sh ish a  nay.  p a x ta ,  k o 'k   lak m u s  q o g 'u z ,  fosfat  .m g id n d .

n atriy   asetat  (k rista ll),  n a triy   x lo rid   (k rista ll),  k o n se n trla n g a n  
sulfat  kislota,  0 ,0 5   n  kum u sh  n itra t,  2  n  sulfat  kislota.
1-  ta jrib a .  K islotali  oksid  va  su v nin g   o 'z a ro  t a ’sirini  an iq lash .
a)  p ro b irk a n in g   1/3  qism igach a  suv  quyib,  u n d a  oz m iq d o rd a  
o lin g an   fosfat  a n g id rid n i  sh ish a  ta y o q c h a   bilan   a ra la sh tirib   tu rib  
eritin g.  H osil  b o 'lg a n   e ritm a n i  k o 'k   lak m u s  q o g 'o z   b ila n   sinab  
ko'ring .  R eaksiya ten g lam asin i  yozing;
b)  sh ish a  b a n k a g a   3 —4  ml  suv soling.  T e m ir q o s h iq c h a d a   b ir 
b o ‘lak olting ug urtni  alanga olguncha  q izdiring. T e m ir q o sh iq ch ad a 
yonib turgan o ltin gug u rtn i  suvli b an k ag a suvga tekkizm asdan solib, 
o g ‘z in i  s h is h a   p la s tin k a   b ila n   b e rk itin g ,  y o n ish in i  k u z a tin g . 
O ltin g u g u rt  y o n ib   b o 'lg a n d a n   so ‘ng b a n k a d a n   q o sh iq c h a n i  olin g, 
ban k an i yaxshilab chayq atin g .  Hosil  b o 'lg a n  e ritm a n i  k o ‘k  lakm us 
q o g ‘oz bilan   sin a b   k o 'rin g .  R eaksiya  ten g la m a sin i  yozing.
2 -  ta jrib a .  T u z   b ila n   kislo tan in g   o 'z a r o   t a ’sirini  o ‘rganish.
a)  51-a  rasm d a   k o 'rsa tilg a n d e k  a sb o b   yig'ing.  Probirkaga  2 gr 
o s h   t u z id a n   s o lib ,  u stig a   p r o b ir k a n in g   1 /3  q ism ig a   q a d a r  
k o n s e n tr la n g a n   ( p = l , 8 4   g / s m 3)  s u lf a t  k is lo ta d a n   q u y in g . 
P ro b irk a n i  g az  o 'tk a z g ic h   nayli  tiq in   b ila n   berk itib  sh tativg a  qiya 
h o ld a   o 'r n a tin g   va  g az  o 'tk a z g ic h n in g   ik k in ch i  u c h in i  q u ru q  
p ro b irk a n in g  tu b ig a c h a   tu sh irib ,  p ro b irk a n in g  o g 'z in i  p ax ta b ila n  
berkiting. T u z va kislota solingan p ro b irkan i  qizdiring.  Probirkaning 
og'zidagi  p a x ta .u stid a  oq  tu tu n   p ay d o  b o 'lg a n d a n   so 'n g  p ro b irk an i 
o lib ,  o g 'z in i  b a r m o q   b ila n   b e rk itib ,  to 'n k a r ilg a n   h o ld a   suvli 
k ristallizato rg a  tu sh irin g .  P ro b irk a  o g 'z in i  o c h ib ,  hosil  q ilin g an  
v o d o ro d   x lo rid n in g   suvda  e ru v c h a n lig in i  k uzating.  Hosil  b o 'lg a n  
e ritm a n i  ikkiga  b o 'lib ,  b irin ch isig a  k u m u sh   n itra t  e ritm a s id a n  
t o m c h i h t i b   q o 's h in g .  O q   c h o 'k m a n i n g   tu s h is h in i  k u z a tin g . 
E ritm a n in g   ik k in c h i  q ism in i  k o 'k   lak m u s  bilan  sinab  k o 'rin g . 
R eaksiya  te n g la m a la rin i  yozing;
b)  p ro b irk aga  0,5  g  q u ru q   n atriy   a se ta t  tu z id a n   soling.  U stiga 
suyultirilgan sulfat  kislotadan  8— 10 to m c h i  tom izing.  Hosil b o 'lg an  
sirka kislotani  h id id an  bilish  m um kin.  Reaksiya  tenglam asini yozing.
M a s h o l a r
1.  Kislotalarning  tuzilish  formulalarini  yozing:
H 2S 0 4,  Н ,Р О ,,  H ,C r0 4>  H M n 0 4,  H ,C O „  H N 0 2
Download 48 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   36




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling