Farmatsevtika in st it u t I talabalari uchu n 0 ‘quv adabiyoti
koeffltsiyentlarini qo'ying
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
koeffltsiyentlarini qo'ying: a) Sb 2 0 3 + K C l+ H 2 0 - > ... b) As 2 0 3 + H N 0 3 + H 2 0 - > ... d) Sb+ K C 10 4 + H 2 S 0 4- > ... e) AsH 3 + H N 0 3-> ...; 0 As 2 S 3 + K C 1 0 3 + H 2 0 -> ... g) Sb 2 S 3 + H N 0 3- > ... 313 h) As2S3+ N a 2C 0 3+ H 20 2+ H 20 -> i) A s H ..+ N a 0 H + 0 3-» j) N a A s0 2+ N 2H4+ H ,S 0 4-> ... k) S b + H C l+ H N 0 3-> 1) H 3S b 0 4+H C l (kons.) -> m) BiCl3+ K 0 H + K C 1 0 -> n) K B i0 3+ H 20 2+ H 2S 0 4-> ... o) Bi2( S 0 4)3+ H 20 (elektroliz) -> p) A s+ K 2Cr20 7+ H 2S 0 4- > ... q) A s+ N a C 1 0 + N a 0 H -> ... r) Sb20 3+ K M n 0 4+H C l-> s) Sb20 3+Br2+ K 0 H -> ... t) S b+ K C 103+ H 2S 0 4-> ... 6. As (III), Sb (III), Bi (III) qatorda gidroksidlaming kislota-asoslik xossalari qanday o ‘zgaradi? 7. Issiq va sovuq konsentrlangan nitrat hamda sulfat kislota mishyak, surma va vismutlarga qanday ta’sir qiladi? Reaksiya tenglamalarini yozing. 8. Marsh usulida surma va vismutlaming aniqlash reaksiyalarini yozing. Vismut va surma «ko‘zgu»larini bir-biridan qanday ajratish mumkin? 9. P (V), As (V), Sb (V), Bi (V) qatorda kislorodli birikmalaming oksidlovchilik xossalari qanday o ‘zgaradi? Misollar keltiring. 10. Quyidagi moddalaming formulalarini yozing. Kalsiy arsenit, natriy digidroarsenat, kaliy metaarsenat, arsin, kaliy arsenid, magniy vism utid, surma (III) oksosulfat (antim onil sulfat), natriy geksagidroksostibiat (V) (natriy antimonat); vismut (III) oksosulfat (vismutilsulfat). 11. Tarkibida 82 % Bi20 3 b o‘lgan 1 t vismut yaltirog‘ini kuydirish uchun qancha hajm havo (n. sh.) kerak bo'ladi? 12. Nitrat kislota N O gacha qaytarilsa, 20 ml 64 % li H N 0 3 eritmasi bilan necha gramm mishyak (III) oksidini arsenat kislotagacha oksidlash mumkin? 314 VI A GURUH ELEMENTLARI VI A guruh elem en tlariga kislorod, oltingugurt, selen tellur va poloniy kiradi. Bu e le m e n tla m in g tashqi p o g 'o n a sid a o lt it a d a n e le k t r o n b o 'lib , u la r n in g elek tro n form u lasi ns2p 4. s, S e, T e va P o e le m e n tla r in in g tashqi p o g 'o n a sid a k i s l o r o d d a n fa r q q i l i b , b o ' s h d p o g 'o n a c h a si bor. S h u n in g u ch u n ular 2, 4 , 6 va len tli b o 'la oladi. K islorod esa faqat ikki valen tlid ir. Bu e le m e n tla r vod orod b ilan H 2R xilid agi b irik m alar h osil q ilad i, tartib n o m eri o rtish i b ila n u la m in g k islotalik xossalari k u ch a y ib boradi. Suv ( H 20 ) a m fo te r m o d d a . Q o lg a n la r i k u c h s iz kislotalardir. VI A guruh elem en tlari R 0 2, R 0 3 x ilid a g i o k s id l a m i h o s il q ila d i. B u o k sid la r k islo ta li ok sid b o 'lib , ularga H 2R 0 3 va H 2R 0 4 xilidagi kislotalar m o s keladi. K islorod birikm alarida asosan —2, q o lg a n e le m e n t la r e sa — 2 , + 4 , + 6 oksidlanish darajalarini n a m o y o n qiladi. Tartib raqami ortishi bilan m etall- m aslik xossalari susayib, m etallik xossalari kuchaya boradi. O , S, S e va T e m etal- lm aslarga, P o esa m etallarga kiradi. Kislorod yerda en g k o'p tarqalgan e l e m e n t b o 'lib , yer p o 's tlo g 'in in g 4 7 ,2 % ni t a s h k il q ila d i. B a r c h a tir ik organizm lam ing tarkibiga kislorod kiradi. 315 K islorod ( 0 2) rangsiz, h id siz gaz. Suvda k am eriydi. H avod a hajm jih a tid a n 21 % kislorod b o ‘ladi. K islorod nafas olish u ch u n zarur, o ziq -o v q a t organik m od d alarinin g kislorod bilan oksidlanishi h ayot fao liyatin in g energiya asosi hisob lan adi. Yer yuzidagi erkin kislorod o ‘sim liklarda yashil m odda— xlorofill ishtirokida ro‘y beru vch i fo to sin tez jarayoni tufayli p aydo b o'lad i. Shu tariqa kislorod tabiatda aylanm a harakat qiladi. K islo ro d m o lek u la si ^ 0 2) p aram agn it xossaga ega. B u h oi m olekulada ikkita juftlashrrtagan elektron borligi bilan tushuntiriladi (M O M ). Kislorod molekulasi tuzilishini quyidagicha ifodalash mumkin. K islo ro d fa ol m e ta llm a s, u g eliy , n e o n va argon d an b osh q a b a r c h a e le m e n t la r b ila n b ir ik m a h o s il q ila d i. In ert g a z la r , g a lo g en la r, o ltin va p latin ad an tashqari b arch a ele m e n tla r b ilan t o ‘g ‘r id a n -to ‘g ‘ri birikib, ok sid lar h o sil q ilad i. L itiy uy haroratida h avo k islorod i b ilan reaksiyaga kirishadi: 4L i + 0 2 = 2 L i20 2 N a + 0 2 = N a 20 2 Q o lg a n ele m e n tla r esa q izd irilg an d a yon adi: K islo r o d n in g allotrop ik shakl o'zgarish larid a n biri o z o n d ir ( 0 3). O zo n k o'k im tir rangii, o 'zig a x os h id li, zaharli gaz. K im y o v iy jih atd an b eq aror, k islorod ga nisb atan k u ch li o k sid lov ch i: L aboratoriyad a k islorod n i b a ’zi tu zlarn i q izdirib , p arch alab o lish m u m k in : :0 = 0 : yok i :Q - - - 0: 4 P + 5 0 = 2 P 20 s 2 H 2+ 0 = 2 H 20 4 L i + 0 2= 2 L i20 3 F e + 2 0 2= F e 30 4 S + 0 2= S 0 2 C + 0 , = C 0 2 2 C a + 0 3= 2 C a 0 4 A 1 + 3 0 2=A 120 3 2 K I + 0 , + H 10 = L + 2 K 0 H + 0 2 K C 1 0 3= 2 K C l + 3 0 2 2 K M n 0 4= K 2M n 0 , + M n 0 2+ 0 2 K N 0 = K N 0 , + 0 , 316 S an oatd a kislorod suyuq havoni haydab olinadi. Bunda dastlab a z o t (tqayn= — 196°C ajralib ch iqad i. S u yu q h old a kislorod q o la d i, ch u n k i u n in g qaynash harorati yuqori — 183°C. O ltingugurt in son lar q adim d an ishlatib kelgan, yerda keng tarqalgan elem en tlard an . O ltingugurt sariq rangii, m o ‘rt, suvda erimaydigan, a m m o uglerod sulfid va benzolda yaxshi eriydigan kristall m odda. Oltingugurt bir necha allotropik shakl o'zgarishlar hosil qiladi. R om b ik ( a ) oltin gugu rt od atd agi haroratda barqaror o k ta ed r- s im o n kristallar h o sil qiladi. 9 4 ,5 °C dan yu qorid a m o n o k lin ik ((3) oltin gu gu rt barqaror b o 'lib , u u zu n ig n a sim o n to 'q sariq rangii kristallar hosil qiladi. R om bik va m on o k lin ik oltingugurtlarda uning m olek u lasi S g halqa shaklida bo'ladi. O ltingu gu rt 119,3°C da su y u q la n ib , 4 4 4 ,6°C da q aynayd i. Q a y n o q oltin gu gu rt te z sovitilsa a m o rf, p lastik oltin gugu rt h osil b o 'la d i. P lastik oltin gugu rt rezin a sim o n m assa. Oltingugurt qizdirilganda ko'pchilik m etall va metallm aslar bilan reaksiyaga kirishadi: S + 0 = S 0 2 2S+C=CSj S +C 12=SC 12 S + F e = F e S S+H^H.S S+Zn=ZnS Oltingugurt suyultirilgan kislotalar b ilan reaksiyaga kirishmaydi. Q izdirilganda konsentrlangan sulfat v a nitrat kislota ham da ishqorlar b ilan reaksiyaga kirishadi: S + 2 H 2S 0 4= 3 S 0 2+ 2 H 20 kons. 3 S + 6 K 0 H = K 2S 0 3+ 2 K 2S + 3 H 20 S + 6 H N O = H , S 0 , + 6 N 0 , + 2 H , 0 kons. 3 2 4 2 2 V o d o ro d sulfid ( H 2S) palag'd a tu x u m h idli rangsiz gaz. Suvda yaxsh i eriydi. Suvli eritm asi vod o ro d su lfid li suv yoki sulfid k islota d eyila d i. S ulfid k islota karbonat k islo ta d a n h am k u ch siz kislota. V o d o ro d su lfid va u n in g tuzlari k u ch li qaytaruvchilardir. 2 H 2S + 3 0 2= 2 S 0 2+ 2 H 20 C u S + 4 H N 0 3= C u ( N 0 3) 2+ S ^ + 2 N 0 2+ 2 H 20 317 Sulfid lard an N a 2S a m a liy ah am iyatga ega , u n i N a 2S 0 4 ni k o 'm ir y o k i v o d o ro d b ila n qaytarib olinadi: N a 2S 0 4+ 2 C = N a 2S + 2 C 0 2 Ish q oriy m eta ll su lfid la rin in g k o n sen trla n g a n eritm ala rid a oltin gugu rt erib, p ersulfidlar h o sil qiladi: N a 2S + ( n — 1) -> S = N a 2S n; n = 2 - 2 9 Persulfidlar tabiiy h old a h a m uch rayd i.M asalan , p in t m inerali (F e S 2). S an oatd a piritni kuydirib, oltingugurt (IV ) oksid olinad i: 4 F e S 2+ l 1 0 2= 2 F e 20 3+ 8 S 0 2 L aboratoriyada S 0 2 ni q u yid a g ich a olish m um kin: C u + 2 H 2S 0 4= C u S 0 4+ S 0 2T + 2 H 20 kons. N a 2S 0 3+ H 2S 0 4= N a 2S 0 4+ S 0 2T + H 20 S 0 2 suvda yaxsh i eriydi: S 0 2+ H 20 = H 2S 0 3 Sulfid k islota (H 2S 0 3) o so n parch alanad i, erkin h o ld a olin gan em as. S 0 2, sulfid kislota va u nin g tuzlarida oltingugurtning oksidlanish darajasi + 4 b o ‘lib, ular h a m o k sid lo v ch i, h am q aytaruvchi b o 'lish i m um kin: s o 2 + c i 2= s o 2 C l2 qaytaruvchi 2 S 0 2+ 0 2= 2 S 0 3 S 0 2+ 2 H 2S = 3 S + 2 H 20 o k s i d l o v c h i Sulfid kislota va uning tuzlariga qaytaruvchanlik xossalari xosdir. 5 N a 2 S 0 3 + 2 N a M n 0 4+ 3 H 2S 0 4= 2 M n S 0 4+ 6 N a 2S 0 4+ 3 H 20 318 N a 2S 0 3 eritm asiga oltin gu g u rt q o 'sh ib q ay n a tilsa, tio su lfa t tuzlari h osil boMadi: N a 2S 0 3+ S = N a 2S 20 3 T iosu lfatla r k u ch li q aytaru vch ilard in N a 2S 20 3+ C l 2+ H 20 = N a 2S 0 4+ 4 S + 2 H C l N a 2S 20 3+ I 2= N a 2S40 6+ 2 N a I N a 2S40 6 tetra tio n a t k islo ta ( H 2S40 6) n in g tuzidir. O ltingugurt u m u m iy form u lasi H 2S n0 6 boMgan p o litio n kislotalar h o sil qiladi: O O II II H — O — S — S — S — O — H trition kislota II II o o o o II II H — O — S — S — S — S — O — H tetration kislota II II o o O ltingugurt (IV ) ok sid n i katalitik oksidlab S 0 3 olin ad i. U n d an esa k im yo sa n o a ti u c h u n m u h im boMgan m o d d a — sulfat kislota olinadi. O ltingugurt (V I) ok sid sulfat kislotada eriydi. Bunda pirosulfat k islota hosil boMadi: O O II II S 0 3+ H , S 0 = H , S , 0 7 H - O - S - O - S - O - H 3 2 3 2 2 7 II II o o pirosulfat kislota O ltingugurt bir n e c h a p ero k so k islo tala r h o sil qiladi: O II S 0 . + H , 0 = H , S O s H - O - S - O - O - H 3 2 2 2 > || o peroksomonosulfat kislota 319 Peroksodisulfat kislota (H 2 S 2 Og) sulfat kislotani elektroliz qilib olinadi: 2 H 2 S 0 4 elektrohz> H 2 T + H 2 S 2 0 8 P eroksokislotalar od atdagi sharoitda kristall m od d alar b o ‘lib, kuchli k islota h a m d a k uchli ok sid lo v ch ilik xossalarini n a m o y o n qiladi. K islo ro d n in g b io lo g ik a h am iyati n ih o y a td a ulkan. K islorod tiir ik o r g a n iz m la r d a g i b io k im y o v iy jih a td a n m u h im b o 'lg a n m oddalar tarkibiga kiradi (oqsillar, yog'lar, uglevodlar, suv, nuklein k islota va b osh q a la r). B arch a o 's im lik va h a y von lar k islorod bilan nafas o la d i. Tirik o r g a n iz m d a n k islo r o d u g le v o d la r , y o g 'la r va b o sh q a o rg a n ik m o d d alarn i o k sid layd i. B u n d a ajralib ch iq q a n en erg iy a b arch a h a y o t i y j a r a y o n l a r n i t a ’ m i n l a y d i ( b i o k i m y o v i y s i n t e z , m u sk u llarn in g ish i, harakat va b o sh q alar). K islorod o rg a n izm tarkibiy q ism in in g 6 4 ,4 3 fo iz in i tash k il qiladi. T in ch h olatd a o d am organ izm i har daqiqada 0 ,2 6 4 /k islo ro d iste’m ol qiladi. K islo r o d o r g a n iz m d a k islo r o d y e tish m a slig i b ila n b o g 'liq bo'lgan bir q an ch a kasalliklarda d av olovch i vosita sifatida ishlatiladi. N a fa s o lish y o 'lla r i, y u rak -q on to m ir tiz im i kasalliklarida h a m d a is g a zi, H C N b ilan zah arlan ga n d a k islorod ish latilad i. O d atd a , tark ib id a 95 % k islo r o d va 5 % u g lero d (IV ) o k sid b o 'lg a n aralashm a — k arb ogen q o'lla n ila d i. K islo r o d n in g a llotrop ik shakl o'zg a rish i b o 'lg a n o z o n k u ch li o k sid lo v ch i b o 'lg a n lig i sababli su v n i, h a v o n i d ezin fek siy a q ilish d a ish la tila d i, ch u n k i u m ikroblarni o 'ld irad i. O ltin g u g u r tn in g k ish i ta n a sid a g i u m u m iy m iq d o r i 140 g atrofida b o 'lib , unga o rg a n izm n in g k un d alik eh tiyoji 1 g ni tashkil qiladi. O ltingugurt k o'pgina organik m od d a la m in g , ju m lad an oq sil, am in o k islotalar (sistin , sistein , m e tin in ), gorm on la r (in su lin ), v ita m in lar (B ) tarkibiga kiradi. T a rk ib id a o ltin g u g u r t tu tg a n b a ’zi a m in o k is lo ta la r tirik o rgan izm lard a v o d o ro d n i tash ish vazifasin i bajaradi. M a sa la n , tarkib ida g id r o su lfid gu ru h i b o 'lg a n s is te in n in g 1 m o le k u la si o k sid lan ib v o d o ro d ajralib ch iq a d i va sistinga aylanad i. S istin o 'z n avbatida v o d o ro d t a ’sirida q aytarilib, sistein ga a ylan ad i. 3 2 0 sistein molekulalari sistin N atijad a vod o ro d organ izm n in g bir q ism id an ikkinchi qism iga o'ta d i. S iste in , sistin va tarkibida — S H , — S — S —gu ru hin i tu tgan boshqa m oddalar organizm ni radiatsion nurlanishdan h im oya qiladi. S h u n in g u c h u n ular nur kasalliklarida ish latilad i. O ltingugurt q ad im d an dori m o d d a si sifatid a ishlatib k elingan . O ltingugurtning teriga ta ’siri natijasida sulfidlar va p en tation kislota (H 2 S 5 0 6) h o sil b o ‘ladi. U lar m ik r o b la m i o 'ld irish xususiyatiga ega. O ltingugurt ich ilgan d a 10—4 0 % m iq d o rid a vo d oro d sulfidga va su lfid larga aylan ad i. U lar ic h n i yurishtiradi. B u m aqsadlarda to z a la n g a n va c h o 'k tir ilg a n o ltin g u g u r t ish la tila d i. T a rk ib id a oltingugurt b o 'lg a n k o'pgina tuzlar dori m od d asi sifatida ishlatiladi. N a 2 S 2 0 3— n a t r iy t i o s u lf a t g a l o g e n l a r , s ia n id la r b ila n z a h a r la n g a n d a , s h u n in g d e k , A s , P b , H g b ir ik m a la r i b ila n zah a rlan gan d a ish latilad i. N a 2 S 2 0 3 t a ’sirid a g a log en la r zah arsiz tuzlarga, sia n id la r esa rodanidlarga aylan ad i. K C N + N a 2 S 2 0 3 = K S C N + N a 2 S 0 3 A s, P b, H g lar zah arsiz sulfidlar h o sil q iladi. B undan tashqari, N a 2 S 2 0 3 a l l e r g i y a , a s a b k a s a ll ik la r i d a h a m q o ' l l a n i l a d i . N a 2 S 0 4 • 1 0 H 20 n atriy sulfat su ig i sifa tid a h a m d a q o 'r g 'o sh in va bariy b irikm alari b ila n zah arlan gand a ish latilad i. 2 C a S 0 4 ■ Н 20 — k a lsiy su lfa t su y a k sin g a n d a b o g 'lo v c h i m od d a sifatid a ishlatiladi. M g S 0 4 • 7 H 20 — m a g n iy sulfat surgi, o g 'riq n i q o ld iru v ch i vosita sifatida ishlatiladi. B a S 0 4 — b a riy su lfa t, su vda e r im a y d ig a n m o d d a , r e n tg en suratini o lish d a kerak b o'lad i. C u S 0 4 • 5 H 2 0 , Z n S 0 4 • 7 H 2 0 ~ a n tisep tik xossaga ega. U lar k o 'z to m c h i d orilarin i tayyorlashda ish latilad i. K A 1 (S 0 4) 2 • 12H 20 — alyum okaliyli ach ch iq to sh yallig'lanishga qarshi h a m d a q o n to 'x ta tu v ch i vositad ir. F e S 0 4 • 7 H 2 0 —tem ir (II) sulfat k a m q o n lik d a ishlatiladi. T ark ibid a oltin gu gu rt tu tgan o rgan ik b irik m alard an su lfa n ila m id la r (e ta z o l, n o rsu lfa zo l va b o sh q a la r) tib b iy o td a k en g q o 'lla n ila d i. S elen — katta b io lo g ik ah am iyatga ega. S e le n n in g org an izm h im o y a la n ish q ob iliyatiga h a m d a fe rm en ta tiv reaksiyalarga katta t a ’sir e tis h i a n iq la n g a n . O d a m , q u sh va h a y v o n la r n in g k o 'z pardasida o z m iqdorda selen bo'ladi. K o'rish qobiliyatining o'tkirligi b ila n ajralib tu ru v ch i b u rgu tlarn in g k o 'z p ard asid a s e le n n in g m iqdori od am n ik id an yuz marta ko'p. Shu n in g u ch u n selen UKo'rish elem enti “ d eb h a m ataladi. H o z ir g i v a q td a tib b iy o td a tark ib id a s e le n tu tg a n o rg an ik m od d alar d ori m o d d a sifatida q o'lla n ila d i. TAJRIBALAR Z arur asbob va reaktivlar: sh tativ q isq ic h i b ilan , tiq in li sh ish a n a y , t iq in la r , 1 5 0 — 2 0 0 m l h a jm li k o lb a la r tiq in la r i b ila n , ch o 'p la r , te m ir q o sh iq ch a , lakm us q o g 'o z , filtr q o g 'o z . V o d o ro d sulfid (7 9 -r a s m ) va oltingugurt (IV ) ok sid o lish u ch u n (8 2 -r a sm ) asboblar, probirkalar, q isq ich , shish a tayoq ch ala r, stakanlar. K aliy p e r m a n g a n a t, k a liy xlorat, m a rgan es (IV ) o k sid , o ltin g u g u rt, pista k o 'm ir , n atriy m eta lli, fe n o lfta le in , d istilla n gan su v, m is b o 'la k c h a la r i, m a g n iy k u k u n i, te m ir su lfid , n atriy su lfit, rux b o 'la k ch a la ri, shakar, xlorli suv, b ro m li su v, y o d li su v, v o d o ro d su lfid li suv. 322 Eritmalar: kons. H N 0 3; kons. HCI; 2 n H N 0 3; 2 n H C1-5 n N a O H ; kons. H 2 S 0 4; 2 n H 2 S 0 4; 0 ,5 n B aC l2; 0 ,5 n (N H 4 ) 2 S; 0,5 n N a 2 S; 0 ,5 n F eC l3; 0 ,5 n K M n 0 4; 0,5 n K 2 Cr 2 0 7; 0 ,5 n N a 2 S 2 0 3; 0 ,5 n N aC l; 0 ,5 n Z n S 0 4; 0 ,5 n C b S 0 4; 0 ,5 n KI; 0,5 n N a 2 S 0 3. 1-tajriba. K islo ro d n in g o lin ish i. a) k aliy p erm an gan atn i p arch alab kislorod olish . Quruq probirkaning 1/3 qism iga kaliy permanganat kristallaridan solib , uni shtativga vertikal h old a o'rnating. Probirkaning o g 'zin i gaz o'tk azgich egilgan nayli tiqin b ilan berkitib 8 6 -rasm dagidek asbob yig'ing. T iqin li u ch ta 150— 200 ml hajm li kolba tayyorlab, har biriga 10 m l cham asida distillangan suv quying. N ayn in g ikkinchi uchini rasmdagidek kolba ichiga tushiring. Probirkani 2—3 daqiqa gaz alangasida qizdiring. K olb an in g og 'zid a n nay trubkani olib, tiq in Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling