Farmatsevtika in st it u t I talabalari uchu n 0 ‘quv adabiyoti
kab a n io n h o sil b o'lib
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
|
kab a n io n h o sil b o'lib : K H 2 P 0 4 ^ K " + H 2 P 0 7 m urakkab a n io n d a n b o 'ls a . yana H + io n i ajralib chiqadi: h , p o 7 < ± h ++ h p o 2~ h p o 2- ^ h ++ p o ^- 111 A soslar ic h id a sh un d aylari b orki, ular h a m k islo ta , h a m asos xossalarin i n a m o y o n q ilad i. U la r am foter elektrolitlar deb ataladi: Z n ( 0 H ) 2+ 2 H C 1 = Z n C l, + 2 H 20 Zn ( O H ) 2+ 2 N a O H = N a 2Z n O , + 2 H 20 A m fo te r elek tr o litla r g a A l ( O H ) 3, C r ( O H ) 3, Z n ( O H ) 2 va b osh q alar kiradi. Io n m o lek u lyar ten glam alar. H ar q an d a y aso s va k islo ta n in g o ‘z a r o t a ’sirid an k u c h siz elek tr o lit, y a ’ni suv h o sil b o ‘lib, bu reak siyan in g ten g la m a si q u yid a g ich a ifod alanad i: N a O H + HCI = N a C l + H 20 reak siyan in g io n li te n g la m a si yozilsa: N a + + O H - + H ++ C 1 - = N a + + C l - + H 20 Q isqartirilgan io n li te n g la m a q u yid agich a yozilad i: 0 H - + H + = H 20 S u v k u c h siz elek tro lit b o 'lg a n i u ch u n reaksiya o x irig a ch a borad i. Ion li reaksiyalar o x irig a ch a b orish i u ch u n c h o 'k m a , g a z, kam d isso tsiy a la n a d ig a n m o d d a la r y ok i k o m p le k s b irik m a la r h o sil b o 'lish i kerak: B a C l2 + N a 2S O , = BaSO^ i B a2++ S 0 2~ = B a S 0 4 i K2C 0 3 + 2 HCI = 2 K Cl + H 20 + C 0 2 1 C 0 3 2 + 2 H 1 = H , 0 + C 0 2 1 C H 3C O O N a + HCI = C H 3C O O H = N a C l C H 3C O O + H + = C H 3C O O H C u C l2 + 4 N H 3 = [C u ( N H 3)J C 1 2 C u 2+ = 4 N H 3 = [C u ( N H 3)4] 2+ T A J R I B A L A R Z arur asbob va reaktivlar. E lektr o 'tk a zu v ch a n lik n i a n iq lash u c h u n a s b o b ( 5 9 - r a sm ). K im y o v iy s ta k a n la r . P r o b ir k a la r . Indikatorlar. L ak m u s, m etiloran j, fe n o lfta le in . 112 Q and (p o r o s h o k h o lid a ), natriy x lo rid (k r), rux (m e ta ll), k o n sen trlan gan C H ,C O O H . 0,1 n eritm alar: xlorid kislota, 0 ‘y u v ch i kaliy va natriy, sirka k islota. Sulfat k islota. A m m o n iy gidroksid . N atriy xlorid. M is (II) xlorid , te m ir (I I I ) xlorid. K um ush nitrat. T em ir (II) sulfat. X rom (III) sulfat. X ro m -k aliyli a ch ch iq to sh . Rux sulfat. A lyu m in iy sulfat. M agn iy su lfat. K alsiy xlorid . A m m o n iy ok salat. N atriy silikat. A m m o n iy m o lib d in a t. K alsiy xlorid. N a tr iy sulfat. 2 n eritmalar: xlorid va sulfat k islota, o ‘yuvchi natriy va kaliy. A m m o n iy xlorid va sulfatlar. 1- tajriba. E lek trolit eritm alarin in g elek tr o ‘tk azu vch a n lig in i 5 9 - rasm da k o ‘rsatilganidek, ikkita k o 'm ir elek trod in i taxtaga yoki po'kakli probkaga m u stah kam o 'm a tib , unga k etm a-ket qilib elektr la m p o c h k a s in i, e le k tr o d b ila n tok m a n b a i ora sig a 0 ,5 — 2 a m o'ljallangan am p erm etr ulab asbob yig'in g . Stakanga 25 — 30 ml d istillan gan suv q u y ib , asb obn i tok m an b aig a ulang. L am p o ch k a y on ad im i? S uv elek tr to k in i o 'tk a zd im i? S tak and agi suvga 1 g ch am asi m a y d a la n g a n qand solib eritin g. A sb o b n i tok m anbaiga ulang. Endi la m p o c h k a y on a d im i? Stakandagi qand eritm asini to 'k ib , ularni distillangan suv bilan toza la b yu vin g va quriting. Stak anga N a C l kristallaridan so lib , k o 'm ir elek trod lari tu zga tegib turgan a sb ob n i to k m an b aiga ulab 59- rasm. Eritmalarning elektr o'tkazuvchanligini aniqlash asbobi. / I » * ' 113 k o ‘ring. Q uruq tu z elek tr to k in i o 'tk a za d im i? S o 'n gra a sb ob n i tok d an u zib , tu z ustiga 25 — 30 m l suv q uyib eritin g va asb obn i to k m an b aiga ulang. A sb ob n in g to k o 'tk azish in i va la m p och k an in g y o n ish in i k uzating. 2- tajriba. B ir xil k o n se n tr a tsiy a li e le k tr o litla m in g e le k tr o 'tk a z u v c h a n lig in i solish tirish . T o 'rtta 100 m l hajm dagi stakan olib , ularning har biriga a lo h id a -a lo h id a , b irinchisiga 0,1 n. H CI, ikkinchisiga 0,1 n. K O H , u ch in ch isig a 0,1 n. C H 3C O O H va to'rtin ch isiga 0,1 n. N H 4O H eritm alaridan 30 ml dan o 'lch a b solin g. Bu eritm alarning har birini 5 9 - rasm da k o'rsatilganid ek asb ob bilan elektr o 'tk a zu v ch an ligin i aniqlab, am p erm etr sh kalasinin g o'zgarish iga e ’tib or bering. Bir eritm adan ikkinchisiga o'tganda elektrodlarni tozalab yuving. So'ngra u ch in ch i stakandagi C H 3C O O H eritm asin i, to'rtin ch i stakandagi N H 4O H e r i t m a s i u s t i g a q u y i b , u l a r n i n g h a m e l e k t r o 'tk azu vch an ligin i aniqlang. A m p erm etr ko'rsatkichiga qarab qaysi eritm alar k uchli elek trolit ek an ligin i an iq lan g. 3- tajriba. Eritmalar e le k tr o 'tk a z u v c h a n lig in in g k o n s e n tratsiyaga b og'liq ligi. T o'rtta stakan olib , b irinchisiga k onsentrlangan sirka kislotadan 3 0 m l, q o lgan lariga shu k islo ta n in g suv bilan 2 ,1 6 va 6 4 m arta su yultirilgan eritm alarini te n g hajm da tayyorlab, navbati b ilan 5 9 - rasmda ko'rsatilganidek asbobda elektr o'tkazuvchanligini aniqlang. A m p e r m e tr n in g k o'rsatk ich larin i y o zib o lin g . K uzatilgan elek tr o 'tk a z u v c h a n lik h od isasin i tu sh u n tirin g 4- tajriba. K islotalarn in g k im y o v iy fa o llig in i solish tirish . Ikkita probirka olib, birinchisiga 0,1 n. HCI dan 1 m l, ikkinchisiga sh u n ch a hajm d a 0,1 n. C H 3C O O H quying. Ikkala probirkaga h am ta x m in a n barobar bitta rux b o 'la k ch a sin i tashlang. V od o rod ajralib ch iq ish in i k u zatin g. Qaysi probirkada v od o ro d sh id d a tliroq ajralib ch iq ad i. S abab ini tush un tirin g. ✓ 5- tajriba. Indikatorlar ran g in in g o'zgarish i. T o'rtta probirka olib , har biriga 8 — 10 to m ch id a n d istillan gan su v s o lin g . U stig a in d ik a to r la r d a n , b ir in c h is ig a m e tilo r a n j , ik k in ch isig a lakm us so lin g , oxirgisiga fe n o lfta le in eritm a la rid a n b ir-ik ki to m c h i q o 'sh in g . S o 'n g ra har bir probirkaga su lfat yoki xlorid k islo ta eritm asid an q o 'sh in g . R ang o'zg a rish in i k u zatin g. 114 S h u tajribani qaytarib, k islota o ‘rniga biror ishq or eritm asid an q o ‘sh ib , in d ik a to rla r ran g in in g o 'z g a r is h in i k u zatin g. T ajriba natijasiga k o 'ra , quyidagi jad valn i to 'ld ir in g . Muhit Indikatorning rangi universal lakmus metiloranj fenolftalein Neytral Kislotali Ishqoriy k" 6- tajriba. X lo r a n io n in i a n iq la sh reaksiyasi. T o 'r tta p rob irka o lib , b ir in c h isig a su y u ltirilga n H C I, ik k in c h isig a N a C l, u c h in c h isig a C u C l2 va to 'r tin c h isig a F e C l3 e r it m alarid an 1 0 — 12 to m c h id a n s o lib , h a r biriga A g N 0 3 e r itm a sidan 2 — 3 to m ch id a n q o'sh in g. T ajribada hosil bo'lgan c h o 'k m a n in g rangiga e ’tib o r berib, reaksiya te n g la m a la rin i y ozin g. 7 - tajriba. F e 2+ va F e3+ k ation lari orasidagi farqni an iq lash . F e S 0 4 va F e 2 ( S 0 4)3 eritm alarining rangiga e ’tibor bering. Ikkita probirka o lib , b irin ch isiga F e S 0 4 n in g yangi tayyorlan gan e r it m asid an 1 m l so lib , ustiga c h o 'k m a h o sil b o 'lg u n c h a N a O H eritm a sid an to m c h ila b q o 'sh in g va aralashtiring. Ik k in ch isiga esa F e 2 ( S 0 4) 3 eritm a sid a n 1 m l so lib , c h o 'k m a h osil b o 'lg u n ic h a to m ch ila tib N a O H eritm asidan q o 'sh ib aralashtiring. H osil bo'lgan c h o 'k m a la m in g rangiga e ’tib o r b erib , reaksiya te n g la m a la rin i m o lek u lyar va io n li shaklda y o zin g . ^ 8- tajriba. A m fo te r elek trolitlar. a) probirkaga xrom (III) su lfat y o k i xro m -k a liy li a c h c h iq to sh K C r ( S 0 4) 2 er itm a sid a n 1 — 2 m l s o lib , unga c h o 'k m a h o sil b o 'lg u n ic h a su yultirilgan N a O H er itm a sid a n to m c h ila b q o 'sh in g . H osil b o 'lg a n c h o 'k m a n i p ro b irk aga te n g b o 'lib , b ir in c h isig a su yultirilgan H , S 0 4 er itm a sid a n , ik k in ch isig a N a O H eritm asid a n k o'p roq q o 'sh in g . C h o 'k m a er ish id a n h o sil b o 'lg an eritm ala rn in g rangiga e ’tib o r bering. Reaksiya ten g la m a la rin i m olekulyar va ionli shaklda yozin g; b) alohida probirkalarga Z n S 0 4 va A l, ( S 0 4). eritm alaridan I — 2 ml dan o lib , yu qorid agi tajribani takrorlang. N 5 . J 9 - tajriba. Ion li reaksiyalar. a) kam eriyd igan asoslarn i h o sil q ilish . T o ‘rtta probirka o lib , b ir in c h isig a 5 — 7 to m c h i F e C l 3 erit m asid a n , ik k in ch isig a C u S 0 4 eritm asid an 5 — 7 to m c h i, u c h in - chisiga M g S 0 4 eritm asidan 5 — 7 to m c h i solib, har biriga c h o 'k m a h o sil b o 'lg u n ic h a su y u ltirilg a n N a O H er itm a sid a n to m c h ila b q o 'sh in g . H o sil boMgan c h o 'k m a la m in g rangiga e ’tib o r b erin g va reaksiya ten g la m a la rin i m o lek u ly a r va io n li shaklda yo zin g ; b) k am eriyd igan k islotalarn i h o sil qilish . A lohida probirkalarga 5 — 7 to m ch id an natriy silikat va am m on iy molibdinat ( N H 4) 2 M 0 4 eritmalaridan solib, ulam ing har biriga tegishli kislotalarning cho'km alari hosil b o'lgu n ch a xlorid kislota tom ch ilatib qo'shing. Reaksiya tenglam alarini m olekulyar va ionli h old a yozing; d) k u c h siz asoslarni olish . A lo h id a probirkaga 5 — 7 to m c h i a m m o n iy xlorid va a m m o n iy sulfat eritm alarid an o lib , har biriga b ir n e c h a to m c h i o 'y u v c h i natriy er itm a sid a n q o 'sh ib ozro q q izd irin g. H osil b o 'lg a n g a zn i h id id a n a n iq lab , N H 4O H h o sil b o 'lish reaksiyasini m o lek u ly a r va ionli shaklda yozing. N H 4O H ning am m iak va suvga parchalanishini ko'rsating. 1 0 - tajriba. Q iyin eru vch i tu zla rn i ch o'k tirish . Probirkaga 6 — 8 tom ch i suyultirilgan kalsiy xlorid eritm asidan olib, ustiga 1 0 — 12 tom chi natriy sulfat eritmasidan qo'shing va cho'km a hosil bo'lishini kuzating. Aralashmani tindirib, xushyorlik bilan pipetka yordamida suyuq fazadan, ikkita probirkaga 3 — 4 tom chi tiniq eritmadan soling. Birinchi probirkaga yana 3—4 to m ch i natriy sulfat eritm asidan tom izib, eritm ada kalsiy ioni to'liq cho'kkanligiga ishonch hosil qiling. Ikkinchi probirkaga a m m o n iy oksalat eritm asidan 3 — 4 to m c h i q o 'sh in g . C h o 'k m a g a q an d ay m o d d a tu sh gan ligin i eru v ch a n lik k o'p aytm asid an ( 1 0 - jadval, ilovaga qarang) foyd alanib an iq lan g. • ^ M a s h q l a r 1. Quyida keltirilgan moddalardan elektrolit va elektrolit boMmagan moddalami ajratib, elektrolitlaming dissotsivalanishini yozing. HNO,, NaOH, C, H. OH, CuSOj, С ЛН I3Oe> C O ( N H , ) „ CH. COOH, CH,COOK, HC104, K2S 0 4, C12H220 n 116 2. Quyidagi elektrolitlaming bosqichli elektrolitik dissotsiyasini yozing. H2S 0 4, H ,P 0 4, H4P ,0 7, H ,M n04, H,Cr20 7, Mn (OH),, Zn (OH),, Fe (OH),, Fe (OH)3, Al (OH),, Cr (OH)3, Bi (OH),, Cu(OH), 3. Qiyin eriydigan quyidagi moddalaming hosil boMish reaksiyasi tenglamalarini molekulyar va ionli shaklda yozing: Ag3P 0 4, РЬСЮ4, BaS04, Bi (OH)„ CoS, Ca, (P 0 4)2, Zn (OH)2, Cr2S3, SrCO, 4. 20°C da to'yingan kalsiy karbonat eritmasining 3 litrida necha gramm C aC 03 bor? (EKCiC0 = 4,8 10~9) 5. 1 n. Mg ( N 0 3)2 ning dissotsiatsiya darajasi 64 % bo'lsa, izotonik koefTitsiyentini hisoblang. 6. 18°C da 0,1 n. sianid kislotaning dissotsiyalanish darajasi 0,007 % bo'lsa, shu kislotaning berilgan haroratdagi dissotsiyalanish konstantasini va eritmaning pH ini aniqlang. 7. Quyidagi tuzlarni o‘rta tuzlarga aylantirish reaksiya tenglamalarini molekulyar va ionli shaklda yozing: Na,HP04, Bi (OH),NO„ [Al (0H ),1,S04, Ba (H2P04)2, (Zn0H)2S 0 4 8. Kalsiy sulfatning eruvchanlik ko'paytmasi E K ^ q = 2,5 • IO"5. 10 ml to'yingan eritmasidagi Ca2+ ionlari sonini aniqlang. J a v o b l a r : 1)6,02 IO23, 2) 3,01 1017, 3) 3,01 1018, 4)3,01 I021, 5) 3,01 1019 9. 50 ml Ag2C 0 3 ning to'yingan eritmasida 6,3 10~6 mol karbonat ionlari bo'lsa, kumush karbonatning eruvchanlik ko'paytmasini hisoblang. J a v o b l a r : 1)8,0 10“12, 2) 4,0 • 10'8, 3) 2,0 10-12, 4) 8,0 ■ 10-10, 5) 6,0 IO"8 10. Gipoxlorit kislotaning (HCIO) dissotsiyalanish konstantasi 5 • 10 *, 0,1 m eritmasidagi vodorod ionlarining konsentratsiyasini hisoblang. J a v o b l a r : 1)0,7 10 s, 2) 7 10-s; 3) 7 10-4,4)0,7 10^,5) 7 10 ‘ TUZLAR GIDROLIZI ''Tuz ionlarining suv bilan o ‘zaro ta ’sirlashib, kuchsiz elektrolit hosil qilishi tuzning gidrolizlanishi deyilaclL H ar q an d ay tu zg a k islota b ilan a so sn in g o 'z a r o t a ’sirlanish m a h s u lo ti s ifa tid a q arash m u m k in . S h u k is lo ta va a s o s n in g k u ch iga qarab tu zla r to'rt xil b o 'lish i m u m k in . 117 K u ch li asos va k uchli k islotad an h osil b o ‘lgan tu zlar gid rolizga uch ram ayd i. K uchli asos va k u ch siz k islotad an h osil b o 'lg a n tuzlar a n io n b o 'y ic h a g id ro lizla n a d i. M u h it ish q oriy b o 'la d i. M a sa la n , natriy atsetat tu z in in g g id r o liz in i k o'rib c h iq a m iz . U k u ch li a so s (N a O H ) va k u c h siz k islota ( C H 3 C O O H ) d an h o sil b o 'lg a n tu z. N a triy atsetat k u ch li elek trolit, su vda eritilga n d a to 'la d isso tsia tsiy a la n a d i. Suv k u c h siz elek trolit b o 'lg a n id a n ju d a o z m iq d ord a d issotsiyalan adi: C H jC O O N a = C H 3 C O O - + N a + H 20 = H + + O H - A tsetat ionlari eritm ad a v o d o ro d ionlari b ilan b irikib, k u c h siz elek tro lit — sirka k islota m olek u lalarin i h osil qiladi: C H 3 C O O - + H 20 <± C H 3 C O O H + O H - N a tija d a su vn in g d isso tsiy a la n ish id a m u v o za n a t o 'n g g a siljib, eritm a d a O H - io n la rin in g k on sen tratsiyasi k o 'p a y a d i va m u h it ish q oriy b o 'lib q olad i. N a tr iy a tse ta tn in g g id ro lizla n ish reak siyasin in g m o lek u ly a r, io n li va qisqartirilgan ion li ten glam alari q u y id a g ich a yo zilad i: C H ,C O O N a + H , 0 C H 3C O O H + N a O H C H 3 C O O - + N a ++ H , 0 ** C H 3C O O H + N a + + O H " C H 3 C O O - + H , 0 C H 3 C O O H + O H - M uhit ish q o riy , pH > 7 T iiz k uchli asos va k o'p asosli k u ch siz kislotadan h o sil b o 'lg a n b o'lsa , b un d a y tuz b o sq ich m a -b o sq ich gidrolizlanadi. G id ro lizn in g dastlabk i b o sq ich la rid a n o rd o n tu z va k uchli aso s h o sil b o 'la d i. M isol tariqasida kaliy fosfat va bariy su lfid lam in g gidrolizlan ish reaksiyalari ni ko'rib ch iq a m iz. 1 - b osq ich : K3P 0 4 + H , 0 i ± K , H P 0 4 + KOH 3 к т+ РОГ + H , 0 ^ 2 K+ + H P O f + KT + O H _ PO]~ + H O ( i H P 0 ‘" + OH' 2 BaS + 2 Н . О ^ Ba ( HS) , + Ba (OH), i is 2 B a 2++ 2 S 2“+ 2 Н 2 0 < ± В а 2++ 2 H S + В а 2++ 2 О Н " S 2 + Н 2 0 * ± H S + O H - PH > 7 G id ro liz qaytar reaksiyadir, sh u n in g u ch u n tenglik ishorasining o ‘rniga q ara m a -q a rsh i y o 'n a lg a n k o 'rsa tk ich la r q o 'y ild i. T u z er itm a sin i su yultirgan d a y o k i q izd irgan d a g id r o liz la n ish - n in g ik k in ch i va u c h in c h i b o sq ich la ri b o rish i m u m k in . Y a ’n i, su yultirish va q izd irish g id r o liz la n ish reaksiyasida m u v o za n a tn i o 'n g g a siljitadi: 2 - b osqich : K 2 H P 0 4 + H 2 0 ^ K H 2 P 0 4 + K O H 2 к ++ н р о Г + н 2 о<=>к++ н 2 р о ; + к ++ o h - H Р О Г + H 20 ^ H 2 P O ; + O H - p H > 7 Ba ( H S ) 2 + 2 H 2 0 ^ ± 2 H 2S + B a ( O H ) 2; B a 2+ + 2 H S - + 2 H 2 0<=>2 H 2S + B a 2+ + 2 O H " H S + H 2 0 * ± H 2S + O H - p H > 7 3 - b osqich: K H 2 P 0 4 + H 2 0 * ± H 3 P 0 4 + K O H K ++ H , P O ; + H 2 0 ^ H , P 0 4 + K + + O H - H 2 PO ^'+ H 20 H 3 P 0 4 + O H " p H > 7 K u c h siz a so s va k u ch li k islo ta d a n h o sil b o 'lg a n tu zlar k atio n b o 'y ic h a g id r o liz g a uch rayd i. E ritm a n in g m u h iti k islotali b o 'la d i. M asalan , a m m o n iy xlorid g id r o liz in i k o'rib c h iq a m iz . N H 4 C1 k u ch li elek trolit su vda erigan d a to 'la d isso tsiy a la n a d i. A m m o n iy k atio n i su vd an O H " ion larin i b iriktirib o lib , k u c h siz elek tro lit, a m m o n iy g id r o k sid n i h o sil q ila d i. S u v n in g d isso tsiy a la n ish id a m u v o za n a t o 'n g g a siljiydi. N a tija d a eritm a d a v o d o ro d ion la rin in g k on sen tratsiyasi ortib , m u h it k islo ta li b o 'lib q o la d i. A m m o n iy xloridning gidrolizlan ish reaksiyasining m olekulyar, ionli ten g lam a - lari q u y id a g ich a yozilad i: N H 4 C1 + H 2 O ^ N H 4O H + HCI n h 4+ + c r + H 2 0 < ± N H 4 0 H + H + + С Г n h ; + h 2 o < ^ n h 4o h + н +р н < i 119 K u ch siz k o ‘p kislotali asos va k u c h li k islo tad a n hosil b o ‘lgan tu z la r b o s q ic h li t a r z d a g id ro liz la n a d i. G id r o liz n in g d a s tla b k i bosqichlarida asosli tu z va kuchli kislota hosil bo'ladi. Misol tariqasida alyum iniy xlo rid va rux sulfat tu zlarin in g gidrolizini k o ‘rib chiq am iz. Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|