Farmatsevtika in st it u t I talabalari uchu n 0 ‘quv adabiyoti
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
1- bosqich: A IC I 3 + H 2 0 ^ A 1 0 H C 1 2 + H C I A l3+ + 3 C l- + H 2 0 ^ A 1 0 H +2 + H + + C l- A l 3 + + H 2 0 * ± A 1 0 H +2+ H + 2 Z n S 0 4 + 2 H 20 ( Z n O H ) 2 S 0 4 + H 2 S 0 4 2 Z n +2 + 2 SO^“ + 2 H 20 2 Z n O H + + S O f + 2 H + + S O j" Z n +2 + H 2 0 « ± Z n 0 H + + H + p H < 7 2- bosqich: A 1 0 H C 1 2 + H 2 0 * ± Al ( O H ) 2C l + H C I A 1 0 H 2+ + 2 C l- + H 2 0 * ± A J ( O H ) * + C l” + H + + C 1’ A 1 0 H 2++ H 2 0 ^ A 1 ( O H ) ; + H + ( Z n 0 H ) 2 S 0 4 + 2 H 2 0 ^ 2 Z n ( O H ) 2 + H 2 S 0 4 2 Z n O H + + S O f + 2 H 2 0 < ± 2 Z n ( O H ) 2 + 2 H + + S O f Z n O H + + H 2 0 * * Z n ( O H ) 2 + H + p H < 7 3- bosqich: Al ( O H ) 2C l + H 2 0 # A 1 ( O H ) 3 + H C I a i ( o h ) ; + c i - + h 2 o < ± a i ( o h ) , + н ++ c r A1 ( O H ) ; + H 2 0< ± A 1 ( 0 H ) 3 + H + G id ro liz n in g 2- va 3- b o sq ic h la ri e ritm a n i su y u ltirg a n d a yoki q iz d iig a n d a g in a r o ‘yobga c h iq a d i. O d a td a g i s h a ro itd a k u c h li aso s va k u c h s iz k islo ta d a n h a m d a k u c h siz aso s va k u ch li k islo ta d a n ho sil boM gan tu z la r fa q a t 1 - b o s q ic h b o ‘y ic h a g id ro liz la n a d i. S h u n in g u c h u n b u n d a y tu z la r g id ro liz n in g 1- b o sq ic h reaksiyasi te n g la m a la rin i yozish b ila n c h e g a ra la n a d i. 120 K u c h siz asos va k u c h siz k islo ta d a n h osil b o ‘lgan tu z la r h a m k a tio n , h a m a n io n b o ‘y ic h a .g id ro liz la n a d i. E ritm a m u h iti n ey tral yoki hosil b o ‘lgan kislota va aso sn ing dissotsiatsiya k o n stan tasin in g q iy m a tig a q a ra b , k u c h siz iih q o riy yoki k u c h siz kislotali b o ‘lishi m u m k in : C H jC O O N H , + H 2 0 + ± C H 3 C 0 0 H + N H 4O H C H 3 C O O - + N H 4 + + H 2 0 < ± C H 3 C 0 0 H + N H 4O H Sirka kislota va a m m o n iy g id ro k sid n in g dissotsiatsiya k o n s ta n talari deyarli b ir xil bo'lganligi sababli reaksiya m uhiti neytral boMadi. K a tio n k o ‘p zary ad li boMsa, asosli tu z: Fe ( C H ,C O O ) ? + H ,0 < ± F e O H ( C H ,C O O ) , + C H 3C O O H F e 3+ + 3 C H 3 C O O + H 2 0 + ± F e O H 2+ + 2 С Н 3 С О О “ + C H 3C O O H F e 3+ + C H 3 C O O - + H , O ^ F e O H 2++ C H 3 C O O H A n io n k o ‘p zary adli b o 'lsa , n o rd o n tu z hosil b o 'lish i m um k in: ( N H 4 ) 2 C 0 3 + H , 0 < ± N H 4 0 H + N H 4 H C 0 3 2 n h ; + c o ? " + h , o * ± n h 4o h + n h ; + h c o ~ n h 4 + + c o 3 2 + h 2 o * ± n h 4o h + h c o : A m m o n i y g i d r o k s i d n i n g d i s s o t s i a t s i y a k o n s t a n t a s i g i d r o k a r b o n a t io n in i n g d is s o ts ia ts iy a k o n s ta n t a s i d a n k a tta b o 'lg an lig i sababli e ritm a k u ch siz ish q o riy m u h itg a ega boMadi. K uch siz asos va k u c h siz k islo ta d a n hosil boMgan tu z la r oson g id ro lizlan ad i. S h u n in g u c h u n , o d a td a , t o ‘g ‘r id a n - to ‘g ‘ri g id ro liz n in g oxirgi m a h su lo tla ri yozilad i. A g ar tu z n i hosil q iluvchi asos va kislota ju d a k u c h siz boMsa, g id ro liz q a y tm a s boMib, o xirig ach a boradi. G id ro liz n a tija sid a c h o 'k m a yoki g a z m o d d asi hosil b o 'lsa , b u n d a y g idro liz t o 'la gidroliz d e b ata lad i: A 12 S, 6 I l ?c 2 Al ( 0 H ) 3 I + 3 H 2S T C r, ( C O ,) , 3 H 20 - 2 C r ( O H ) , i h 3 С 0 2 ? 1 2 1 1 K uchli asos va k u c h siz k islo ta d a n hosil b o ‘lgan tu z e ritm a sin i k u c h siz asos va k u c h li k islo ta d a n hor.il bo ig an tu z e ritm a s i b ila n a ralash tirgan d a gidroliz kuchayib, a k san y at h o ld a oxirigacha bo rad i. C h u n k i b irin ch i tu z g id ro lizlan g an d a hosil b o 'lg a n gidroksid ionlari ik k in c h i tu z g id ro liz la n g a n id a h osil boMgan v o d o ro d io n la ri b ila n b ir ik ib , su v m o le k u la l i: .i h o s il q ila d i. H + v a O H “ io n la r i k o n se n tra tsiy a sin in g k a m a y ish i m u v o z a n a tn in g o ‘ngga siljishiga sa b a b boMadi va g id ro liz o x irig a c h a b o ra d i. 3 N a 2 C 0 3 + A 1 ,(S 0 4 ) 3 + 3 H 20 = 2 A l(O H )3! + 3 C 0 2T + 3 N a 2 S 0 4 6 N a + + 3 C O 3 " + 2 A l3+ + 3 S O f + 3 H 20 = = 2 Al ( O H ) 3i + 3 C 0 2 t + 6 N a + + 3 S 0 2~ 3 C O f + 2 A l3+ + 3 H 20 = 2 Al ( O H ) 3l + 3 C 0 2T 3 N a 2S + C r 2 ( S 0 4 ) 3 + 6 H 20 = 2 C r ( O H ) , 4 + 3 H 2 S t + + 3 N a 2 S 0 4 6 N a + + 3 S 2“+ 2 C r 3+ + 3 S O f + 6 H 20 = = 2 C r ( O H ) 3i + 3 H 2ST + 6 N a + f 3 S O f 3 S 2- + 2 C r 3+ + 6 H 30 = 2 C r ( O H ) 34 + 3 H 2S t ^ K u c h li asos va k u c h s iz k islo ta d a n hosil boM gan tu z h a m d a k u c h siz asos va k u c h li k islo ta d a n h osil b o ‘lg an tu z e ritm a la rin i a ra la s h tirg a n d a b o ra d ig a n g id ro liz g a birgalikdagi gidro liz d e y il a d i^ G i d r o l i z darajasi d e b , g id ro liz lan g a n tu z m o le k u la la ri so n in in g e rig a n tu z m o le k u la la rin in g u m u m iy so n i n isb a tig a a y t i l a d i ^ P = p — gidroliz darajasi; n — g id ro liz la n g a n tu z m o le k u la la rin in g so n i; N — e rig a n tu z m o le k u la la rin in g u m u m iy so n i. K o ‘p in c h a g id ro liz d a ra ja si fo iz lard a ifo d a lan a d i: P % = j 100 G id ro liz darajasi g id ro liz la ra y o tg a n tu z n in g ta b ia tig a , k o n s e n tra tsiy a si va h a ro ra tig a bogM iq boMadi. T u z n i h o sil q ilu v c h i aso s y o k i k islo ta q a n c h a lik k u c h s iz boM sa, g id ro liz la n is h d a ra ja s i 122 sh u n ch alik katta bo'ladi. G idroliz darajasi harorat ortishi bilan ortadi, ko n sen tratsiy a ortishi b ila n kam ay adi ( 1 1 - jadval, ilovaga qarang ). G i d r o l i z m iq d o r iy j i h a t d a n g i d r o l iz l a n i s h d a r a ja s i v a k o n sta n ta la ri orqali ifod alan adi. G id ro liz k o n stan tasin i kuchli asos va k u c h siz k islo tad a n hosil b o 'lg a n tu z n atriy a tse tat m iso lida k o 'ra m iz . Bu tu z a n io n b o 'y ic h a g id ro liz lan a d i: C H , C O O - + H 2O ^ C H 3C O O H + O H - M u v o z a n a t k o n sta n ta si (K ): „ [ C H 3 C O O H H O H ] ~ [ C H 3C O O ] [ H 2 0 | b o l a d l S u v n in g k o n sen tratsiy asi tu z k o n se n tra tsiy a sid a n ju d a k atta b o 'lg a n lig i sababli u n i d o im iy d e b olsa b o i a d i , li holda: K [ H ,0 ] K„ K fCH^COO HIIO H ] L g [CH 3 COO I { ’ 1c,, - gidroliz konstantasi. Gidroliz m a h su lo tla ri k o n s e n tr a t s i y a l a r i k o ' p a y t m a s i n i n g g i d r o l i z l a n m a y q o l g a n t u z i o n l a r i k o n s e n tra tsiy a sig a n is b a ti g id ro liz k o n s t a n t a s i JcyilacH. Suvning ion kopa\tm; bi K = [ H + ] [ OH- ]. Bundan gidroksid ionlari ko'iscntiatsiy:b!iii lopsa bo'ladi: [OH I - K IH 1 (2) ni ( I ) ga q<> \s:ik: j | C H :, C O O H | K K | C H 3 C O O | | H | k k K kuch k E ntailing d iss o ts ia tsi\a ko. Lmtasi. G id ro liz kon stan tasi tu z tab iatig a va h a ro ra tg a bog'liq. T u zn in g k o n se n tra tsiy asig a b o g 'liq em as. T u z n in g g id ro liz k o n sta n ta si, g id ro liz d a ra jasi va k o n s e n tra t siyasi o rasid ag i b o g 'liq lik O stv a ld n in g su y u ltirish q o n u n ig a b o ‘y- su n ad i: K * = T = j r <4 > C — tuzning m olyar konsentratsiyasi, mol/1. G idroliz darajasi ju da kichik b o'lsa, (p < 1), 1 - 0 * 1 b o ‘U di: K t = C • p 2 (5) ( 6 ) ■ ш P « 1 b o ‘lg a n d a , g id ro liz la n m a g a n tu z a n io n la rin in g k o n s e n tra tsiy a sin i ( C H 3 C O O “) tu z n in g u m u m iy k o n se n tra tsiy a sig a (c) te n g d eb olsa b o 'la d i. U h o ld a e ritm a d a h o sil b o 'lg a n g id ro k sid io n lari k o n se n tra tsiy a sin in g ifo d a sin i keltirib c h iq a ris h m u m k in : C H 3C O O + H 2 O ^ C H 3C O O H + 0 H - K _ [ C H 3C O O H ] O H ~ 1 8 " [ C H 3C O O “ ] f C H ,C O O H ] = [ O H - l b o 'lg a n lig i sababli. [C H 3 C O O H ] x x [ O H - ] = [ O H - ] 2 [ C H 3 C O O - ] = C , b u n d a n Kg = ; [ O H - ] = , / K , X yoki [ ° H - ] = (7 ) V kis-ta kelib c h iq a d i. (7) fo rm u la k uchli asos va k u c h siz k islo tad a n hosil b o 'lg a n tu z e r i t m a l a r i d a v o d o r o d k o 'r s a t k ic h i n i ( p H ) h is o b la s h u c h u n ishlatiladi. Y u q o rid ag id e k m u lo h a z a y u ritib , ku ch siz asos va k u c h li 124 k islotad an hosil bo 'lg an tu zlar u c h u n gidroliz konstantasi va vodorod ionlari k o nsen tratsiy asi fo rm u lalarin i k eltirib chiq arish m u m k in : (8) [H + l = ^ p (9 ) Ka— k u c h siz a so sn in g dissotsiasiya k o n sta n ta si. K u c h s iz a so s va k u c h s iz k is lo ta d a n h o sil boM gan tu z la r e ritm a la rid a gidroliz konstantasi va v o d o ro d ionlari konsentratsiyasi quyid ag i fo rm u la la r y o rd a m id a h iso b la n a d i. K - K™ ( 1 0 ) g K a riJ + 1 _ | K w'Kkis-ta ( 1 1 ) 1 J V Ka TAJRIBALAR ^ 1- tajriba. T u z e ritm a la rin in g g id ro lizi. A lo h id a p r o b ir k a la r n in g h a r b ir ig a 8 — 10 t o m c h i d a n , b irin c h isig a n a triy a s e ta t, ik k in ch isig a n a triy sulfat, u c h in c h isig a m is ( II) x lo rid, to 'rtin c h isig a a ly u m in iy n itra t, beshin chisiga n a triy xlorid e ritm a la rid a n quying. H a r b ir p ro b irk a d ag i tu z n in g q a n d a y asos va q a n d a y k islo tad a n hosil boM ganligini hisobga olib, n a z ariy jih a td a n sh u tu z eritm a si q a n d a y m u h it hosil qilish in i o 'y la b k o 'rin g . S h u n d a n keyin e ritm a g a in d ik a to r q o g 'o z in i b o tirib , sh u tu z e ritm a la ri q a n d a y m u h itn i k o 'rs a tis h in i tajrib a d a a n iq la n g va y u q o rid ag i fik rin g izn i izo h lab b e rin g . Tartib raqami T uzning formulasi Eritmaning muhiti Tuzning qanday kislota va asos- dan hosil b o ‘l- ganligini ko'r- sating (kuchli yoki kuchsiz) kislotasi neytral ishqoriy 125 2 - tajriba. G id ro liz ja ra y o n in in g qaytarlig i. P robirkaga 1 — 2 m l natriy asetat eritm asid an solib, ustiga 1 — 2 t o m c h i f e r o l f t a l e i n e r i t m a s i d a n t o m i z i n g . S u y u q l ik n i q a y n a g u n c h a isiting. E ritm a n in g p u sh ti rangga k irish in i kuzatin g. E ritm a so v ig an d a p u sh ti ran g y an a y o 'q o la d i. K u zatilg an h odisag a q a ra b g id ro liz n in g qay tarlig in i izo h lan g . 3- tajriba. S u y u ltirish n in g gid rolizga t a ’siri. P robirkaga su rm a xloridning konsentrlan gan eritm asid an 7 — 10 to m c h i o lib, suv b ila n suy u ltirin g . Asosli tu z c h o 'k m a s i hosil b o 'lish in i k u z a tin g . R eak siy ad a Sb ( O H ) 2Cl hosil b o 'la d i. U o so n p a rc h a la n ib , b ir m o le k u la suv c h iq ish i hisobiga a n tim a n il xlorid (S b O C l) ga a y la n a d i. R ea k siy a n in g te n g la m a sin i yozin g. Asosli tu z c h o 'k m a s i b o r b o 'lg a n e ritm a g a c h o 'k m a erib k e tg u n c h a xlorid k islo tad an q o 's h in g va reaksiya te n g la m a sin i yozing. H osil b o 'lg a n e ritm a g a y a n a suv q o 's h in g va asosli tu z h osil b o 'lis h in i k u zatin g . J 4 - tajriba. G id ro liz g a h a ro ra tn in g t a ’siri. P ro b irk a g a n o rm a l k o n se n tra tsiy a la ri b ir xil b o 'lg a n F e C l 3 va C H 3C O O N a e ritm a la rid a n 2 m l olib ara lash tirin g . A ra la sh m a n i q a y n a g u n ic h a isiting. Q o 'n g 'ir c h o 'k m a —te m ird ig id ro k s o a ts e - ta tn in g hosil b o 'lish in i kuzating. F e C l 3 va C H 3C O O N a ning o 'z a ro t a ’sirid a n F e ( C H 3 C O O ) 3 h o sil b o 'lib , u n in g issiq su v d a te z g id ro liz lan ish i h iso big a F e ( O H ) 2 C H 3C O O c h o 'k m a h o sil qilishi te n g la m a sin i m o le k u ly a r va ion li sh a k ld a yozing. 5- tajriba. T o 'la gidroliz. Probirkaga 4 — 5 ml alyum iniy sulfat solib, ustiga kaliy karb onat e ritm a sid a n oq a m o r f c h o 'k m a hosil b o 'lg u n ic h a to m iz in g va C 0 2 ajralib chiqishiga e ’tib o r bering. P ro b irk an i isitib, c h o 'k m a n i filtrlab oling va o rtiq c h a K^COj ni y o 'q o tish u c h u n c h o 'k m a h i issiq suv bilan yuving. H osil b o 'lg a n c h o 'k m a n in g aly u m in iy k a rb o n a t em as ekanligiga ish o n ch hosil qilish u c h u n c h o 'k m a n i ikki qism ga b o 'lin g , b irin ch i q ism g a su y ultirilg an xlorid k islo tad an , ik k inch isiga esa o 'y u v c h i kaliy e ritm a s id a n quying. Ikkala h o ld a h a m c h o 'k m a n in g e rib k e tis h in i k u z a tin g . A ly u m in iy s u lfa t va k a liy k a r b o n a t e ritm alarin i ara lash tirg a n d a b o rad ig an birgalikdagi g idroliz reaksiya te n g la m a larin i m o lek u ly ar va ionli sh ak ld a yozing. 126 1. Quyida berilgan tuzlarning qanday asos va qanday kislotadan hosil bo'lganligini ko‘rsating. Qaysi holatlarda gidroliz bosqichli ravishda borishini aniqlang. Fikringizni gidroliz tenglam alarini yozish orqali asoslang. NaCIO, Z n S 0 4, Cu ( N 0 3)2, N a 2 C 0 3, N a 3 P 0 4, K N 0 3, NaCl AljS3, Fe ( N 0 3) 3 2. Quyida keltirilgan tuzlarning gidroliz darajasidagi farqini 11- jadvaldan foydalanib aniqlang. C H 3 C O O N H 4, N a 2 HPO„, N a 2 C 0 3, KCN, Al 2 ( S 0 4)3, Al (C H 3 COO ) 3 3. 1 - va 2- mashqlarda keltirilgan tuzlar gidrolizida hosil bo'ladigan assosli va nord on tuzlarnin g nom ini va grafik tuzilishini ham da dissotsialanishini ifodalang. 4. Quyidagi tuzlarning gidrolizlanish tenglamalarini molekulyar va ionli shakllarda yozing. Eritma m uhitini ko‘rsating: a) ammoniy nitrat; b) kaliy sulfat; d) am m oniy perxlorat; e) bariy atsetat; f) natriy gipoxlorit; h) natriy sulfid; i) alyuminiy sulfit. 5. Kaliy sianidning gidrolizlanishini qanday qilib kuchaytirish va kamaytirish mumkin? 6 . Kaliy sulfid, selenid, telluridlam ing gidrolizlanish tenglamalarini molekulyar va ionli shakllarda yozing. Bu tuzlarning qaysi biri ko'proq gidrolizlanadi? Nim a uchun? 7. Quyidagi hollarda tem ir (111) sulfat gidrolizlanishi kuchayishming sababini tushuntiring: a) harorat oshganidan; b) ishqor qo'shilgandan; d) natriy karbonat eritmasi qo'shilgandan. 8 . Alyuminiy tuzlari eritmasiga natriy sulfid eritmasi qo'shilganda alyuminiy sulfid cho'km aga tushmasdan alyuminiy gidroksid cho'kmaga tushishi sababini tushuntiring. 9. Quyidagi hollarda xrom (III) sulfatning gidrolizlanish darajasi qanday o'zgaradi? a) kislota qo'shilsa; b) ishqor qo'shilsa; d) harorat oshirilsa; e) kaliy sulfid eritmasi qo'shilsa; 0 kaliy karbonat eritmasi qo'shilsa. 10. Qaysi tuz (kaliy sulfid yoki am m oniy sulfid) ko'proq gidroliz lanadi? Nim a uchun? Gidroliz tenglam alarini yozing. M a s h q l a r 127 1 1 . 0 , 1 m natriy va ammoniy sianid eritmalarida gidroliz konstantasini Kg, gidroliz darajasini va vodorod ko'rsatkichini (pH ) hisoblang. 12. Quyidagi tuz eritmalarida gidroliz konstantasini Kg, gidroliz darajalarini P, eritma pH larini hisoblang. a) 0,1 m K 3 P 0 4, b) 0,1 m C H 3COO Na. Gidrolizning faqat birinchi bosqichi boradi deb qaralsin. & X. OK SIDLA NISH-QA YTARILISH REAKSIYALARI O k sid lan ish -q ay tarilish reaksiyalari (O Q R ) ta b ia td a ju d a keng ta rq a lg a n b o 'lib , k im y o s a n o a tid a , x a lq x o 'ja lig i ta r m o q la rid a , sh u n in g d e k d o rish u n o slik s a n o a tid a k e n g q o 'lla n ila d i. B iologik va y a sh a sh ja r a y o n id a m u h im b o 'lg a n n a fa s o lish , y e m irilish va f o to s i n te z k o 'p b o s q ic h li k a ta l it ik m u r a k k a b o k s id la n is h - q a y ta rilis h re a k siy a la rid ir. B u m a v z u n i c h u q u r b ilish a n a litik , biologik, farm asevtik va toksikologik kim yoni h a m d a farm akologiya va p a to fiz io lo g iy a n i o 'rg a n is h d a y o rd a m b e ra d i. O k s id o m e triy a o k s id la n is h -q a y ta rilis h rea k siy a la rig a a s o s la n g a n b o 'lib , e ritm a d a g i o k sid lo v c h i va q a y ta ru v c h in in g m iq d o rin i h a jm iy a n a liz b ila n a n iq la s h u su lid ir. O k s id o m e triy a fa rm a ts iy a d a , b io k im y o d a , s a n ita r va k lin ik te k s h iris h la rd a (m a s a la n , C u 2+, K + io n la ri k o n s e n tra ts iy a s in i, a ts e to n n i, x in o n va g id ro x in o n n i, a n tip ir in , a sk o rb in k islo ta n i, fe rm e n tla rd a n k a ta la z a p e ro k sid in i a n iq la sh d a ) keng q o 'lla n ila d i. B arch a kim yoviy reaksiyalarni ikkiga b o 'lish i m um kin. B irinchi xil re a k s iy a la rd a reak siy ag a k iris h a y o tg a n m o d d a la r ta rk ib id a g i e le m e n tla m in g o k sid lan ish d a ra ja si o 'z g a rm a y q o lad i. M a s a la n , n e y tr a lla n is h re a k siy a si, a lm a s h in is h , b a ’zi p a rc h a la n is h va b irik ish re a k siy ala ri: CaCl 2 + K 2 C 0 3 = 2 KCl + C aC 0 3i S 0 3 + H20 = H 2 S 0 4 J a v o b l a r : a) pH = 12,4, p = 2,8 %, Kg = 7 ,9 4 - 1 0 3 b) pH = 8 , 8 8 , p = 7,56 10-3 %, Kg = 5,56 IO " 10 H C I + N a O H = N a C l + HX> M g C 0 3 = C 0 2 + M gO 128 Ik k in ch i xil rea k siy ala rid a b ir y oki b ir r e c h a e le m e n tla m in g ok sid lan ish d a ra jasi o 'z g a ra d i: 0 +1 +2 0 Zn +2H C 1 = Z n C l 2 + H 2 2 P b (N Оз ) 2 = 2 P b 0 + 4 N O j + O 2 N e y tra lla n ish reak siy asid a h e c h b ir elem enviiing ok sid lan ish d a r a ja s i o 'z g a r m a g a n b o 'l s a , ik k in c h i r e a k s iy a d a r u x n in g ok sild an ish d arajasi 4> Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling