Farmatsevtika ta‘lim va tatqiqot instituti

Farmatsevtika ta‘lim va tatqiqot instituti

Bajardi: Ergashev otabek
tekshirdi:turayeva xurshida
SIKLOALKANLAR – TASNIFI, TURKUMLANISHI, OLINISHI, REAKSIYAGA KIRISH QOBILIYATI, AXAMIYATI.
BIZ KO'RIB O'TGAN ATOMLARI OCHIQ ZANJIR HOSIL GILADIGAN TO' YINGAN UGLEVODORODLAR - ALKANLARDAN TASHGARI YOPIQ ZANJIRLI, SIKLIK TUZILISHGA EGA BOLGAN UGLEVODORODLAR HAM BOR. ULAR SIKLOALKANLAR DEB ATALADI. SIKLOALKANLAR QUIDAGI UMUMIY FORMULAGA EGA
Sikloalkanlar tegishli alkanlardan molekulasi tarkibida 2 ta vodorod atomi kamligi bilan farq giladi. Mana shu atomlarning ajralib chiqishi hisobiga uglerod halgasi yopiladi, buni sematik tarzda quidagicha ko rsatish mumkin
Nomlanishi va izomeriyasi. Sikloalkanlarning nomi sistematik
nomenklatura bo‘yicha tegishli to‘yingan uglevodorodlarning nomi oldiga
«siklo» so‘zini qo‘shib o‘qishdan hosil bo‘ladi.
Sistematik nomenklatura bo‘yicha sikloalkanlarni nomlashda quyidagi
qoidalarga amal qilinadi:
1. Asosiy zanjir sifatida halqa olinadi.
2. Halqadagi uglerod atomlari raqamlanadi.
3. Yonaki zanjirdagi radikallar joylashgan orni raqam bilan korsatiladi.
4. Avval halqadagi nechinchi uglerod bilan bog‘langanligi ko‘rsatilgan
holda radikallar nomi aytiladi va asosiy zanjir (uglevodorod halqasi) nomini
aytish bilan modda nomlanadi.
Fizik vossalari. Sikloalkanlar amalda suvda erimaydi. Ularning xossalari alar xossasiga o'xshash bo'lib, dastlabki ikki vakili gaz, qolganlari suyuq- sa yuqori molekulyar birikmalari qattiq moddalardir. Molekulyar massasi- goshi bilan qaynash harorati va zichligi oshib boradi.
Kimyoviy xossalari. Sikloalkanlarda ham xuddi alkanlarga o'xshab, hamma bog'lari to'yingan, lekin ular birikish reaksiyasiga kirishish xususiyati bilan alanlardan farq qiladi. Bu halqadagi uglerod atomlari o'rtasidagi bog'ning unilishi bilan tushuntiriladi.
Rujichka 1928-yilda dikarbon kislotalaming toriyli va seriyli tuzlarini piroliz qilib, katta (30 va undan ortiq uglerodi bor) sikllarni ham sintez qildi. 4. Uch-, to'rt-, besh- va olti - a'zoli sikllarni olish uchun natriymalon efiriga tegishli ravishda 1,2-, 1,3-, 1,4-va 1,5-digalogenalkan ta'sir ettiriladi
Fizikaviy xossalari Sikloalkanlar gomologik qatorining birinchi va ikkinchi vakili (siklopropan va siklobutan) -g a z , 5 tadan 10 tagacha uglerodi bor birikmalar- suyuqlik, yuqori sikloalkanlar esa qattiq moddalardir. Sikloalkanlarning solishtirma og'irligi tegishli alkanlarnikiga nisbatan katta, qaynash va suyuqlanish harorati esa yuqoridir (1-jadval):