[[Fayl: Diode vacuum tube png

KONDENSATOR (lot. condenso — zichlayman, quyultiraman) — 1) issiqlik texnikasida — gazsimon modda (bugʻ) ni kondensatlovchi apparat; issiqlik almashinish apparatining bir turi. Kondensatorning sirtqi va kontakt (yoki aralashtiruvchi) xillari bor. S i r t q i K. da suv bugʻi ichidan sovuq suv oqadigan quvur devoriga tegib kondensatlanadi. Kontakt Kondensatorda suv bugʻi bevosita sovituvchi suvga tegib kondensatlanadi. Bunday Kondensatorlar kimyo sanoatida, issiqlik energetikasida (q. Kondensatsion elektr stansiya, Kondensatsion turbina), bugʻlatish qurilmalari (distillyat olish, bugʻ aralashmalarini ajratish uchun) va b. da ishlatiladi.

2) Elektr Kondensator — elektr zaryadlarni yigʻuvchi qurilma. Dielektriklar bilan ajratilgan ikki yoki undan ortiq elektrod (qoplama)dan iborat. Kondensatorning qogʻozli, gazeimon dielektrikli, keramik, plyonkali, yarimoʻtkazgichli, elektrolitik va b. xillari mavjud. Ular oʻzgarmas, oʻzgaruvchan va yarimoʻzgaruvchan elektr sigʻimli boʻladi. Kondensatorlar elektrotexnika va radiotexnika, televideniye, elektronika, hisoblash texnikasi va b. da qoʻllaniladi.

Elektr toki tabiati zaryadlangan zarralar va ular harakatlanadigan materialga qarab farq qiladi. Elektr toklariga misollar kiradi metall o'tkazuvchanlik, bu erda elektronlar metall kabi o'tkazgich orqali oqadi va elektroliz, bu erda ionlar (zaryadlangan atomlar) suyuqliklar orqali yoki elektr uchqunlari kabi plazmalar orqali oqadi. Zarrachalarning o'zi juda sekin harakatlanishi mumkin bo'lsa-da, ba'zida o'rtacha siljish tezligi bilan sekundiga millimetrning faqat fraktsiyalari, ularni boshqaradigan elektr maydoni yorug'lik tezligiga yaqin tarqaladi va elektr signallarining simlar bo'ylab tez o'tishiga imkon beradi.

Hozirgi sabablar tarixan uning mavjudligini tan olish vositasi bo'lgan bir nechta kuzatiladigan effektlar. Voltaik qoziqdan suv oqimi bilan parchalanishi mumkinligini 1800 yilda Nikolson va Karlisl kashf etgan, bu jarayon endi elektroliz deb nomlanadi. Ularning ishi 1833 yilda Maykl Faradey tomonidan ancha kengaytirildi. Qarshilik orqali oqim mahalliy isitishni keltirib chiqaradi, bu ta'sir Jeyms Preskott Joule 1840 yilda matematik tarzda o'rgangan. oqim bilan bog'liq eng muhim kashfiyotlardan biri tasodifan 1820 yilda Xans Kristian Dikkrsted tomonidan qilingan, ma'ruza tayyorlash paytida u magnit kompas ignasini bezovta qiladigan simdagi oqimga guvoh bo'lgan. u elektromagnetizm kashf qilgan, elektr va magnit o'rtasidagi fundamental o'zaro. Elektr yoylari natijasida hosil bo'ladigan elektromagnit chiqindilar darajasi elektromagnit parazitlarni hosil qilish uchun etarlicha yuqori, bu esa qo'shni uskunalarning ishlashiga zarar etkazishi mumkin.

Muhandislik yoki maishiy dasturlarda oqim ko'pincha to'g'ridan-to'g'ri oqim (DC) yoki o'zgaruvchan tok (AC) sifatida tavsiflanadi. Bu atamalar oqimning vaqt bo'yicha qanday o'zgarishini bildiradi. To'g'ridan-to'g'ri oqim, masalan, batareyadan ishlab chiqarilgan va aksariyat elektron qurilmalar tomonidan talab qilinadigan, kontaktlarning zanglashiga olib keladigan musbat qismidan salbiygacha bo'lgan bir tomonlama oqimdir. Agar eng keng tarqalganidek, bu oqim elektronlar tomonidan olib borilsa, ular teskari yo'nalishda sayohat qilishadi. O'zgaruvchan tok-bu yo'nalishni qayta-qayta o'zgartiradigan har qanday oqim;

deyarli har doim bu sinus to'lqin shaklini oladi. o'zgaruvchan tok shunday qilib, zaryad vaqt o'tishi bilan aniq masofani harakatlantirmasdan o'tkazgich ichida oldinga va orqaga zarba beradi. O'zgaruvchan tokning vaqt bo'yicha o'rtacha qiymati nolga teng, lekin u energiyani avval bir yo'nalishda, keyin esa teskari yo'nalishda etkazib beradi. O'zgaruvchan tok induktivlik va sig'im kabi barqaror holatdagi to'g'ridan-to'g'ri oqim ostida kuzatilmaydigan elektr xususiyatlariga ta'sir qiladi. biroq, bu xususiyatlar, birinchi marta quvvatlanganda, o'tkinchi davrlarga duchor bo'lganda muhim bo'lishi mumkin.

tabiati zaryadlangan zarralar va ular harakatlanadigan materialga qarab farq qiladi. Elektr toklariga misollar kiradi metall o'tkazuvchanlik, bu erda elektronlar metall kabi o'tkazgich orqali oqadi va elektroliz, bu erda ionlar (zaryadlangan atomlar) suyuqliklar orqali yoki elektr uchqunlari kabi plazmalar orqali oqadi. Zarrachalarning o'zi juda sekin harakatlanishi mumkin bo'lsa-da, ba'zida o'rtacha siljish tezligi bilan sekundiga millimetrning faqat fraktsiyalari, ularni boshqaradigan elektr maydoni yorug'lik tezligiga yaqin tarqaladi va elektr signallarining simlar bo'ylab tez o'tishiga imkon beradi.
Hozirgi sabablar tarixan uning mavjudligini tan olish vositasi bo'lgan bir nechta kuzatiladigan effektlar. Voltaik qoziqdan suv oqimi bilan parchalanishi mumkinligini 1800 yilda Nikolson va Karlisl kashf etgan, bu jarayon endi elektroliz deb nomlanadi. Ularning ishi 1833 yilda Maykl Faradey tomonidan ancha kengaytirildi. Qarshilik orqali oqim mahalliy isitishni keltirib chiqaradi, bu ta'sir Jeyms Preskott Joule 1840 yilda matematik tarzda o'rgangan. oqim bilan bog'liq eng muhim kashfiyotlardan biri tasodifan 1820 yilda Xans Kristian Dikkrsted tomonidan qilingan, ma'ruza tayyorlash paytida u magnit kompas ignasini bezovta qiladigan simdagi oqimga guvoh bo'lgan. u elektromagnetizm kashf qilgan, elektr va magnit o'rtasidagi fundamental o'zaro. Elektr yoylari natijasida hosil bo'ladigan elektromagnit chiqindilar darajasi elektromagnit parazitlarni hosil qilish uchun etarlicha yuqori, bu esa qo'shni uskunalarning ishlashiga zarar etkazishi mumkin.
Muhandislik yoki maishiy dasturlarda oqim ko'pincha to'g'ridan-to'g'ri oqim (DC) yoki o'zgaruvchan tok (AC) sifatida tavsiflanadi. Bu atamalar oqimning vaqt bo'yicha qanday o'zgarishini bildiradi. To'g'ridan-to'g'ri oqim, masalan, batareyadan ishlab chiqarilgan va aksariyat elektron qurilmalar tomonidan talab qilinadigan, kontaktlarning zanglashiga olib keladigan musbat qismidan salbiygacha bo'lgan bir tomonlama oqimdir. Agar eng keng tarqalganidek, bu oqim elektronlar tomonidan olib borilsa, ular teskari yo'nalishda sayohat qilishadi. O'zgaruvchan tok-bu yo'nalishni qayta-qayta o'zgartiradigan har qanday oqim; deyarli har doim bu sinus to'lqin shaklini oladi.

o'zgaruvchan tok shunday qilib, zaryad vaqt o'tishi bilan aniq masofani harakatlantirmasdan o'tkazgich ichida oldinga va orqaga zarba beradi. O'zgaruvchan tokning vaqt bo'yicha o'rtacha qiymati nolga teng, lekin u energiyani avval bir yo'nalishda, keyin esa teskari yo'nalishda etkazib beradi. O'zgaruvchan tok induktivlik va sig'im kabi barqaror holatdagi to'g'ridan-to'g'ri oqim ostida kuzatilmaydigan elektr xususiyatlariga ta'sir qiladi. biroq, bu xususiyatlar, birinchi marta quvvatlanganda, o'tkinchi davrlarga duchor bo'lganda muhim bo'lishi mumkin.musbat yoki manfiy zaryad beradi. Shuningdek, oʻtaoʻtkazuvchi elementlardan yasalgan makroskopik obyektlar kamroq yoki osonlik bilan (elementga qarab) elektronlarni qabul qilishi yoki berishi, soʻngra aniq manfiy yoki musbat zaryadni saqlashi mumkin. Agar obyektning aniq elektr zaryadi nolga teng boʻlmasa va harakatsiz boʻlsa, bu hodisa statik elektrlanganlik deb nomlanadi. Buni ikkita oʻxshash boʻlmagan materialni bir-biriga ishqalash, masalan, ani moʻynaga yoki shisha bilan ipak bilan ishqalash orqali osongina zaryad hosil qilish mumkin. Shu tarzda, elektr oʻtkazmaydigan materiallar sezilarli darajada musbat yoki manfiyy zaryadlanishi mumkin. Bir materialdan olingan zaryad boshqa materialga oʻtkaziladi va ikkinchi jism birinchi jism bilan bir xil kattalikdagi, ammo qarama-qarshi ishora bilan zaryadlanib qoladi. Zaryadning saqlanish qonuni har doim amal qiladi, musbat zaryadlangan obyektga bir xil kattalikdagi manfiy zaryad berishi kerak, yoki aksincha.

Qadim zamonlardan beri odamlar toʻrt turdagi hodisalar bilan tanish boʻlgan, bugungi kunda hammasi elektr zaryadi tushunchasi yordamida tushuntiriladi: (a) chaqmoq, (b) torpedo baliqlari (yoki elektr nurlari), (c) Avliyo Elmo olovi va (d) moʻyna bilan ishqalangan qahrabo kichik, yengil narsalarni oʻziga tortishi[6]. Qahrabo haqida birinchi maʼlumot koʻpincha qadimgi yunon matematigi Miletlik Talesga tegishli boʻlib, u miloddan avvalgi (624-546) davrlarda yashagan. Ammo Thales biron bir yozuv qoldirganmi yoki yoʻqmi degan shubhalar mavjud; [7] chunki uning qahrabo haqidagi yozuvlari 200-yillarning boshidagi manbalardan maʼlum[8]. Miloddan avvalgi 600-yillarda Thales bu hodisani jonsiz narsalarning ruhi borligining isboti sifatida tushuntirdi[8]. Boshqacha qilib aytadigan boʻlsak, elektr zaryadi haqida hech qanday tushuncha yoʻq edi. Umuman olganda, qadimgi yunonlar ushbu toʻrt turdagi hodisalar oʻrtasidagi bogʻliqlikni tushunishmagan.