Вопрос:
Mujassamlashuv sanoat misolida juda aniq ko’rinadi. Bu borada ishlab chiqarish fondlari, yalpi mahsulot yoki ishchi va xizmatchilarning turli yiriklikdagi korxonalarda yig’ilishi, to’planishi sof holdagi ishlab chiqarish yoki korxona mujassamlashuvi, ularning shaharlar va rayonlar joylashuvini esa urbanistik va hududiy mujassamlashuv sifatida ko’rsatish o’rinli.
Mujassamlashuvning bu shakllari birbiriga o’tib turadi va turli rayon yoki mamlakatlarda har xil birikmada bo’ladi. Chunonchi, shaharning markazlashuv darajasi ma’lum bir bosqichga etgandan keyin o’ziga xos vaziyat vujudga keladi, ya’ni endi mazkur shaharda qo’shimcha korxonalarni qurish imkoniyati qolmaydi. Ekologik, uyjoy, transport muammolari keskinlashadi, qurish uchun er maydoni ham etishmaydi va ayni paytda yangi korxona bu markazdan olisda joylashuvni ham «istamaydi». Demak, yirik shaharda ham emas, undan uzoqda ham emas; shaharning ichki imkoniyati yo’q, korxona esa undan yiroqlasha olmaydi. Natijada yangi korxona yoki ilmiy tekshirish muassasalari, oliy o’quv yurtlari yirik shaharning ta’sir doirasida o’rnashadi shahar aglomeratsiyasi yoki sanoat tuguni vujudga keladi.
Yuqorida keltirilgan mulohazalarga misol qilib Toshkent atrofida joylashgan go’sht kombinati (O’rtaovul shaharchasi), ToshIES, Toshkent agrar universiteti (Yalang’och manzilgohi), yadro fizikasi instituti (Ulug’bek shaharchasi), alkogolsiz ichimliklar kombinati (Qibray) va boshqalarni ko’rsatish mumkin. Toshkent aholisi ehtiyoji va xo’jaligi uchun zarur bo’lgan bu korxonalarni poytaxtda qurishning iloji yo’q. Lekin ular iste’molchi, sanoat, ilmfan markaziga yaqin bo’lmog’i, zamonaviy infrastruktura tizimiga ega bo’lishi lozim. Bundan yana bir xulosa, ya’ni ishlab chiqarish mujassamlashuvi bilan shahar rivojlanishi o’rtasidagi munosabat kelib chiqadi. Dastlab shaharning vujudga kelishi va ulg’ayishida ishlab chiqarishni joylashtirish (mujassamlashuv) etakchi rol o’ynaydi, keyinchalik esa shaharning o’zi ishlab chiqarishning hududiy va mujassamlashuv omiliga aylanadi.
Endi turli shakldagi mujassamlashuvga misol keltiraylik. Masalan, O’zbekiston sanoat mahsulotining yarmidan ko’pini har birida 2000 dan ortiq ishchi ishlaydigan korxonalar ishlab chiqaradi, deb faraz qilaylik. Bu ishlab chiqarish yoki korxona darajasidagi mujassamlashuvdir. Toshkent shahrida mavjud korxonalar O’zbekiston Respublikasi sanoat mahsulotining taxminan 17-20 foizini beradibu urbanistik mujassamlashuv bo’ladi. Agar Farg’ona vodiysini Respublikamizning asosiy pilla yoki meva maskani, neft mahsulotlari yoki o’simlik yog’i chiqaruvchi rayoni sifatida ko’rsak, u holda hududiy mujassamlashuvni nazarda tutgan bo’lamiz.
Mujassamlashuvning yuqori yoki pastligi ayni paytda ma’lum bir sohaning rivojlanganlik darajasini belgilaydi. Bu erda «umumiy maxraj» bo’lib shahar, viloyat yoki boshqa bir joyda yashovchi aholining ulushi, hissasi xizmat qiladi. Aytaylik, Farg’ona vodiysida O’zbekiston Respublikasi aholisining 27 foizi joylashgan. Agar u yoki bu ishlab chiqarish ko’rsatkichi shu raqamdan qancha yuqori bo’lsa, u holda mazkur ishlab chiqarish tarmog’i vodiyda rivojlangan, iqtisodiy mujassamlashgan bo’ladi.
|
|
