1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi buxoro davlat universiteti

 
Freymli modellar 
Uzida xar xil modellarning afzalliklarini birlashtiruvchi takdim etishlarini 
ishlab chikishga xarakat qilish freym - takdim etishlarni vujudga kelishiga olib 
kelgan. Freym (ing. Frame - kolip yeki romga) - bu kandaydir andozaviy vaziyat 
yeki abstrakt obrazni takdim etish uchun muljallangan bilimlarning tuzilishi. Xar 
bir freym bilan kuyidagi axborotlar boglanadi: 
1. Freymdan kanday foydalanish xakidagi. 
2. Freymni bajarishdan kutilgan natijalar kanday. 
3. Agar kutishlar uzini oklamasa, nima qilish kerak. 
Freymning yukori darajasi kayd kilingan va ushbu freym tomonidan bayen 
kilinayetgan moxiyatlar yeki xakikiy vaziyatlardan iborat buladi. Pastki daraja 
slotlardan iborat, ular freymni chakirishda axborotlar bilan tuldiriladi. Slotlar - bu 
ba‘zi bir atributlarning tuldirilmagan ma‘nosi. Obraz yeki vaziyatni aks ettirish 
uchun shakllashtirilgan model xam freym deb ataladi. 
Freymning tuzilishini kuyidagicha takdim etish mumkin. 
FREYMNING NOMI 
(1-slotning nomi, 1-slotning mazmuni) 
(2-slotning nomi, 2-slotning mazmuni) 
…………………………………………… 
(N - slotnig nomi, N-slotning mazmuni) 

---

37 
Freymlar tizimi odatda axborotli kidirish tizimi kurinishida takdim etiladi, 
ulardan taklif etilayetgan freymni belgilangan vaziyatga mos keltira olinmaganda, 
ya‘ni slotlarga ushbu slotlar bilan boglik shartlarni kanoatlantiruvchi ma‘nolarni 
berish mumkin bulmaganda foydalaniladi. Bunday vaziyatlarda tarmokdan boshka 
freymni kidirish va taklif etish uchun foydalaniladi. 
Freymlar - namunalar yeki bilimlar bazasida saklanayetgan timsollar va 
kelib tushayetgan ma‘lumotlar asosida xakikiy vaziyatni aks ettirish uchun 
yaratiladigan freymlar - nusxalar farklanadi. 
Freymning modeli yetarlicha universaldir, chunki dune xakidagi 
bilimlarning barcha turli tumanliklarini kuyidagilar orkali aks ettirishga imkon 
beradi. 

Ob‘ektlar va tushunchalarni aks ettirish uchun freymlar - tuzulmalar 
(zayem, gorov, veksel). 

Freymlar - rollar (menedjer, kassir, mijoz) 

Freymlar - ssenariyalar ( bankrotlik, xisadorlar majlisi) 

Freymlar - vaziyatlar (xovotir, avariya, kurilmaning ish tartibi) va 
boshkalar. 
Freymlar nazariyasining eng muxim xususiyati semantik tarmoklar 
nazariyasidan meros xususiyatlarini karzga olishidir. Xam freymlarda va xam 
semantik tarmoklarda meros koldirish AKO-alokalar buyicha sodir buladi (A – 
kind – of = bu). AKO slot iyerarxiyaning eng yukori darajasidagi freymni 
kursatadi, undan yakkol meros olinmaydi, ya‘ni xuddi shunday slotning ma‘nosi 
kuchiriladi. 
Masalan, 11-rasmda kursatilgan freymlar tarmogida ―Ukuvchi‖ tushunchasi 
―bola‖ va ―odam‖ freymlari xususiyatini meros kilib oladi, ular iyerarxiyaning 
yukorirok darajasida turadilar.