12-Мавзу: Ўзбекистон миллий ҳисоблар тизими – иқтисодий статистиканинг услубий негизи Қисқача методик кўрсатмалар

2. Мустақил ишлаш учун саволлар.

1. 
   Миллий ҳисоблар тизими ҳақида тушунча.
   
2. 
   Иқтисодий ривожланиш даражасини ва динамикасини характерлайдиган ўзаро боғлиқ бўлган кўрсаткичлар тизими.
   
3. 
   Миллий ҳисоблар тизими ҳисобламалари таснифи ва уларни тузиш тамойиллари.
   
4. 
   Ишлаб чиқариш ҳисобламасининг кўрсаткичлари ва унинг услубияти.
   
5. 
   Даромадларни ҳосил бўлиш ҳисобламасининг кўрсаткичлари ва унинг ўзига хос хусусиятлари.
   
6. 
   Бирламчи даромадлар тушунчаси, даромадларни тақсимлаш ҳисобламасининг кўрсаткичлари ва унинг ўзига хос услубияти.
   
7. 
   Ялпи миллий даромадни тақсимлаш ва қайта тақсимлаш.
   
8. 
   Мавжуд миллий даромад ва соф миллий даромадни ҳисоблаш усуллари.
   
9. 
   Даромадлардан фойдаланиш ҳисобламасини тузиш услубияти.
   
10. 
    Ташқи дунё билан алоқаларини характерлайдиган товар ва хизматлар ҳисобламасини тузишнинг ўзига хос хусусиятлари.
    

3. Масалалар.
Якуний хисобларни тузиш ва уларни кўрсаткичларини ҳисоблаш бўйича масалалар.
Масала. Мамлакат иқтисодий фаолияти натижаларини ифодаловчи қуйидаги кўрсаткичлар жорий баҳоларда берилган. (млрд. сўм)

№	Кўрсаткичлар	млрд.сўм
1	Асосий баҳода ишлаб чиқариш	2805,4
2	Оралиқ истеъмол	1312,4
3	Маҳсулотлар ва импортга солиқлар	196,4
4	Маҳсулотлар ва импортга субсидиялар (-)	59,4
5	Ёлланган ишчиларни иш ҳақи	707,8
6	Ишлаб чиқаришга ва импортга солиқлар	245,4
7	Ишлаб чиқаришга ва импортга субсидиялар (-)	59,6
8	Ташқи дунёдан мулкдан олинган даромадлар	18,2
9	Ташқи дунёга мулкдан берилган даромадлар	32,2
10	Ташқи дунёдан олинган жорий трансфертлар	3,5
11	Ташқи дунёга берилган жорий трансфертлар	2,7
12	Якуний истеъмолга сарфлар	1102,4
13	Ялпи жамғариш	514,4
14	Маҳсулот ва хизматлар импорти	362,6
15	Маҳсулот ва хизматлар экспорти	428,1
16	Статистик фарқ	79,3
17	Асосий капитални ялпи кўпайиши	329,4
18	Моддий айланма маблағлар захирасини ўзгариши	53,4
19	Ташқи дунёдан олинган капитал трансфертлар	14,2
20	Ташқи дунёдан берилган капитал трансфертлар	15,8
21	Ялпи капитални жамғарилиши (кўпайиши)	382,8

Берилган маълумотлар асосида ишлаб чиқариш ҳисоби, даромадларни таркиб топиши ҳисоби, даромадларни тақсимлаш ҳисоби, даромадлардан фойдаланиш ҳисоби, капитал харажатлар ҳисоби, маҳсулот ва хизматлар ҳисобини тузинг.


1-жадвал. Ишлаб чиқариш ҳисоби. (жорий баҳоларда млрд.сўм.)

№	Фойдаланиш	Млрд. сўм	№	Ресурслар	Млрд. сўм
1. 2.	Оралиқ истеъмол Бозор баҳосидаги ялпи ички маҳсулот	1312,4 1630	1. 2. 3.	Асосий баҳода ишлаб чиқариш Маҳсулотлар ва импортга солиқлар Маҳсулотлар ва импортга субсидиялар (-)	2805,4 196,4 59,4
	Жами	2942,4		Жами	2942,4

Ечилиши:

1. 
   =( АБИЧ+МИСол)-МИСуб
   

2) ББЯИМ= - ОИ

3) = ОИ + ББЯИМ

2-жадвал. Даромадларни таркиб топиш ҳисоби. (жорий баҳоларда млрд.сўм.)

№	Фойдаланиш	Млрд. сўм	№	Ресурслар	Млрд. сўм
1. 2. 3. 4.	Ёлланган ишчиларни иш ҳақи Ишлаб чиқаришга ва импортга солиқлар Ишлаб чиқаришга ва импортга субсидиялар (-) Иқтисодиётни ялпи фойдаси ва аралаш даромад	707,8 245,4 59,6 736,4	1.	Бозор баҳосидаги ялпи ички маҳсулот	1630
	Жами	1630		Жами	1630

Ечилиши:

1) = ББЯИМ

2) ИЯФАД=

2. 
   = (ЁИИҲ+ИИСол+ИЯФАД)-ИИСуб
   

3-жадвал. Даромадларни тақсимлаш ҳисоби. (жорий баҳоларда млрд.сўм.)

№	Фойдаланиш	Млрд. сўм	№	Ресурслар	Млрд. сўм
1. 2. 3.	Ташқи дунёга мулкдан берилган даромадлар Ташқи дунёга берилган жорий трансфертлар Ялпи ихтиёрдаги миллий даромад	32.2 2.7 1616.8	1. 2. 3. 4. 5. 6.	Иқтисодиётни ялпи фойдаси ва аралаш даромад Ёлланган ишчиларни иш ҳақи Ишлаб чиқаришга ва импортга солиқлар Ишлаб чиқаришга ва импортга субсидиялар (-) Ташқи дунёдан мулкдан олинган даромадлар Ташқи дунёдан олинган жорий трансфертлар	736,4 707,8 245,4 59,6 18.2 3.5
	Жами	1651.7		Жами	1651.7

Ечилиши:

1) = (ИЯФАД+ЁИИҲ+ИИСол+ТДМОД+ТДМОЖТ) -ИИСуб

2) ЯИМД= - (ТДМБД+ТДБЖТ)

3) =(ТДМБД+ТДБЖТ +ЯИМД)

4-жадвал. Даромадлардан фойдаланиш ҳисоби. (жорий баҳоларда млрд.сўм.)

№	Фойдаланиш	Млрд. сўм	№	Ресурслар	Млрд. сўм
1. 2.	Якуний истеъмолга сарфлар Ялпи жамғариш	1102.4 514.4	1.	Ялпи ихтиёрдаги миллий даромад	1616.8
	Жами	1616.8		Жами	1616.8

Ечилиши:

1) = ЯИМД

3. 
   =ЯИС+ЯЖ
   

5-жадвал. Капитал харажатлар ҳисоби. (жорий баҳоларда млрд.сўм.)

№	Фойдаланиш	Млрд. сўм	№	Ресурслар	Млрд. сўм
1. 2. 3.	Асосий капитални ялпи кўпайиши Моддий айланма маблағлар захирасини ўзгариши Соф кредитлар (+), Соф қарзлар (- ) ва Статистик фарқлар	329.4 53.4 130	1. 2. 3.	Ялпи жамғариш Ташқи дунёдан олинган капитал трансфертлар Ташқи дунёга берилган капитал трансфертлар	514.4 14.2 15.8
	Жами	512.8		Жами	512.8

Ечилиши:

1) = (ЯЖ + ТДОКТ)-ТДБКТ

2) СК, СҚ ва СФ = - (АКЯК+МАМЗЎ)

3) =(АКЯК+МАМЗЎ) (+;-) СК, СҚ ва СФ

6-жадвал. Маҳсулот ва хизматлар ҳисоби. (жорий баҳоларда млрд.сўм.)

№	Фойдаланиш	Млрд. сўм	№	Ресурслар	Млрд сўм
1. 2. 3. 4. 5.	Оралиқ истеъмол Якуний истеъмолга сарфлар Ялпи капитални жамғарилиши Маҳсулот ва хизматлар экспорти Статистик фарқлар	1312.4 1102.4 382.8 428.1 79.3	1. 2. 3. 4.	Асосий баҳода ишлаб чиқариш Маҳсулот ва хизматлар импорти Маҳсулотлар ва импортга солиқлар Маҳсулотлар ва импортга субсидиялар (-)	2805.4 362.6 196.4 59.4
	Жами	3305		Жами	3305

Е чилиши:
1) = (АБИЧ + МХИмп+МИСол)-МИСуб

4. 
   =ОИ+ ЯИС+ЯКЖ+ МХЭксп+СФ
   

Масала. Мамлакат иқтисодий фаолияти натижаларини ифодаловчи қуйидаги кўрсаткичлар жорий баҳоларда берилган. (млрд. сўм)

№	Кўрсаткичлар	млрд.сўм
1	Асосий баҳода ишлаб чиқариш	2808,4
2	Оралиқ истеъмол	1315,4
3	Маҳсулотлар ва импортга солиқлар	199,4
4	Маҳсулотлар ва импортга субсидиялар (-)	62,4
5	Ёлланган ишчиларни иш ҳақи	710,8
6	Ишлаб чиқаришга ва импортга солиқлар	248,4
7	Ишлаб чиқаришга ва импортга субсидиялар (-)	62,6
8	Ташқи дунёдан мулкдан олинган даромадлар	21,2
9	Ташқи дунёга мулкдан берилган даромадлар	35,2
10	Ташқи дунёдан олинган жорий трансфертлар	6,5
11	Ташқи дунёга берилган жорий трансфертлар	5,7
12	Якуний истеъмолга сарфлар	1102,4
13	Ялпи жамғариш	514,4
14	Маҳсулот ва хизматлар импорти	365,6
15	Маҳсулот ва хизматлар экспорти	431,1
16	Статистик фарқ	79,3
17	Асосий капитални ялпи кўпайиши	332,4
18	Моддий айланма маблағлар захирасини ўзгариши	56,4
19	Ташқи дунёдан олинган капитал трансфертлар	17,2
20	Ташқи дунёдан берилган капитал трансфертлар	18,8
21	Ялпи капитални жамғарилиши (кўпайиши)	382,8

Берилган маълумотлар асосида ишлаб чиқариш ҳисоби, даромадларни таркиб топиши ҳисоби, даромадларни тақсимлаш ҳисоби, даромадлардан фойдаланиш ҳисоби, капитал харажатлар ҳисоби, маҳсулот ва хизматлар ҳисобини тузинг.


Масала. Мамлакат иқтисодий фаолияти натижаларини ифодаловчи қуйидаги кўрсаткичлар жорий баҳоларда берилган. (млрд. сўм)

№