Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti. Fakültə: mühəndislik ixtisasları
Download 235.13 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kafedra: Aqrar fizika və riyaziyyat Fənn: Fizika
- 2. Friş S.A. Timoryeva A.N. Ümumi fizika kursu. I, II, III hissələr, 1962. 3. Qocayev N. M. Ümumi fizika kursu. Mexanika. Bakı,1978.
- 6. Кикоин И.К. Кикоин А.К. молекулярная физика. М.,1963. 7. Kalaşnikov S. Q. Elektrik bəhsi. Bakı,1980.
- Keçiricilər və dielektriklər elektrik sahəsində
- Keçiricilər elektrik sahəsində.
- Dielektriklər elektrik sahəsində.
- Pyezoelektrik hadisəsi.
- Dielektrik qavrayıcılığı.
- Dielektrikdə elektrik sahəsi üçün Qayss teoremi.
- Naqillərin elektrik tutumu. Kondensatorlar.
- Elektrik sahəsinin enerjisi.
- Mövzu № 15 Sabit elektrik cərəyanı. Metalların keçiriciliyi.
- Elektrik cərəyanı və onun yaranma şərtləri .
- Metalların klassik elektron nəzəriyyəsi
- Elektron nəzəriyyəsinə əsasən Om qanununun izahı.
- Metalların istilik keçiriciliyi ilə elektrik keçiriciliyi arasında əlaqə.
- Coul-Lens qanununun elektron nəzəriyyəsinə əsasən izahı
- Om qanununun inteqral şəkli. Potensiallar fərqi. E.H.Q. Gərginlik.
- Metalların klassik elektron nəzəriyyələrinin çətinlikləri. 1
- Om qanununun tətbiqi hüdudları.
Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti. Fakültə: mühəndislik ixtisasları Kafedra: Aqrar fizika və riyaziyyat Fənn: Fizika Mühazirəçi: f.-r.e.n., dosent Ağayev Q.Ü. Ədəbiyyat: 1. Савельев И.В. Общий курс физики. I, II, III т.т. М. 1989. 2. Friş S.A. Timoryeva A.N. Ümumi fizika kursu. I, II, III hissələr, 1962. 3. Qocayev N. M. Ümumi fizika kursu. Mexanika. Bakı,1978. 4. Xaйкин С.Э. Физические основы механики.М.,1971. 5. Ramazanzadə M. H. Fizika kursu. Bakı,1987. 6. Кикоин И.К. Кикоин А.К. молекулярная физика. М.,1963. 7. Kalaşnikov S. Q. Elektrik bəhsi. Bakı,1980. 8. Грабовский Р.И. Курс физики. М. 2007 GƏNCƏ-2010 2
1. Keçiricilər elektrik sahəsində. 2. Dielektriklər elektrik sahəsində. 3. Pyezoelektrik hadisəsi. 4. Dielektrik qavrayıcılığı. 5. Elektrostatik induksiya. 6. Dielektrikdə elektrik sahəsi üçün Qayss teoremi. 7. Naqilləri elektrik tutumu. Kondensatorlar. 8. Elektrik sahəsinin enerjisi. Keçiricilər elektrik sahəsində. Keçirici cisimlərin daxilində olan elektrik yükləri sərbəst hərəkət edə bilir (metallar, elektrolitlər, ionlaşmış qazlar). Keçiricidəki yüklərin tarazlıqda olması üçün aşağdakı şərtlər ödənməlidir: 1. Eletrik sahəsinin intensivliyi keçiricinin daxilində sıfır olmalıdır: 0
E olmasından belə çıxır ki, keçirici daxilində potensial sabit olmalıdır: const
2. elektrik sahə intensivliyi vektoru keçiricinin xarici səthinə həmişə perpendikulyar olmalıdır. n E E
Bu şərtləri ödədikdə, yəni yüklərin keçiricidə tarazlığı olduqda,keçiricinin səthi ekvipotensial olur. Keçiriciyə hər hansı q yükü verdikdə, o elə paylanır ki, 1 və 2 şərtləri ödənsin. Yükün hamısı keçiricinin səthində yerləşir və keçiricinin içi boş və ya dolu olmasından asılı deyil. Neytral keçiricini elektrik sahəsinə daxil etdikdə sərbəst yüklər hərəkətə gəlir və bunun nəticəsində keçiricinin səthində əks işarəli yüklər yığılır. Bu yüklərə induksiya yükləri deyirlər. Bu yüklərin sahəsi xarici sahənin əksinə yönəlir. Sərbəst yüklərin hərəkəti 1 və 2 şərtləri ödəyənədək davam edir. Bu zaman keçiricinin daxilində elektrik sahəsinin olmaması elektrostatik müdafiənin əsasını təşkil edir.(ekranlı kabel, cihazları metal tora salınması və.s).
Dielektriklərdə sərbəst yüklər yoxdur və onlarda atom və molekulların (+) və (-) yüklərinin miqdarı bərabərdir. Quruluşundan asılı olaraq dielektrik maddələri üç qrupa ayırmaq olar: 1. (+) və (-) yüklərinin mərkəzləri üst- üstə düşən dielektriklər qeyri polyar dielektriklər adlanır (biratomlu molekullar- təsirsiz qazlar və metal buxarları; simmetrik quruluşa malik olan çoxatomlu molekullar). Elektrik sahəsi olmadıqda bu dielektriklərin molekulları dipol momentinə malik olmur. Elektrik sahəsinin təsiri ilə əks adlı yüklərin mərkəzləri arasında müəyyən məsafə əmələ gəlir. Hər bir molekul P=ql dipol momenti qazanır. Molekul polyarlaşır. 2. xarici elektrik sahəsi olmadıqda molekullar dipol momentinə malik olan dielektriklər- polyar dielektriklər.
dipollar (molekullar) əsasən (sahə boyunca) qüvvə xətləri istiqamətində düzülürlər. Kondensatordakı dielektrikin daxilində xarici 0
sahəsi yaranır. E E E 0 - yekun sahə. (+) lövhənin yaxınlığında (-) yüklər, (-) lövhənin yaxınlığında isə (+)
yüklər meydana gəlir. 3 3. 3 qrupa ion quruluşlu kristal dielektriklər daxildir (NaCl, KCl və.s) Ion quruluşlu kristal dielektriklərin dielektrik sahəsində kristal qəfəsinin (+) ionları sahə istiqamətində, (-) ionları isə sahənin əksi istiqanətində azacıq sürüşür və dielektrik bütövlükdə xarici sahə boyunca yönəlmiş və sahənin intensivliyi ilə
E düz mütənasıb olan dipol momenti qazanır. Bütün növ dielektriklər xarici elektrik sahəsində polyarlaşırlar. Pyezoelektrik hadisəsi. Bir sıra kristalları (turmalin, kvars, qamış şəkəri, seqnet duzu və.s) müəyyən istiqamətdə sıxdıqda və ya dartdıqda (xətti deformasiya) polyarlaşırlar, və qarşı-qarşıya olan iki səthində elektrik yükləri əmələ gəlir. Bu hadisə pyezoelektrik effekt adlanır.(elektron alışqanda pyezoelektron var). Belə polyarlaşma kristalı qızdırıb və ya soyutduqda da baş verə bilər. Bu piroelektrik effekti adlanır. Kvars lövhə sıxılıb və dartılarkən onun qarşı- qarşıya olan şərtlərində əks işarəli yüklər əmələ gəldiyi kimi, səthlər arasında müəyyən potensiallar fərqi yaratdıqda lövhənin uzunluğu dəyişmiş olur. Bu hadisəyədə elektrostriksiya deyilir və ya əks pyezoelektrik effekti deyilir. Məs: bu hadisə əsasında ultrasəs mənbələri qurulmuşdur. Dielektrik qavrayıcılığı. Dielektrikin polyarlaşması zamanı onun hər bir molekulu dipola çevrilir və l q P e
l -yüklərin sürüşməsi. elektrik momenti əldə edir. Dielektrikin polyarlaşmasını kəmiyyətcə polyarlaşma vektoru
adlanan kəmiyyətlə xarakterizə edirlər. Dielektrikin vahid həcminin elektrik momentinə paylaşma vektoru deyirlər:
ei P V P 1
q Sl ql Sl P P i ei - tükün səthi sıxlığıdır. P vektoru E istiqamətində yönəlir. E P
Təcrübələr göstərir ki, çox güclü olmayan sahələrdə P ~ E olur. BS-də
Kl N E və
Kl N Nm Kl m Kl P 2 2 2 vahidləri eyni olması üçün 0
əlavə edirlər. P və E 0
vahidləri eynidir. Onda E P 0
Burada mütənasiblik əmsalı vahidsizdir, elektrik qavrayıcılığı adlanır və dielektrikin quruluşundan (E-dən yox) asılıdır. Qrafikdə 1- qeyripolyar dielektriklərin, 2 –polyar dielektriklərin asılılığını göstərir. OA- polyar dielektrikdəki elektron palyarlaşmanı xarakterizə edir.
Elektrostatik induksiya. Kondensatorun lövhələri arasında bircins dielektrikin səthlərində polyarlaşma nəticəsində qeyri sərbəst (bağlı) elektrik yükləri toplanır. Bu yüklərin səthi sıxlığı
olarsa, onların yaratdığı əlavə sahənin intensivliyi 0
E olar. 4 Şəkildən görünür ki, 0 0 0 E E E E
olduğundan 0 0 P E E bərabərdir. Burada E P 0 -ni yerinə yazaq E E E E P E E 0 0 0 0 0 0
Buradan 0 1 E E
1 (işarə edək) dielektrik nüfuzluğu adlanır. Onda 0
E , buradan 0 0
E E alırıq.
E E E E E E D 0 0 0 0 0 0 0 1 (2) Ifadəsi elektrostatik induksiya adlanır.
Dielektrikin vahid perpendikulyar səthindən keçən elektrik induksiya (xəttlərinin) vektorlarının sayına bu səthdən keçən elektrik induksiyası seli deyilir: DdS D .
Qapalı səthdən keçən elektrik induksiya seli bu səth daxilində olan sərbəst yüklərin cəbri cəminə bərabərdir.
V V i i i S D dV dV V q q DdS .
q E D i i 0 0 0 0
i q DS və ya
i i S q DdS alırıq. Naqillərin elektrik tutumu. Kondensatorlar. Təcrübə göstərmişdir ki, naqilin potensialı , ona verilən yük miqdarı q ilə mütənasibdir c q (1) Mütənasiblik əmsalı c – naqilin elektrik tutumu adlanır.
Kürənin potensialı
R Edr bərabərdir. 2 0
r q E oduğundan
R q dr r q 0 2 0 4 1 4 1 (2) (2)→ (1): R c 0 4 (3) Naqilin elektrik tutumu onun həndəsi forması, ölçüləri və ətraf mühitin dielektrik xassələrindən asılı olub naqilin yükündən asılı deyil. Aralarındakı məsafə ölçülərinə nisbətən kiçik olan iki paralel keçirici lövhə müstəvi kondensator adlanır. Lövhələrin potensialları 1
və 2
, aralarındakı məsafə d, sahələri S, aralarındakı dielektrikin dielektrik nüfuzluğu olan kondensator üçün
2 1 (1) 5 Müstəvi kondensatorda d S c S qd Ed S q E 0 0 2 1 0 0
Silindrik kondensatorun tutumu 2 1 0 0 2 1 2 1 ln 2 ; 2 ln r r l c l r r q
Sferik kondensatorun tutumu: 1 2 1 1 0 2 1 2 1 0 2 1 4 1 1 4
r r r q c r r q
Təklənmiş naqilə q qədər yük verək. Bu naqilin yaratdığı sahə potensialı belə olacaqdır:
(1) Naqilin yükünü dq qədər artırmaq üçün, bu yükü -dan naqilə gətirmək üçün müəyyən iş görülməlidir: dq dq dA (2) Burada 0 qəbul olunub. (2)→ (1):
Naqilin yükünü dq qədər artırdıqda onun potensial enerjisidə görülən iş qədər artır. Yəni: c qdq dA dW 0 dq olduqda 0
olur. Naqilin yükünü 0-dan q-dək artırmaq üçün görülən iş, yəni naqilin malik olduğu potensial enerji:
q q c q c qdq dW W 0 0 2 2
Yüklənmiş kondensatorun elektrik sahə enerjisi : 2 2 cU W (4).
Burada müstəvi kondensantor üçün d S c 0
və
Ed U 2 1 olduğundan alırıq: d E S d d SE W 2 0 2 2 0 2 2
V Sd olduğundan: 2 2
V E W
Vahid həcmə düşən enerjiyə enerji sıxlığı deyilir:
3 0 2 0 0 2 m C E V W
1. Sabit elektrik cərəyanı və onun yaranma şərtləri. 2. Metalların klassik elektron nəzəriyyəsi. 6 3. Elektron nəzəriyyəsinə əsasən Om qanununun izahı. 4. Metalların istilik keçiriciliyi ilə elektrik keçiriciliyi arasında əlaqə.
5. Coul-Lens qanununun elektron nəzəriyyəsinə əsasən izahı. 6. Om qanununun inteqral şəkli. Potensiallar fərqi. E.H.Q. Gərginlik. 7. Kirxhof qaydaları. 8. Metalların klassik elektron nəzəriyyələrinin çətinlikləri. 9. Om qanununun tətbiqi hüdudları. Elektrik cərəyanı və onun yaranma şərtləri. Elektrik cərəyanı sərbəst elektrik yüklərinin istiqamətlənmiş hərəkəti nəticəsində yaranır. Elektrik cərəyanının yaranması üçün: 1. sərbəst elektrik yüklərinin və 2. enerjisi bu elektrik yüklərinin yerdəyişməsinə sərf olunan elektrik sahəsinin olması gərəkdir. Təcrübələr göstərir ki, metallarda sərbəst yüklər elektronlardır. Təbiətdəki elektronların hamısı eyni olduğundan, onların elektrik sahə təsirindən metal boyu hərəkəti metalın quruluşunu dəyişmir. Cərəyan axarkən metalda bir elektronlar digərləri ilə əvəz olunur və metalın özülü olan kristalik qəfəs dəyişməz qalıb cərəyanın axmasında iştirak etmir. Cərəyanın əsas xarakteristikası cərəyan şiddətidir
. J
t zaman fasiləsində naqilin en kəsiyindən keçən yükün miqdarı dq olarsa, cərəyan şiddəti belə təyin olunar dt dq I
Yəni hər hansı səthdən keçən cərəyan şiddəti vahid zamanda o səthdən keçən elektrik yüklərinin miqdarı ilə ölçülən kəmiyyətdir. const dt dq olarsa cərəyan sabit cərəyan adlanır və t q I .
san Kl A I Cərəyanın şiddətinin istiqaməti olaraq, (+) yüklərin hərəkəti istiqaməti götürülür. Cərəyanın xəttlərinə perpendikulyar qoyulmuş vahid səthdən vahid zamanda keçən yükün miqdarına bərabər olan kəmiyyətə cərəyan sıxlığı deyilir:
dJ j
2
A j
Cərəyan sıxlığı vektorial kəmiyyətdir, onunda istiqaməti (+) yüklərin nizamlı hərəkəti ilə eynidir.
j və ya
j
- sərbəst yüklərin sürətidir. q>0 olduqda j olur.
Cərəyan şiddəti zamandan asılı olaraq dəyişərsə const dt dq cərəyan dəyişən cərəyan adlanır. Metalların klassik elektron nəzəriyyəsi. Elektron nəzəriyyəsinə görə metallarda olan elektronların bir hissəsi sərbəstdir (onlara elektron qaz da deyirlər). Bu sərbəst elektronlar metalın kristal qəfəsi daxilində qalaraq (əks halda kristal parçalanardı) xaotik istilik hərəkətində iştirak edirlər. Elektron qaz metalın kristal qəfəsi ilə (ionlarla) istilik tarazlığında olur və ona görədə hər bir elektronun kinetik enerjisi biratomlu qaz molekulunun enerjisi qədər olur, yəni: kT m kv or 2 3 2 2 .
Burada m- elektronun kütləsi, 2 .kv or - onun kvadratik sürəti, T isə mütləq temperaturdur. m kT kv or 3 .
kv or. ~
m 5 10 Elektronların belə ( kv or. ) böyük sürəti olmağına baxmayaraq, bu hərəkət xaotik olduğundan onlar elektrik cərəyanı yaratmırlar.
7 Cərəyan yaratmaq üçün metal daxilində elektrik sahəsi yaradıb , elektronlara əlavə istiqamətlənmiş sürət ist or. vermək lazımdır. Cərəyan sıxlığı ist or en j .
olacaqdır. Burada A N n , - metalın sıxlığı, - atom çəkisi, A N -Avoqadro ədədidir. m V E 100
olduqda san m ist or 1 . 0 . olur.
Elektron nəzəriyyəsinə əsasən Om qanununun izahı. Fərz edək ki, L uzunliqlu qapalı dövrənin naqildə E intensivlikli elektrik sahəsi var. Hər bir sərbəst elektrona sahə tərəfindən
qüvvə təsir edir. Bu qüvvənin təsirindən elektronlar istiqamətlənmiş ist sürət alaraq kristallik qəfəsin ionları arasında bir zərbədən digərinə qədər
təcili ilə hərəkət edir və sürətləri 0 min
.
-dan a ist max . -dək
dəyişir. Burada -elektroun sərbəst qaçış məsafəsini
getdiyi zamandır. m eE m F a (1) Deməli
m eE a a or ist 2 2 2 0 .
kv or. olduğundan alırıq m eE kv or or ist . . 2 (2) Cərəyan sıxlığının ist or en j .
ifadəsində (2)-ni nəzərə alaq m nE e j kv or . 2 2 (3) Burada
or m n e . 2 2 sabit temperaturda verilmiş naqil üçün sabit bir kəmiyyətdir və naqilin xüsusi keçiriciliyi adlanır. Onda
və ya E j (4) Bu Om qanununun diferensial formasıdır. 1 , - xüsusi müqavimətdir. d E 2 1 jS I
Bu ifadələri (4)- də yerinə yazaq d S I 2 1 1 və ya S l I 2 1
Burada R S l
naqilin müqaviməti olduğundan
2 1 alırıq. Buradan I R 2 1
Birinci baxışda elə gəlir ki, əgər cərəyanı n dəfə artırsaq müqavimət də n dəfə azalar, halbuki Om qanununa görə I-ni n dəfə artırmaq üçün
1 -ni də n dəfə artırmaq lazımdır. Ona görə də cərəyan şiddətinin dəyişməsi R-i dəyişdirə bilməz, yəni 8
d 2 1
Metalların əksəriyyəti üçün
t 0 0 1
273 1
- müqavimətin termik əmsalı.
Metallarda istilik keşiriciliyi əsasən sərbəst elektronlar vasitəsi ilə baş verir. Elektron nəzəriyyəsinə görə metallarında istilikkeçirmə əmsalarını qazlar istilikkeçirmə əmsalı kimi hesablamaq olar. Bir elektonun orta enerjisi
2 3 (1) Vahid həcmdəki elektron qazının orta enerjisi
2 3 Deməli elektron qazın vahid həcminin istilik tutumu nk dt dW C V 2 3 olacaqdır. Bir elektronun istilik tutumu isə k C e 2 3 (2) Molekulyar fizika kursundan məlumdur ki, qazın istilikkeçirmə əmsalı:
. 3 1 (3) Bu ifadəni
. 2 2 - elektrik keçiriciliyinə bölək. 2 2 2 . . 2 3 4 3 2 2 3 1 e WC e m C m n e nC e e kv or kv or e (4) (1) və (2)-ni nəzərə alaq
2 2 2 3 2 3 2 3 3 4
(5) Videmen-Fraus qanunu. Deməli metalların istilikkeçirmə əmsalının xüsusi elektrik keçirmə əmsallarına olan nisbət, onların növündən asılı olmayıb, ancaq mütləq temperaturdan asılıdır. Bu münasibəti təcrübi olaraq Videman və Frans tərəfindən təsdiq edilmişdir. (5) düsturunu Drude almışdır. Coul-Lens qanununun elektron nəzəriyyəsinə əsasən izahı. Elektronun orta kinetik enerjisi metal qəfəsini təşkil edən zərrəciklərin (ionların) orta kinetik enerjisi qədərdir. Metal daxilində elektrik sahəsi yaratdıqda, elektronlar əlavə istiqamətlənmiş sürət aldığından enerji tarazlığı pozulur. Bu andan başlayaraq elektronlar elektrok sahəsində aldığı enerjilərini qəfəsə verə bilir. Elektronlar sahənin təsirindən əlavə istiqamətlənmiş sürət alaraq müəyyən enerji alır, və toqquşma zamanı bu enerjini metal qəfəsə verərək qəfəsin enerjisini artırır, metal qızır. Sərbəst yolun sonunda toqquşmadan əvvəl elektronun sürəti kv or m E e /
olduğundan hər bir elektronun toqquşmadan əvvəlki kinetik enerjisi: 2 . 2 2 2 2 1 2 1 2 1 un or m E e m W (1) Elektronların konsentrasiyası n, elektronun bir saniyədəki toqquşmalarının sayı z olarsa, cərəyanın vahid həcmdə , vahid zamanda ayırdığı istilik enerjisi 1
kv or z . 2 . 2 2 . 2 2 2 2 2 1 E m ne m E ne z W kv or kv or (2) 9 Burada
or m e n . 2 2 2 naqilin xüsusi keçiriciliyidir. Onda 2
W (3)- cərəyanın, naqilin vahid həcmdə, vahid zamanda ayırdığı istilik miqdarı sahə intensivliyinin kvadratı ilə düz mütənasibdir. Bu Coul-Lens qanununun differensial şəklidir. Fərz edək ki, naqil S en kəsikli,l uzunluqlu silindr şəklindədir.Cərəyanın hər hansı t zamanda ayırdığı istilik miqdarı
2 0 ; Sl V -naqilin həcmi, 2
- Coul-Lens qanunu. l JR l E 2 1 və
1 olduğuna görə alırıq Rt J Q 2 (4) bu Coul-Lens qanununun riyazi ifadəsidir. Om qanununun inteqral şəkli. Potensiallar fərqi. E.H.Q. Gərginlik. Kulon qüvvələri elektrik yüklərini naqildə elə paylayır ki, naqildə elektrik sahəsi yox olur və bütün nöqtələrin potensialları bərabərləşir. Ona görə Kulon qüvvələri elektrik cərəyanının yaranması səbəbi ola bilməzlər. Sabit elektrik cərəyanının yaranması üçün naqildə 0 E və const E olmalıdır, dövrələr qapalı olmalıdır və Kulon qüvvələrindən əlavə sərbəst yüklərə kənar qüvvələri (elektrostatik təbiəti olmayan) təsir etməlidir. Kənar qüvvələrin qapalı yolda gördüyü işi sifira bərabər deyil, və onları dövrəyə qalvanik element (batareya),akumulyator, elektrik generatoru və.s qoşmaqla əldə etmək olar. Kənar qüvvələr təsirindən elektronlar E.H.Q mənbəyi daxilində (Kulon qüvvələrindən böyükdür) Kulon qüvvələri əksinə hərəkət edirlər. E.H.Q olmayan dövrə hissəsində elektronlar Kulon qüvvələri təsirindən hərəkət edirlər ( nar k kul F F ). Naqil daxilində cərəyan axanda onun istənilən nöqtəsi üçün nar k kul E E E '
Onda Om qanunu belə yazılar
k kul E E E j ' (1) Fərz edk ki, qapalı dövrənin 1-2 hissəsində E.H.Q mənbəyi qoşulub. Xəyali olaraq dövrənin elə kiçik dl hissəsini götürək ki, orada naqilin en kəsiyini const S hesab etmək olsun və S j .
Onda nar k kul E E S I (2) Bu ifadəni
-ya vuraq dl E dl E S dl I nar k kul '
və 1-2 yolda inteqrallayaq: 2 1 2 1 2 1 dl E dl E S dl I nar k kul (3) Burada
2 1 12 R S dl - dövrənin 1-2 hissənin tam müqavimətidir. 12 2
dl E nar k - cərəyan mənbəyinin E.H.Q-dir, qiymətcə kənar qüvvələrin (+) vahid yükün dövrənin 1-2 hissəsində yerləşməsi üzrə gördüyü işə bərabərdir. 2 1 2 1
dl E kul -1-2 kəsiçlər arasındakı potensiallar fərqidir.
2 1 2 1 2 1 Edl dl E E U n k kul - gərginlik adlanır. 10 Gərginlik qiymətcə kulon və kənar qüvvələrin vahid (+) yükün dövrənin 1-2 hissəsində yerdəyişməsi zamanı gördüyü işə bərabərdir. Beləliklə
2 1 12 U və ya
12 12 2 1 12 U IR
(4) (2) və (4) ifadələri Om qanununun inteqral şəklini ifadə edirlər.
Kirxhof qaydaları budaqlanmış dövrələrin hesablanmasını sadələşdirirlər. I qayda: budaqlanma nöqtəsində sabit cərəyanların cəbri cəmi sıfra bərabərdir. i I I I I I I I I I I I 0 0 1 5 4 3 2 1 5 4 3 2 1
II qayda: Om qanunundan belə çıxır ki, qapalı dövrədə Ir IR
. E.H.Q bütün gərginlik düşgünlərinin cəminə bərabərdir. Dövrəyə bir neçə mənbə qoşularsa və onların mürəkkəb birləşməsində konturun hər hansı düyün nöqtəsindən başlayaraq onu hər hansı istiqamətdə dolanırlar. Bu zaman (-) qütbdən (+) qütbə keçdikdə E.H.Q. (+) işarəli; (+)-dən (-)-yə keçdikdə isə E.H.Q. (-) işarəli götürülür.
i i i i i R I
Mürəkkəb şəbəkələrdə, hər hansı qapalı konturda, budaqların cərəyan şiddətlərinin onların müqavimətlərinə hasilinin cəbri cəmi konturda iştirak edən E.H.Q-in cəbri cəminə bərabərdir. Metalların klassik elektron nəzəriyyələrinin çətinlikləri. 1.Lorens tərəfindən aparılan hesablamalar Videman-Frans qanununda T e k 2 2 3
3 əmsalı 2 əmsalı ilə əvəz etməyə gətirdi, bu da nəzəriyyənin təcrübə ilə daha da uzaqlığına gətirdi. 2.Elektron nəzəriyyəyə görə kn dT dW C v 2 3 və k C e 2 3 bir valentli metallar üçün istilik tutumu K atom kq kC C C C elektron atom metal 5 . 37 bərabərdir. Başqa sözlə metallarda elektron qaz praktiki olaraq istilik tutumuna malik deyil. Bu gözlənilməz və başa düşülməyən bir hadisədir.
t R R 1 0 asılılığını izah edə bilmirdi. m n e 2 2 -da,
m kT 3 , yəni
~
1 -olur.
R R 1 0 -in izahı üçün isə ~
1 olmalıdır. Göstərilən ziddiyətlər, XX əsrin əvvəllərində elektronun xassələri məlum olmadığından onları Kulon elektron nəzəriyyəsində nəzərə almamasına görədir. Bu xassələr sonralar atomun quruluşunu öyrənərkən müəyyən olundu və 1924- cü ildə yeni nəzəriyyə - kvant (dalğa) mexanikası yaradıldı. Om qanununun tətbiqi hüdudları. Müəyyən şəraitdə Om qanunundan kənaraçıxmalar və hətta onu ödəməməsi də ola bilər. 1. Om
qanununun ödənməsi öçün
E j , const
olmalıdır,yəni
n const n , const n q n q . Həqiqətdə belə olmur. 2. Güclü sahələrdə Om qanunu ödənmir. Güclü elə sahələrə deyirlər ki, sərbəst qaçış məsafəsindən elektronun sürəti xaotik hərəkət sürəti qədər olsun kv or. (metallarda 11 E~2·10 8 m V
). Ona görə metallarda belə sürət mümkün deyil, metal bu halda ani olaraq buxara çevrilərdi. 3. Ionlaşmış qazlarda Om qanunu ödənmir. 4. Om qanunu ödənmir qeyri xətti kontaktlarda (yəni j və E asılılığı xətti deyil)
Download 235.13 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling