B ibragimov, M. Ibragimov

4.6. O’yinlar (musobaqa)da o’rinlarni aniqlash 
O’tkazilgan musobaqa natijasida g’olib va musobaqada ishtirok etgan 
jamoalar egallagan keyingi o’rinlar aniqlanadi. Shu musobaqada jamoaning 
o’tkazgan har bir o’yini uning natijasiga qarab, ochkolar berish yo’li bilan 
baholanadi. Kollektivdan bitta jamoa qatnashadigan davralar tizimi bo’yicha 
o’tkaziladigan musobaqalarda quyidagicha hisobga olish shkalasi keng tarqalgan 
bo’lib, unga binoan g’alaba uchun – 2, durang uchun – 1, mag’lubiyat uchun -0 
ochko beriladi. Jamoalarning o’yinga kelmaganligini mag’lubiyat bilan 
tenglashtirmaslik uchun boshqacha hisoblash shkalasi qabul qilinadi, masalan: 

---

134 
g’alaba –3 ochko, durang – 2 ochko, mag’lubiyat – 1 ochko, o’yinga kelmaslik – 0 
ochko.
Klublar bo’yicha hisobga olishda, jismoniy tarbiya jamoalari musobaqalarda 
bir necha jamoalar bilan qatnashganda (viloyat, shahar va tuman birinchiliklari 
o’ynalayotgan vaqtda shunday bo’lishi mumkin) hisobga olish shkalasi har bir 
jamoaga alohida-alohida ochkolar yozishni talab qiladi.
Natijalar klublar bo’yicha hisobga olinadigan musobaqada oltita jamoa bilan 
qatnashuvchi jismoniy tarbiya jamoalariga beriladigan baholash ochkolari shkalasi 
misol tariqasida keltirilgan.
Musobaqa o’tkazishning muayyan sharoitlari va oldinga qo’yilgan vazifalarga 
qarab ochkolar differenstiastiyasi turli jamoalar uchun boshqacha bo’lishi mumkin. 
Biroq, odatda, mag’lubiyat g’alaba uchun beriladigan ochkolarning 1/3 ni, durang 
uchun beriladigan ochkolarning 2/3 ni, kelmaganlik uchun 0 qismini berishini 
nazarda tutish kerak.
4.6-jadval 
Alohida – alohida baholashning taxminiy shkalasi 
Natija
Jamoalar bo’yicha baholash ochkolari 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
G’alaba 
18 
15 
12 
9 
6 
3 
Durang
12 
10 
8 
6 
4 
2 
Mag’lubiyat
6 
5 
4 
3 
2 
1 
O’yinga kelmaganlik 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
Musobaqada o’rinlar jamoalarning hamma o’yinlarda to’plagan ochkolari 
yig’indisiga qarab uzil-kesil aniqlanadi. Eng ko’p ochko to’plagan jamoa g’olib 
hisoblanadi. Agar dastlabki bir necha jamoalarning to’plagan ochkolari soni bir xil 
bo’lsa, g’olibni uzil-kesil aniqlash uchun ular o’rtasida qo’shimcha o’yinlar 
o’tkazilishi mumkin yoki o’rinlar kiritilgan va o’tkazib yuborilgan to’plar nisbati 
bo’yicha, yoki ular o’rtasida musobaqa jarayonida o’tkazilgan o’yin natijalari 
bo’yicha aniqlanadi.

---

135 
Jismoniy tarbiya jamoalari musobaqada ishtirok etish natijasida to’plagan 
ochkolari yig’indisiga qarab klublar bo’yicha g’oliblar aniqlanadi.
Quyida nisbatan qisqa muddatlarda ko’p jamoa ishtirokida o’tkaziladigan 
musobaqalarda qo’llaniladigan davrali o’yin tizimining xillarida biri keltiriladi. Bu 
tizimda hamma jamoalar bir necha guruhga bo’linadi. Har bir kichik guruhdagi 
o’yinlar davrali tizim bo’yicha ochkolar berish yo’li bilan o’tkaziladi. Shundan 
so’ng kichik guruh g’oliblaridan yoki kichik guruhlarda 1-2-o’rinlarni olgan 
jamoalardan yangi guruhlar tuziladi va bu guruhlar ham davrali tizim bo’yicha 
o’yinlar o’tkazadi. G’olibni aniqlash uchun bo’ladigan final o’yin guruh g’oliblari 
o’rtasida o’tkaziladi. Qolgan hamma o’rinlar kichik guruhlarda tegishli o’rinni 
egallagan jamoalar o’rtasida o’yinlar o’tkazish bilan aniqlanadi. 
Masalan: Germaniyada bo’lib o’tgan 16 jamoa o’rtasidagi 1974-yilgi jahon 
birinchiligi musobaqalari shunday tizim bo’yicha o’tkazilgan. Dastlabki bosqichda 
hamma jamoalar to’rtta guruhga bo’lingan edi:
I guruh: 1, 2, 3, 4-nomerlar
III guruh: 9, 10, 11, 12-nomerlar
 II guruh: 5, 6, 7, 8-nomerlar
IV guruh: 13, 14, 15, 16-nomerlar
Jamoalar raqamlari qur’a tashlash bilan aniqlanadi. Ayrim hollarda, jahon 
birinchiligida bo’lgani kabi, har bir guruhga avvalgi jahon birinchiligida katta 
natijalar ko’rsatgan jamoalardan ajratiladi.
Kichik guruhlarda jamoalar davrali tizim bo’yicha o’ynaydilar. Kichik 
guruhlarda o’tkazilgan o’yin natijalariga qarab, har birida 4 tadan jamoa bo’lgan 
ikkita guruh tuziladi (mazkur musobaqada 1-bosqichdan keyin 8 ta jamoa o’yindan 
chiqib ketar va ularning o’rni aniqlanmas edi, garchi buni xuddi shunga o’xshash 
tizim bo’yicha aniqlash mumkin bo’lsa ham):
«A» guruh
 
 
«B» guruh 
I guruh 1- o’rin
 
I guruhdagi 2- o’rin
II guruh 2 - o’rin
II guruhdagi 1- o’rin
III guruh 1 –o’rin
III guruhdagi 2- o’rin
IV guruh 2- o’rin
IV guruhdagi 1- o’rin
«A» va «B» guruhlarda jamoalar davrali tizim bo’yicha bir davra o’yin 

---

136 
o’tkazadilar. Finalda birinchi o’rin va chempionlik unvonini olish uchun «A» va 
«B» guruhlarning g’olib jamoalari o’ynaydilar, 3-4 o’rinlar uchun esa guruhlarda 
ikkinchi o’rinni egallagan jamoalar kuch sinashadilar. Shunday jadval bo’yicha 16 
jamoa bo’lganda, dastlabki to’rt o’rinni aniqlash uchun 38 ta o’yin o’tkazilgan 
bo’lishi kerak.
Guruhlarda tegishli o’rinlarni egallagan jamoalar o’rtasida o’tkaziladigan 
shunday o’yinlar yordamida barcha sakkiz o’rinni aniqlash mumkin.