Balalar psixologiyasi kk
Download 293.8 Kb. Pdf ko'rish
|
Balalar psixologiyasi kk
- Bu sahifa navigatsiya:
- Tema: Balanin` oyin xizmetininn` psixologiyaliq o`zgeshelikleri.
A’debiyatlar.
V. Muxina «Detskaya psixologiya» M-1985. «Zadacha i uprajnenie po detskoy psixologii» Kokov, Kalkova. M-1991. «Oyla etikasi va psixologiyasi»Gaziev. Uzakov. Tabiev.. T- 1992. M. Voxidov «Bolalar psixologiyasi» T-1981. Goziev E.G. «Pedagogik psixologiya asoslari» T-1995 Tema: Balanin` oyin xizmetininn` psixologiyaliq o`zgeshelikleri. 1. Oyin- baqsha jasindag`i balanin` jetekshi xizmeti sipatinda. Oyin xizmetinin` teoriyasi. Balanin` ruwxiy rawajlaniwindag`i oyinnin` a`hmiyeti. 2. Oyinda balalardin` o`z-ara mu`na`sebetleri. Oyinshiqtin` bala ruhxiyatina ta`siri. 3. Baqsha balasinin` ko`rkemlik xizmeti: muzikaliq xizmeti, su`wretshilik xizmeti, bala su`wretinin` du`zilisi. Balalardin` oyin xizmetleri olardin` fizikaliq ha`m psixikaliq ta`repten grafikaliq tu`rde rawajlaniwi ushin birden qural. Oyin balalar o`mirinde sonayaq ha`r ta`repleme xizmet onda u`lkenlerge tiyisli bolg`an miynette, tu`rli na`rseler haqqinda oylawi, dem aliw ha`m waqti xoshliq protsesslerinin` barlig`i oyin xizmetinde aniq boladi. Sonni aytip o`tiw lazim oyin tek sirtqi ortaliqtag`i zat ha`m qublislardi biliw qurali g`ana emes, al qudiretli ta`rbiya qurali da esaplanadi. Mektepke shekemgi jastag`i balalardin` jetekshi xizmeti oyin esaplanadi. Baqsha jasindag`i balalardin` oyin xizmetleri mashqalasi a`sirler dawaminda ju`da` ko`p ilimpazlardin` diqqatin o`zine qaratip kelmekte. Baqsha jasindag`i balalar o`zlerinin` o`mirimizdin` xizmetimizdin` ha`mme ta`replerin jaratiwg`a umtiladi. Balanin` jasi u`lkeyip o`z betinshe ha`reket etiw mu`mkinshiligi artqan sayin onin` a`tirapindag`i zat ha`m qublislar boyinsha ko`z qaras ken`eyip baradi. Baqsha jasindag`i balalar a`tirapindag`i zatlar du`n`yasin biliw protsesinde sol na`rseler menen tikkeley a`meliy baylanista boliwg`a umtiladi. Bul orinda sol na`rse belgili bala biliwge bolg`an qizig`iwshilig`inan a`tiraptag`i o`zinin` biletug`in na`rselerimenen emes, u`lkenlerge tiyisli bolg`an o`zinin` ku`shi kelmeytug`in, bilmeytug`in na`rseleri menende a`meliy qatnasta boliwg`a ha`reket etedi. misali, bala avtomashina yamasa tromvaydi o`ziaydag`isi, atqa minip shawg`isi, ushiwshi bolip samaletta ushqisi ha`m militsioner bolg`isi keledi. Bala o`zindegi bunday za`ru`rliklerdin` birewinde haqiyqiy jol menen qandira almaydi. Bul orinda soraw tuwiladi. Balalardag`i rawajlanip atirg`an ha`r qiyli mu`ta`jlikleri menen olardin` tar mu`mkinshilikleri ortasindag`i qarama qarsiliq qaysi ha`m qanday jol menen sheshiledi. Bul qarama qarsiliq tek g`ana bir xizmet arqali yag`niy balanin` oyin xizmeti arqali g`ana sheshiliwi mu`mkin. Buni to`mendegishe ko`rsetiwimizge boladi. Birinshiden, balalardin` oyin xizmeti qandayda bir materialliq zatlar islep shig`ariwg`a qaratilg`an xizmeti emes sonin` ushin balalardi oying`a iytermelewshi sebep (mativ) kelip shig`atug`in na`tiyje menen emes, al usi oyin protsessindegi ha`r qiyli ha`reketlerdin` ma`nisine baylanisli. Ekinshiden bolsa balalar oyin 13 protsessinde o`z iqtiyarindag`i na`rselerdi, o`zlerin qiziqtirg`an biraq u`lkenlerge tiyisli bolg`an na`rselerge aylandirip, qa`legeninshe erkin xizmette boladi. Balalar oyin xizmetlerinin` ja`ne bir qa`sieti, oyin protsessinde balanin` qilatug`in is ha`reketleri ha`m atqaratug`in rollerinin` ko`bisi uliwma xarakterine iye boliwi. Al buni solay tu`siniw kerek, bala o`zinin` ha`r qiyli oyinlarinda tek o`zine tanis bolg`an jalg`iz shoferdin`, vrachdin`, militsionerdin`, ta`rbiyashinin`, ushiwshinin` is ha`reketlerin emes al uliwma shoferlardin` ta`rbiyashilardin` vrachlardin` ha`mde ushiwshilardin` is ha`reketlerin ko`rsetedi. A`lbette o`mirlik ta`jriybeleri ha`m xizmetleri sheklengen kishi jastag`i balalar (bazida kishi topar balalarda) o`zlerinin` oyinlarinda konkret adamlardi ha`m olardin` ha`reketlerin ko`rsetedi. Misali, mamasin, papasin, ajag`asin, ta`rbsyashisin ha`m sol siyaqlilardi, orta yamasa u`lken baqsha jasindag`i balalardin` oyinlarinda bolsa bunday obrazlar uliwma xarakterge iye bola baslaydi. Baqsha jasindag`i balalardin` oyinlari a`tiraptag`i na`rse ha`m ha`diyselerdi biliw qurali boliwi menen birge joqari sotsial a`hmiyetke de iye. Basqasha etip aytqanda oyin qudiretli ta`rbiya qurali. Balalardin` oyinlari arqali olarda sotsial paydali, yag`niy joqari adamgershilikli paziyletlerdi ta`rbiyalaw mu`mkin. Egerde biz balalardin` oyin xizmetlerin sirttan baqlasaq, oyin protsessinde olardin` barliq jeke qa`siyetleri (kimnin` nege qizig`iwi, uqibi, erki) joqari ko`rinedi. Sonin` ushin balalardin` oyin xizmetleri olardi individual tu`rde u`yreniw ushin ju`da` qolayli qural esaplanadi. Kishi mektepke shekemgi jastag`i balalar a`dette o`zleri jalg`iz oynawdi, predmetli ha`m konstruktorli oyinlar arqali bul jastag`i balalar uqipliliqlarin rawajlandiradi. Syujetli rolli oyinlarda balalar tiykarinan o`zleri ha`r ku`ni ko`retug`in ha`m baqlaytug`in u`lkenlerdin` is ha`reketlerin ko`rsetedi. 4- 5 jasli balalardin` oyini a`ste sekinlik menen sha`ma`a`t formasindag`i qa`siyetlerge iye bolip baradi. Balalardin` indevidual o`zgesheliklerin a`sirese olardin` ja`ma`a`t oyinlari arqali baqlaw g`olayli. Bul oyinlarda balalar u`lkenlerdin` tek g`ana predmetlerge mu`na`sebetin emes al ko`birek o`z ara mu`na`sebetlerin ko`rsetedi. Sondayaq ja`ma`a`t oyinlarinda balalar bir topar adamlardin` quramali o`mirlik xizmetin ko`rsetedi. Bunda mashinist paravozg`a ko`mir shig`ariwshi, provodnikler, kontrler, kassir, stantsiya xizmetleri ha`m jolawshilar boladi. Balalardin` mine usinday ja`ma`a`t oyinlari artistlerdin` xizmetine usaydi. Sebebi ja`ma`a`t oyinindag`i ha`r bir bala o`z rolin jaqsi atqariwg`a umtiliw menen birge oyinnin` uliwma mazmuninda shetke shig`ip ketpeslikke tirisadi. Al bul ha`r bir baladan o`zinin` barliq uqibin iske saliwdi talap etedi. Belgili rollerge bo`lingen ja`ma`a`t oyin balalardan qatan` nizamlarg`a boysiniwdi ha`m ayrim waziypalardi jeterli da`rejede atqariwdi talap etedi. Sonin` ushin balalardin` bunday ja`ma`a`t oyinlari psixologiyaliq ta`repten u`lken a`hmiyetke iye. Sebebi bunday oyinlar balalarda erikti xosh peyillikti oyin nizamlarina, ta`rtibine boysiniw ha`m usi siyaqli basqada unamli qa`siyetlerdi ta`rbiyalawdi ha`m rawajlandiradi. Do`retiwshi ha`m syujetlik oyinlarda balalardin` barliq psixikaliq protsessleri menen birgelikte olardin`individual qa`siyetlerinde qa`liplesedi. Demek baqshadag`i ta`lim ta`rbiya islerinin` tabisi ko`p ta`repten balalardin` oyin xizmetlerin maqsetke muwapiq sho`lkemlestirip biliwge baylanisli. Solay etip oyin balalar qiyali ta`repinen jaratilg`an na`rse emes, kerisinshe balalar qiyalinin` o`zi, oyin protsesinde ju`zege kelip rawajlanatug`in zat. Soni aytip o`tiw kerek, pa`n texnika rawajlanip atirg`an bizin` ha`zirgi da`wirde tan` qaldiratug`in zatlar balalarg`a ha`diyse bolip ko`rinedi. Na`tiyjede olar o`zlerinin` tu`rli oyinlari protsesinde qusatpa etip (yag`niy anolik tu`rde) tu`rli qiyaliy zatlardi oylap tabadi, (ushar ot, adam mashina, so`yleytug`in terek siyaqli) bunnan tisqari balalardin` tu`ri siyaqli zatlardi oylap shig`ariwlari ja`ne sonni bildiredi, olar o`zlerinin` ha`r qiyli oyin xizmetlerinde tek a`tirapindag`i bar zatlardi emes al sonin` menen birge mu`ta`jliklerinen de ko`rsetedi. Balalardin` oyin xizmetlerinde ha`r tu`rli qiyaliy ha`m a`psanaviy rollerdi jaratiwlari adamnin` (sonin` menen birge balalardin`da) sirtqi ortaliqtag`i zat ha`m qublislardi an`lawi passiv protsess emes, al aktiv, do`retiwshilik protsesi ekenliginko`rsetedi. U`lken baqsha jasinda syujetli rolli oyinlar bolsa endi o`z temasinin` baylig`i ha`m ha`r qiylilig`i menen pariqlanadi. Bul oyinlar protsessinde balalardin` liderlik qa`siyetleri ju`zege kele baslaydi. Bul oyinlar protsessinde balalardin` liderlik qa`siyetleri ju`zege kele baslaydi, olarda sho`lkemlestiriwshilik ko`nlikpe ha`m uqiplari rawajlana baslaydi. Mektepke shekemgi jastag`i balalar shug`illanatug`in do`retiwshi xizmetler arasinda su`wret saliwdin` a`hmiyeti og`ada ulli. Balanin` qiyal etiw xarakterine ko`re, onin` o`mirdi qanday qabil etiwi, este saqlawi, sa`wlelendiriwi, ha`m oylaw o`zgesheliklerine baha beriw mu`mkin. U`lken baqsha jasindag`i balalar su`wretler olardin` ishki sezimleri ruhiy jag`daylari arman mu`ta`jliklerin de ko`rsetedi. Bul jastag`i balalar su`wret saliwg`a qatti qizig`adi. Su`wret saliw balalar ushin oyin xizmetin o`zine ta`n bir formasi bolip esaplanadi. Bala ko`rip atirg`an na`rselerin keyin ala o`zi biletug`in esleytug`in ha`m o`zi oylap tabatug`in na`rselerdi saladi. U`lken mektepke shekemgi jastag`i balalar ushin jaris ju`da` u`lken a`hmiyetke iye bolip, a`ne usinday oyinlarda jetiskenliklerge erisiw qa`liplesedi ha`m bekkemlenedi. Bul jastag`i balalardin` en` jaqsi waqitlari ha`m jetiskenlik menen baylanisli bolg`an jaris oyinlarinin` a`hmiyetliligi esaplanadi. U`lken mektepke shekemgi jastag`i balalar ushin jarislar ju`da` a`hmiyetli bolip a`ne usinday oyinlarda jetiskenliklerge erisiw motivleri qa`liplesedi. U`lken baqsha jasinda konstruktorliq oyinlari kem kemnen miynet qizmetine aylanip baradi. Oyinda bala a`piwayi miynet uqibin ha`m ko`nlikpesin iyelep baslaydi, predmerlerdin` qa`siyetlerin an`lap baslaydi, a`meliy oylaw tu`ri rawajlanip baradi. 3-7 jasli balalardin` rawajlaniwinda ko`rkem do`retiwshi xizmet tu`ri esaplang`an muzikanin` a`hmiyeti ulli. Muzika arqali balalar qosiq aytiwg`a, muzikag`a say retlik ha`reketler etiwdi u`yrenedi. 3-7 jasli da`wirde balalardin` tiykarg`i xizmeti to`mendegi izbe izlikte boladi. __Predmetlerdi u`yreniw. __ Indevidual ha`m predmetli oyinlar, ja`ma`a`t syujetli rolli oyinlar. 14 __ Indevidual ha`m toparliq do`retiwshilik. __ Jaris oyinlari. __ Qarim qatnas oyinlari. __ U`y miyneti. Baqsha jasindag`i balalardin` oyin xizmeti haqqinda aytilg`anda, a`lbette olardin` oyinshag`i ma`selesinde toqtap o`tiw kerek. Balalarg`a oyinshiq beriwde olardin` jas o`zgesheliklerin rawajlaniw da`rejelerin ha`m usi waqitta olardi ko`birek neler qiziqtiriwin esapqa aliw kerek. 1-3 jastag`i balalar ele sirtqi ortaliqti ju`da` az o`zlestirgenligi belgili, olar ele ko`p na`rselerdin` ren`in, formasin jaqsi ajirata almaydi. Sonin` ushin olarg`a quwirshaq menen birge ha`r qiyli ren`li qiyqim shu`berekler beriw kerek. A`sirese qiz balalar quwirshaqlarin ha`r qiyli shu`bereklerge orap oramal etip orap u`yrenedi. Al u`lken balalarg`a ha`r qiyli ren`li bir birinin` ishine siyatun quti oyinshiqlardi beriw paydali. Oyin xizmeti balalardi adamzattin` sotsial ta`jriybesin iyelewdin` aktiv formasi bolg`an ta``im xizmetine tayarlaydi. Adam birden sotsial ta`jiriybeni o`zlestiriwge kirise almaydi. Sotsial ta`jiriybelerdi aktiv iyelew, ushin adam aldin ala jeterli da`rejede so`ylew uqibin iyelegen boliwi, tiyisli ko`nlikpeler uqipliqlar ha`m a`piwayi tu`siniklerge iye boliwi kerek boladi. Bundag`i bala joqarida aytip o`tilgen oyin xizmeti arqali erisedi. Download 293.8 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling