Balalar psixologiyasi kk

1-3 esh davridagi bolalarning akliy rivojlanishi
. 
Shuni aloxida kshrsatish joizki a`,u`-q esh bu nuti rivojlanishi uchun senzetiv davr `isoblanadi. Bu davr 
ailiy rivojlanish asosini idrok va tafakkur xarakatlarining yangi kshrinishlar tashkil etadi. a` eshli bola xali 
predmetlarni ketma-ket, sistemali ravishda kshrib chiia olmaydi. U asosan predmetning iandaydir bir kshzga 
tashlanib turadigan belgisiga shz e9tiborini iaratadi va predmetlarni shu belgilariga kshra taniydi. Keyinchalik 
yangi idrok xarakatlarini egallanishi bolaning predmetli xarakatlarini bajarishdan kshz bilan chamalab xarakat 
iilishiga shtishda namoen bshladi endi u predmetning bshlaklarini ushlab kshrmasdan chamalab idrok eta oladi. 
g`,o`-q eshli bola kattalarning bergan namunasi rangi shakli va kattaligiga kshra aynan shunday predmetlarni 
chamalab idrok etgan `olda to`ri topa oladi. Bolalar avval shakliga, sshngra kattaligiga va shundan sshngina 
rangiga iarab ajrata oladilar. Bu jaraenda bola bir `il xususiyatga ega bshlgan juda kshp predmetlar borligini 
tushuna boshlaydi. Lekin bola rasm chizishni boshlaganida predmetlarni rangini e9tiborga olmaydi va shziga 
eiadigan ranglardan foydalanadi. Tadiiiotlarning kshrsatishiga g`,o`-q eshli bola o`-u` ta shaklni (doira, kvadrat, 
uchburchak, to`riburchak, kshpburchak) va h `il rangni (iizil, iovoi sarii, sarii yashil, kshk, siexrang, oi, iora) 
idrok etishi mumkin. Rang va shakllarning ishlatilishi jixatidan turli `il narsalarda turlicha bshlishi sababli bu 
eshdagi bolalar ularni idrok etganlari bilan nomlarini anii bilishlari va shz nutilarida ishlata olishlari birmuncha 
iiyinroi. Kattalarning bu eshdagi bolalardan shu rang va shakllarni eslab iolishini talab etishlari noto`ri bshlib, 
buning uchun mos davr bu n`-o` esh `isoblanadi. Bu eshdagi bolalar sshzlardagi barcha tovushlarni idrok eta 
oladilar. 
Bola q eshigacha shzlashtirgan sshzlar asosan predmet va xarakatlarning nomlarini bildiradi. Nomlar 
asosan uning funktsiyasini anglatib bu predmet eki xarakatning tashii kshrinishi shzgarsa `am uning nomi 
shzgarmaydi. Shuning uchun `am bola predmetlarning nomlarini ishlatilishini funktsiyalariga bo`lagan `olda tez 
shzlashtiradi. 
Ilk bolalik davrining boshlariga kelib bolada birinchi tafakkur operatsiyalari yuzaga keladi. Buni biz 
biron bir predmetni olishga xarakat iila olganidan sshng esa uni sinchiklab shrganishida kshrishimiz mumkin. 
Ularning tafakkurlari asosan kshrgazmali xarakatli bshlib, u atrof olamdagi turli bo`liklarni shrganishga xizmat 
iiladi. Shzidan uzoiroi turgan koptokni biron bir uzunroi narsa bilan itarib yuborish mumkinligini kshrgan bola 
endi mustakil ravishda divan tagiga kirib ketgan koptokni kaltak erdamida olish mumkinligini tafakkur eta oladi. 
Bu davrdagi bolalar tafakkurida umumlashtirish katta shrin tutadi. Umumlashtirishda nuti asos `isoblanadi. 
Masalan, soat deyilishi bola ishl soati, osma soat, shuningdek budilpnikni `am tushunishi kerak. Lekin ular 
turlicha bshlgani sabab ularda umumiylikni topish bola uchun birmuncha iiyinroi `isoblanib, bu borada fikrlash 
erdamga keladi va umumlashtirishni tashkil etadi, g`-q eshli bolalar ma9lum bir predmetlarni shrniga ularning 
shrnini bosishi mumkin deb `isoblagan boshia narsalardan `am foydalanadilar. Masalan shyin jaraenida bola 
chshpni ioshii eki termormetr shrnida, e`ochdan krovat eki mashina shrniga foydalanishi mumkin. Bir predmetni 
boshiasi shrnida ishllash mumkinligini bilish bola atrof olamni bilishi, shrganishidagi axamiyatli burilish 
`isoblanadi va u dastlabki tasavvurlarni yuzaga keltiradi. Bu eshdagi bolalar endi asta-sekinlik bilan kattalar 
aytib beraetgan ertak, voiea, xikoyalarni, shuningdek rasmda chizilgan narsalarni tasavvur eta oladilar. Ertak 
eshitish jaraenida bola ertak iaxramonlarini kimgadir shxshatishga xarakat iiladi, u shzi mustaiil ertak eki 
xikoyalarni tshiiy olishi `am mumkin. Ilk bolalik davrida xotira bilishdagi asosiy funktsiya `isoblanib, u 
bilishning barcha kshrinishlarini rivojlanishida ishtirok etadi. Bu davrda bolaning xotirasi jadal rivojlanadi. 
Bolaning `aetiy tajribalarni shzlashtirishida avvalo xarakatli, emotsional va obrazli xotira ishtirok etadi. Bu 
borada xarakatli va emotsional xotira ustunlik iiladi. Xotira bu eshda asosan ixtiersiz bshladi. Bu davrdagi 
bolalarga kshp kitob shiib berish natijasida ular uzun ertak va she9r xikoyalarni eslab ioladilar, lekin bunday 
eslab iolish bolaning umumiy ailiy rivojlanishidan `am, xotirasining individual xususiyatidan `am dalolat 
bermaydi. Bu ilk bolalik davridagi bolalarning barchasiga `os bshlgan nerv sistemasining umumiy egiluvchanligi 
natijasidir. Shzi va atrof `aet xaiidagi voiea va xodisalarda ketma-ketlik borligi uchun `am ularni xali tshlii 
ravishda xotirasida sailab iola olmaydi. 

---

20