Eksperimental psixologiya

Tanlov myetodlari tasnifi
Ijtimoiy psixologik tadqiqotlar ehtimoliy-tasodifiy va aniq maqsadga qaratilgan tanlov usullariga ajratiladi.
Ehtimoliy-tasodifiy tanlov myetodi ehtimollik tushunchasi bilan bog’liq bo’lib, u bir qator ijtimoiy fanlar jabhalarida kyeng qo’llaniladi. Ehtimoliy-tasodifiy tanlov myetodi-bu matyematik tanlov bo’lib, sodir bo’lishi mumkin bo’lgan hodisalarni kutilayotgan, ya’ni sodir bo’lishi aniq bo’lgan hodisalar soniga nisbati dyeb qaraladi. Bu kabi hodisalarning umumiy soni yetarlicha katta bo’lishi kyer Ehtimoliy-tasodifiy tanlov myetodi ehtimollik tushunchasi bilan bog’liq bo’lib, u bir qator ijtimoiy fanlar jabhalarida kyeng qo’llaniladi. Ehtimoliy-tasodifiy tanlov myetodi-bu matyematik tanlov bo’lib, sodir bo’lishi mumkin bo’lgan hodisalarni kutilayotgan, ya’ni sodir bo’lishi aniq bo’lgan hodisalar soniga nisbati dyeb qaraladi.ak.
Masalan, kub misolida ko’raylik. Biz kubni 600 marta (umumiy hodisalar soni) kamaytirganimizda, undagi «oltilik»ning har bir tomonini tushish ehtimoliyati 100ga tyeng bo’ladi. Kubdagi «oltilik» ning faqat yuqori tomoni bilan tushish ehtimoliyatini quyidagicha aniqlash mumkin:


R₆=100/600=1/6 - r-hodisaning ehtimoliyati
SHuningdyek, «Oltilik» ning xohlagan bir tomonini tushish ehtimoliyatini aniqlash mumkin.
To’liq ehtimollik (ya’ni kubdagi 6 tomondan albatta bittasi tushishi) o’z navbatida barcha hodisalarning ehtimoliyatlari yig’indisidan tashkil topadi. Dyemak, to’liq ehtimoliyat quyidagiga tyeng:
R=R₁+R₂+R₃+R₄+R₅+R₆=1/6+1/6+1/6+1/6+1/6+1/6=1
SHunday qilib, yuqoridagi hodisalarning xohlagan birtasining sodir bo’lish ehtimoliyati doimo birga tyeng bo’ladi.
Bu usulning kamchilik tomonlaridan biri shundaki, uni 800-1000dan ortiq birliklardan iborat majmualarda qo’llash psixolog uchun ancha qiyinchilik tug’diradi. SHuning uchun son jihatdan katta birliklari qamrab olgan bosh majmualarda tanlovning myexanik usulini qo’llash kyerak.
Myexanik tanlovni amalga oshirishning asosiy printsiplari shundan iboratki, dastlab bosh majmuaning elyemyentlari birta ro’yxatga kiritiladi va ular ichidan ryespondyentlar (birliklar) soni tyeng intyervalda tasodifiy yo’l bilan tanlab olinadi. K-soni bu holda tanlov qadami dyeb byelgilanadi.
Tanlov qadami (K) quyidagi formula bilan topiladi:
K=N/n
Bunda N-bosh majmua kattaligi;
n-tanlov majmuasi kattaligi.
Masalan, N-200 kishi, n-20 kishi dyeb olsak, u holda